విష్ణుసహస్ర నామాల పై పద్య తాత్పర్యాలు 151 నుండి 200 వరకు

 

151. దృతాత్మా — "ధృతాత్మా" అనగా ధైర్యవంతుడైన, స్థితప్రజ్ఞుడైన, తనను తానే తెలుసుకున్న పరబ్రహ్మ తత్వస్వరూపుడు.

(వసంతతిలక త భ జ జ గ గ యతి.. 10)

దృతాత్మా కాలమున నెంచ దృఢత్వ భావన్ 

స్వతాత్మా ప్రేరణయె విద్య స్వరమ్ము మారుణ్ 

కృతాత్మా సంభవము వల్ల కృషీభవమ్మున్ 

వృతాత్మా వాక్కులవి సర్వ వృకోద రమ్మున్ 

చరణార్థములు:

— కాలాన్ని ఎదుర్కొనగల స్థిరత్వ భావముతో ఉన్న స్వరూపము ధృతాత్మా.

— తన అంతర్లీన ప్రేరణ వలన విద్య స్వరూపమైన శబ్ద బ్రహ్మను ఊహించగల శక్తియుక్తుడు.

— క్రియాత్మకతయే అతని అవతార స్వరూపమై పుట్టుకలే అతని కార్యములు; అతడు ‘కృతాత్మా’.

— వ్రతాల, నియమాల రూపముగల వచనములు అన్నియు అతని నాబిలోనుండి ఉద్భవించినవే.

******

152. నియమః — పరిపాలనలో నియమాలను స్థాపించువాడు, నిర్వహించువాడు; ప్రజల్ని ధర్మబద్ధంగా నడిపించేవాడు.

(వనమంజరి న జ జ జ జ భ ర యతి 13)

నియమముతోను సకామ్య సమర్ధ నిజాలు తెల్పుట మూలమున్

ప్రియమును జూప సుబుద్ధిగ తత్వ ప్రియమ్ము సంపద చేర్చుటన్

భయమును మార్చట శక్తిగ తోడుబలమ్ము బాధ్యతగానుకన్

రయమును జెంది సుఖమ్మును పంచు రమ్యత లక్ష్యమున్

 తాత్పర్యము:

— స్వప్రయోజనంతో కాక, సమర్థతతో కూడిన నిజాలను తెలియజేయడం ద్వారా నియమాన్ని స్థాపించే వాడు.

— ప్రజాప్రేమతో, సద్బుద్ధితో, తత్త్వాన్ని ఆనందంగా మిళితం చేస్తూ శాంతి సంపద చేర్చేవాడు.

— భయాన్ని తొలగించగల శక్తి, తోడు, బాధ్యత ఉన్న పరిపాలకుడు.

— సమర్థ రీతిలో ప్రజల మధ్య సుఖాన్ని పంచుతూ, రమ్యత (సౌఖ్యం)ని ధ్యేయంగా చేసుకున్నవాడు.

****-

153. యమః — యముడు అనగా నియమించు వాడు; న్యాయాధిపతి; అంతర్యామివైన ధర్మరాజు; సమానంగా నియమాలు విధించేవాడు.

యమవిధి సర్వ ప్రాణులకు యాశలతీరుగచేర్చు మంత్రమున్ 

మమగతి మార్చ వీలుగను మార్గ శుభమ్ము కలౌను తoత్రమున్ 

అమరిక వల్ల మార్పులగు యాటలుగు తీరుగ తీర్పు యంత్రమున్ 

సమరము నీతి ధర్మమగు సాక్షిగసర్వము కాల మృత్యువున్ 

చరణార్థాలు:

— యముని విధి సర్వ ప్రాణులకు ఆశల చివర న్యాయాన్ని చూపించగల మంత్రం వంటిది.

— మన స్వగతిని మార్చి శుభమార్గాన నడిపించే ఒక తంత్రిక ప్రేరణగా యముని నియమం పనిచేస్తుంది.

— అమరిక లేకపోవడం వల్ల మార్పులు చోటు చేసుకుంటాయి, అది యముని తీర్పుతో నిర్ణీతమవుతుంది; ఆయన తీర్పు ఒక అంతర్మార్గ యంత్రంలా పనిచేస్తుంది.

— సమరం, నీతి, ధర్మం అన్నీ కాల మృత్యురూపంగా ఉన్న యముని ఆధీనమైయే ఉంటాయి; ఆయన సమస్తానికి సాక్షిగా నిలుస్తాడు.

*****

154.వేద్య.. మోక్షము తెలుసుకొన దగి యున్నవాడు 

వేద్యగ కారణమ్మగుట  విశ్వము నంతయు రాక్షనార్ధమున్ 

పాధ్యము వీరభోజ్యమగు పాఠ్యము నేస్తము గాను ధర్మమున్ 

సాధ్యము సేవతత్పరత సాధన శోధన జీవ కర్మగన్ 

మాధ్యమ తత్త్వభావమగు మానస మంత్రము బట్టి సాగుటన్ 

పద్య విశ్లేషణ:

– వేద్యుడైన భగవంతుడు సకల విశ్వమునకూ కారణుడు.

– ఈ విశ్వం ఎందుకు ఉన్నది అంటే… మోక్షానికి ప్రాప్తి సాధించుటకు — రక్షణార్థమునే.

– వేద్యుడు అనగా తెలిసినవాడు మాత్రమే కాదు, తెలుసుకోవలసినవాడు కూడా. ఆయనను తెలిసినవాడే మోక్షము పొందగలడు.

– వేద్యుడిని సేవించటమే మనకు 'పాధ్యము' (పాదప్రక్షాళనము)గా,

– 'వీర భోజ్యము'గా (వీరులు అనగా బలవంతులు, జ్ఞానులైన వారు భోజనం చేసే అర్హమైన ఆహారంలా),

– వేద్యుడి గురించి పఠించటం 'పాఠ్యము',

– ధర్మానుగతంగా జీవించే మనకు ఆయన 'నేస్తుడు' – స్నేహితుడు, సహచరుడు.

– వేద్యుని తెలుసుకోవటమే సాధ్యం, అదే పరమ లక్ష్యం.

– సేవకు తపస్సుకు తత్పరత కలిగి ఉండాలి.

– జీవితం అనే సాధనలో శోధన చేస్తూ నిత్యకర్మలను ఆచరించాలి.

– భక్తి, జ్ఞానం, కర్మ ద్వారా వేద్యుడిని అనుభవించగలగాలి.

– వేద్యుని చేరుకోవటానికి మన మనస్సే మాధ్యమం.

– మానసిక తపస్సే తత్త్వాన్ని తెలిసే మార్గం.

– మానసములో ఎల్లప్పుడూ ఆయన తత్త్వమును మంత్రముల వలె ధ్యానించటం.

– ఆ మంత్రమును బట్టి జీవితం సాగించటమే మోక్షమార్గము.

*****

155.వైద్య: సమస్త విద్యలు తెలిసినవాడు 

వైద్యము  రోగినిన్ గనగ వేలగు

 కాంతుల శోభ కాంచితిన్

వైద్యము నాభునిన్ దయను వైపరి విద్యల లన్నియేయగున్ 

వైద్యము హారియే జనుల జాఢ్యము లెల్లను బాప జేయు నీ

వైద్యము ,భక్త వత్సలుడ  విమ్మహి కావగ యెల్లవేళలన్ 

భావము:

ఆ పరమాత్ముడు వైద్యుడు — రోగినిపై కృప చూపినపుడు,

ఆత్మకాంతి ప్రసరించెడి వెలుగుతో, జీవుడు వెలిగిపోతాడు.

ఆ వైద్యుని (హరిని) దయారసంతో చూస్తే,

సకల విద్యలూ, జ్ఞానాలూ అతనిలో ప్రబోధింపబడతాయి.

ఆయనే భవజనిత మూర్ఖత్వాన్ని, జఢత్వాన్ని తొలగించే వైద్యుడు,

జ్ఞానదీపాన్ని వెలిగించువాడు.

భక్తుల పట్ల అత్యంత అనురాగాన్ని కలిగియున్న వైద్యుడైన హరిని,

మనము అన్ని సమయాలలో స్మరించవలెను, నమస్కరించవలెను.

****

156. సదాయోగీ – నిత్యయోగదశలో ఉండే స్వరూప సాక్షాత్కారినుడు

(మేఘవిస్ఫూర్జిత.. య మ న స ర ర గ యతి.. 12)

సదాయోగీ సంభావ్యత యగుట సారం నిజమ్మున్ గుణమ్మున్

సదారోగీ ప్రాబల్యము మనసు సాక్షీ జయమ్మున్ భయమ్మున్ 

సదా త్యాగీ దానమ్ము కరుణయు సామర్థ్యమే మూలమౌనున్

సదా జ్యోగీ వైనమ్ము కళలగు సా న్నిధ్యమేదేహమౌనున్

భావము:

ఎప్పుడూ దివ్య యోగదశలో ఉండేవాడు, తన ఆత్మస్వరూపాన్ని సాక్షాత్కరిస్తూ జీవించువాడు.

ఆయన సమస్త గుణాల సారాన్ని తనలో అనుభవిస్తూ, సమభావత తత్త్వాన్ని పొందినవాడు.

ఆ యోగి శారీరకమూ, మానసికమూ, ఆధ్యాత్మికమూ ఆరోగ్యంతో ఉంటాడు.

అతని మనస్సే సాక్షిగా, విజయాలకూ భయాలకూ అతీతంగా జీవిస్తాడు.

సదా త్యాగమూ, దానమూ, కరుణా శక్తితో జీవించు వాడు.

అతని శక్తికి మూలం - ఆయన నిరంతర త్యాగబుద్ధి, సహానుభూతి.

నిజమైన కాంతియుత యోగి.

అతని సన్నిధానమే కళా శక్తికి, దేహ సంబంధ మునకూ శాశ్వత ప్రేరణ.

*******

157..వీరహా.. ధర్మ రక్షణకై వీరులైన ఆసులను సంహరించిన వాడు 

(మణి భూషణశ్రీ..ర న భ భ ర.. యతి.. 9)

వీరహా సమయ లక్ష్య విధానము తెల్పగన్

ధీరహా విలువ జూప ధరాతల సేవగన్

ప్రేరహా మనసు పంచ ప్రభావము నిత్యమున్

వైరహా సరళ నీతి వరమ్మున నేస్తమున్ 

🔍 పదార్థం / తాత్పర్య విశ్లేషణ:

– ధర్మానికి విరోధంగా ప్రవర్తించే వీరులను, సమయానుకూలంగా లక్ష్యించి నశింపజేసే విధానాన్ని తెలియజేసే వాడు.

– నిజమైన ధైర్యానికి తగిన విలువను ప్రదర్శిస్తూ, భూలోకంలో సేవచేసిన వాడు.

– సత్కార్యాల వైపు మనసులను ప్రేరేపిస్తూ, తన ప్రభావాన్ని నిత్యంగా ప్రదర్శించే వాడు.

– ద్వేషాన్ని హరిస్తూ, సరళమైన నీతిని వరంలా అందించు మిత్రుడు.

******

158..మాధవ: బ్రహ్మవిద్యకు అధిపతి అయినవాడు 

మాధవ పండితా ప్రవర మార్గము జూపుము నిత్య సత్యమున్ 

మాధవ యిoపుగా వినుము మానస హాసము వింతయేయగున్ 

మాధవ శాస్త్ర సంపదయు మాధురి లీలలు పాప నిష్కరా 

మాధవ వ్యర్థమే నిజము మాతృక మాయల కర్మ లేలుగన్ 

పద్యంభావం

→ మాధవుడు అంటే బ్రహ్మవిద్యలో నిష్ణాతుడైన ప్రబుధ్ధులైన పండితులకు మార్గదర్శకుడు. ఆయన చూపే మార్గము శాశ్వతమైన సత్యము.

→ మాధవుని నామస్మరణతో మనస్సు ప్రకాశించును. అంతఃకరణమున హర్షం కలుగును, ఆ అనుభూతి విలక్షణమైనదై వింతగా అనిపించును.

→ మాధవుని శాస్త్రసంపత్తి (ధర్మసూత్ర జ్ఞానం) బహు విలువైనది. ఆయన మాధుర్యమయమైన లీలలు వినుటవల్ల పాపం హరించబడుతుంది.

→ మాధవుని దృష్టిలో ప్రపంచ వ్యామోహం (మాయ) అశాశ్వతమైనది, వ్యర్థమే. నిజమైనది పరబ్రహ్మ సత్యమే. మాతృకలైన మాయల చేత కర్మలు ఆవిర్భవించునని తెలుపుచున్నాడు.

******

159..మధు : ఇతడు తేనె వలే తీయదనం చూపువాడు

చంపకమాల...పద్యం:

మధువుగనింపు దేవుడట, మాతృకమాయలు లోకమంతటన్!

మధురిమ దాగడేదిశన, మానస మందున చిత్తశుద్ధితో!!

సుధలగు గానుపంటలకు, సూర్యుడుబంచునువాడివేడియున్

అధరము తీరు మార్పులకు ఆశలు నింపుట సర్వ కాలమున్

పదార్థ భావము:

మధు = తేనె, తీపి భావము కలది; మధురతయుతుడు.

 – తేనెవలె తీయదనము కలవాడే ఈ మధువు, దేవుడే.

– ఆయన్ని అనుసరించి (మాతృకగా తీసుకొని) లోకమంతా మాయాపరంగా అనుసరిస్తోంది.

 – ఆయన్ను చూచిన ప్రతిదిక్కున మధురత (తియ్యదనం) పరచిపోతుంది.

– మనస్సులో అభ్యాసముచేసినపుడు చిత్తశుద్ధితో ఆయన స్వరూపమును పొందగలము.

 – అమృతవంటి గాన పండ్లకు, అంటే కవిత్వము, భక్తిగీతముల వంటి ఫలములకు

  – ఆయన మాధుర్యపు వేడి సూర్యునిలా వాటిని వికసింపజేస్తుంది.

 – వాక్కుల తీరులో మార్పు కలిగించి

 – సర్వకాలములందు ఆశలు నింపగల శక్తి కలవాడు.

తాత్పర్యం:

"మధు" అనగా తేనెవలె తీయని స్వరూపాన్ని కలిగినవాడు.

ఆయన మాధుర్యము శ్రవణమునందు, భావమునందు, వాక్పాటవమునందు వ్యాపించి, సర్వప్రాణుల మనస్సులను మాధుర్యంతో నింపుతాడు.

ఆయన ఆశలు నింపగలవాడు; ఆయన్ని చింతన చేయడమే చిత్త శుద్ధికి మార్గము.

ఆయన గానం, వాక్కు, భక్తి పుటలలో అమృత స్వరూపునిగా ప్రత్యక్షమవుతాడు.

****

160. అతీoద్రియ: శబ్ద స్పర్శా ది గుణము లేనివాడు

  జ ర జ ర జ గ.. యతి.. 10

పద్యము:

అతీంద్రియా మహత్య మేను ఆశయమ్ము తీర్పుగన్

గతీ ప్రియా సమానమౌను గమ్యమౌనుకాలమున్

మతీ మయమ్ముగానునేడు మానసమ్ము కానుకన్

స్థితీ స్థిరమ్ముగానుచేరు శీఘ్రమున్ సహాయమున్

పాదార్థ వివరణ:

అతీంద్రియా = ఇంద్రియాలకు అతీతమైన

మహత్య మేను = మహిమను ధరిస్తూ ఉన్న

ఆశయమ్ము తీర్పుగన్ = ఆశయాన్ని తీర్పుగా మార్చగలడు

 అతీంద్రియుడు తన మహిమను ఆశయాల రూపంలో వ్యక్తం చేసి, వాటికి తీర్పులా స్థిరతనిస్తుంది.

గతీ ప్రియా = స్వాత్మ గమనాన్ని ఇష్టపడే వాడు

సమానమౌను = సమభావంతో ఉండే

గమ్యమౌనుకాలమున్ = కాలాన్ని లక్ష్యంగా చేసుకున

అతడు కాలమునే గమ్యంగా స్వీకరించి, గతికి ప్రియుడై సమత్వంలో నడిచే వాడు.

మతీ మయము = బుద్ధి రూపమైన

గానునేడు = అవగాహనలోకి తీసుకొస్తాడు

మానసమ్ము కానుకన్ = మనసుకు కానుకగా ఇస్తాడు.

 అతీంద్రియుడు మనస్సుకు జ్ఞానాన్ని బుద్ధిరూపంగా కానుకగా ఇస్తాడు.

స్థితీ స్థిరము = స్థితిని స్థిరతగా

గానుచేరు = పొందేలా చేస్తాడు

శీఘ్రమున్ సహాయమున్ = వెంటనే సహాయం అందిస్తాడు.

 అతడు స్థిరత్వాన్ని కలుగజేస్తూ, త్వరగా సహాయమందించే దైవస్వరూపుడు.

*******

161. మహా మాయ — మహా మాయగలవాడు
(అంతర్గతంగా సమస్త ప్రకృతికి మూలమైన, బ్రహ్మమాయయను అధిష్టించువాడు)

పద్యం:
మహా మాయ సంధామ కార్యార్థి రూపం
మహా దూత ప్రేమమ్ము స్నేహార్థి దీపం
మహా నేత కాలమ్ము పూజ్యమ్ము వైనం
మహా దాత మూలమ్ము దాహమ్ము తీరం

పాదార్థ వివరణ:
మహా మాయ = మహత్తర మాయాశక్తి
సంధామ = సమన్వయమును కలిగించువాడు
కార్యార్థి రూపం = కార్యసిద్ధికి అవసరమైన రూపము
మహా మాయగల వాడు కార్యసిద్ధి కొరకు స్వరూపాన్ని సృష్టించి, సంధానమును కలిగించేవాడు.

మహా దూత = మహాశక్తి దూతగా (దైవసందేశం నెరవేర్చేవాడు)
ప్రేమము = విశుద్ధ ప్రేమ
స్నేహార్థి దీపం = స్నేహపూరిత వెలుగు దీపముగా
దివ్యమైన ప్రేమ మరియు స్నేహాన్ని వ్యాపింపజేసే దూతవల్లీ, ఆత్మదీపముగా వెలిగేవాడు.

మహా నేత = మహానాయకుడు
కాలమ్ము = కాలాన్నే అధినేతృత్వంలో ఉంచినవాడు
పూజ్యమ్ము వైనం = పూజకు అర్హుడు
కాలానికి నియంతగా ఉండి, భక్తుల పూజలందుకొనదగిన దైవత్వం కలవాడు.

మహా దాత = మహాదానమిచ్చేవాడు
మూలమ్ము = సృష్టి మూలంగా ఉన్నవాడు
దాహమ్ము తీరం = ఆత్మిక తపనకు తీరునివ్వగల శక్తి
అతడు దాతవై, సృష్టికి మూలమై, జ్ఞానదాహానికి తీర్పునిచ్చే దివ్య చైతన్యమూర్తి.

*****-
162. మహోత్సాహ — జగతంతటికి మహోత్సాహాన్ని కల్పించు వాడు

పద్యం:
ఇ మహోత్సాహము సృష్టిగాను వినయింపౌనున్ సుఖమ్మున్ సుధీ
ఇ మహోత్యాగము సత్యధర్మమగుటన్ యిష్టమ్ము తీరేయగున్
ఇ మహోత్పాతము కాలనిర్ణయముగన్ యీప్సిత్వ భావమ్ముగన్
ఇ మహోత్సర్వము సర్వ నేస్తమగుటన్ విశ్వమ్ము మేలే యగున్

పాదార్థ విశ్లేషణ:
మహోత్సాహము = గొప్ప ఉత్సాహము
సృష్టిగాను = సృష్టికోసం
వినయింపౌనున్ = వినయంతో ప్రేరేపింపబడును
సుఖమ్మున్ సుధీ = మంచి బుద్ధి సంతోషించును
ఈ ఉత్సాహము సృష్టిలో వినయాన్ని పెంపొందించి, సత్ప్రజ్ఞలకు సుఖానుభూతిని కలుగజేస్తుంది.

మహోత్యాగము = గొప్ప త్యాగమూర్తి
సత్యధర్మమగుటన్ = సత్య ధర్మాన్ని ఆవిష్కరించును
యిష్టమ్ము తీరేయగున్ = ఇష్టమైన పనులు నెరవేరుతాయ
ఈ త్యాగ శక్తి సత్యధర్మాన్ని నిలబెట్టి,  (యిష్టాలు) తీర్చగలదు.

మహోత్పాతము = ఘనమైన శక్తివంతమైన ప్రేరణ / ప్రకంపన
కాలనిర్ణయముగన్ = కాలసమయంలో మార్పును కలిగించునది
యీప్సిత్వ భావమ్ముగన్ = ఆకాంక్షిత లక్ష్యాన్ని చేరగల భావన
ఈ ఉత్సాహ రూప శక్తి కాలానికి తగిన మార్పులను కలిగించి, అభిలషిత ఫలాలపట్ల మనసు తీర్చును.

మహోత్సర్వము = మహత్తర ఉత్సవము, అనగా విశాల ఉల్లాస ఆవిర్భావము
సర్వ నేస్తమగుటన్ = అందరికీ ప్రియముగా ఉండి
విశ్వమ్ము మేలే యగున్ = జగతికి శ్రేయస్సు కలిగించును
ఈ ఉత్సాహ శక్తి అన్ని ప్రాణులకు ప్రియమైనదై, ప్రపంచానికి మేలును కలుగజేస్తుంది.
*****
163. మహాబలః — బలవంతులకికూడా బలమిచ్చే పరబలాధిపతి

పద్యం (జాలోద్గతి — జ స జ స — యతి 6):
మహాబల సమాన తేజ ప్రతిభా
మహాస్థితి మమా మనస్సు ప్రగతీ
మహా విధి సుమా కలౌను జయతీ
మహామది క్షమాగుణమ్ము యతిదీ

పాదార్థ విశ్లేషణ:
మహాబల = మహత్తర బలశక్తి

సమాన తేజ = సమానమైన తేజస్సుతో

ప్రతిభా = ప్రాభావము, శక్తి, ప్రతిభా స్వరూపము

> మహాబలుడు సమానమైన తేజస్సుతో ప్రతిభావంతుడైన మహాశక్తి స్వరూపుడు.

మహాస్థితి = స్థిర, శాశ్వత స్థితి

మమా మనస్సు ప్రగతీ = నా మనస్సుకు అభివృద్ధి కలిగించువాడు

> అతని స్థిరత్వముచే నా మనస్సు అభివృద్ధి బాటలో నడుస్తుంది.

మహా విధి = విశ్వనియమానికి అధిపతి

సుమా కలౌను = శుభ యుగములో సుమధురంగా కలసి

జయతీ = జయించునది

> అతడు మహావిధిని నడిపించు శక్తిగా కలియుగమందు విజయాన్ని ప్రసాదించువాడు.

మహామది = ఘనమైన జ్ఞానబలం

క్షమా గుణము = క్షమాశక్తి అనే దైవగుణము

యతిదీ = యతులకు దివ్యమైన అనుగ్రహ

> మహాబలుడు జ్ఞానబలాన్ని, క్షమాశక్తిని యతులకు ప్రసాదించునాడు.

భావసారం:

"మహాబలః" అనగా — శక్తిశాలులకికూడా శక్తినిచ్చే పరమేశ్వర స్వరూపుడు.
ఆయన తేజస్సు, స్థిరత్వం, జ్ఞానమూ, క్షమాగుణమూ అంతులేని సంపత్తులు.
మనస్సుకు ప్రగతిని ప్రసాదిస్తూ, సత్యధర్మాల విజయాన్ని స్థాపించేవాడు.
యతులకు క్షమాశీలతను, బలాన్ని, జ్ఞానదీప్తిని నింపెడు దైవతత్వము ఆయనే.
******
164..మహా బుద్ధి.. బుద్ధిమంతులలో కెల్లా బుద్ధిమంతుడు
(భుజంగప్రయాత య య య య.. 7 )
మహాబుద్ధి వల్లే మహా మాయ చేరూ
మహా యుక్తి వల్లే మహా శక్తి చేరూ
మహా తత్త్వమల్లే మహా భాగ్య చేరూ
మహా యోగమల్లే మహా మార్పు చేరూ

విశ్లేషణ:

— అత్యున్నత బుద్ధి వల్లే ఆ మాయా తత్త్వాన్ని తెలుసుకునే సాధ్యత కలుగుతుంది. మాయను అర్థం చేసుకోవడమే మోక్షానికై మొదటి మెట్టు.

— దీర్ఘచతురత (యుక్తి) ఉన్నవాడికే పరాశక్తిని గ్రహించగల శక్తి కలుగుతుంది.

— తత్త్వ విచారణ వల్లే శాశ్వతమైన భాగ్యాన్ని (ఆధ్యాత్మిక విజయాన్ని) పొందగలుగుతారు.

— మహా యోగము (ఏకాగ్రతా, సంయమము) వలన జీవితంలో మహా పరివర్తన (ఆత్మశుద్ధి, జ్ఞానోదయం) సాధ్యమవుతుంది.
*****
165. మహీ భర్త.. భూదేవిని భరించిన
భుజంగప్రయాత (య య య య. 7)
మహీ భర్త గానున్ ముముక్షా ప్రధాతన్
సహీ విద్యగానున్ సమర్ధా సహాయమ్
వహీ దేహి గానున్ వారాలిచ్చు రూపామ్
శృహీసామ రస్యమ్ శృతీ ధర్మ సత్యమ్

→ భూదేవిని భరించినవాడైన వాడు, ముముక్షువులకు (మోక్షాకాంక్ష గలవారికి) మోక్ష మార్గాన్ని ప్రసాదించువాడు.

→ సత్యమైన విద్యను ఇచ్చే వాడు, సమర్ధ సహాయకుడు – విద్య ద్వారా మోక్షానికి దారి చూపునాడు.

→ వహించు (అనుగ్రహించే) దేవుడైన వాడు, వరాలిచ్చే సౌమ్యరూపుడైన పరమాత్మ రూపం.

→ శృంగార, శాంత, సామ రసాలను ఒదిగి ఉన్న వాడు. శృతులు (వేదాలు), ధర్మము, సత్యము – అన్నింటి సారము ఇతడే.

******
166.శ్రీనివాసః.. వక్షస్థలమున శ్రీదేవి నివాసం కల్పించిన వాడు

(హంసయాన..ర జ ర జ ర.. 8 )

శ్రీనివాస హృద్య యశ్శశ్రీ సుఖమ్ము యోగ్యతా
శ్రీనివాస లక్ష్య యోగి శ్రీ జయమ్ము శ్రీయుతా
శ్రీనివాస సర్వ శక్తి శ్రీ సమర్ధ శ్రీకళా
శ్రీనివాస యుక్తి కీర్తి శ్రీ శుభమ్ము దేవి శ్రీ

తాత్పర్య సూచన:

శ్రీనివాసుడు
– హృదయములో శోభాయమానమైన శ్రేయస్సును ప్రసాదించువాడు,
– లక్ష్యసాధకుడైన యోగులకు సర్వవిధముల జయమునందించువాడు,
– సర్వశక్తి కలవాడు, శోభామయుడూ, కళామయుడూ,
– యుక్తి, కీర్తి, శుభత, మరియు శ్రీదేవియే స్వరూపమైనవాడూ.
******
167.. సతాంగతిః = "సత్ + అంగతి"
అంటే ధర్మమార్గమున సత్పురుషుల గమనం, లేదా సత్పురుషులకు సరైన గమ్యం చూపించి పురుషార్థ సాధన చేయించే అధిదైవ శక్తి.

పంచచామరా..జ ర జ ర జ గ.. యతి 10

సతాంగతీ సమoజసమ్ము సాధ్యసాధ్య మేనుగన్
నితాంత సంభవమ్ముగాను నిశ్చయమ్ముమేలుగన్
స్వతాంతలక్ష్యమున్ బలమ్ము సన్నిపాత మేనుగన్
యుతాంత యోగ్యతన్ వినమ్ర యున్నతన్ సహాయమున్

తాత్పర్య విశ్లేషణ:

→ సత్పథమున నడిపించువాడు, సాధ్యమైనదీ, అసాధ్యమైనదీ ఏది అనే వివేచన బుద్ధిని కలిగించువాడు.
("సమంజసం" అంటే సబలమైన వివేచన, న్యాయం, సమతుల్య నడక)

→ సద్గతికై నిరంతరముగా సంభవించునట్లు మార్గాన్ని ఇచ్చి, నిశ్చయమైన ఫలితమునకు (పురుషార్థ సిద్ధికి) ఆధారమవడు.

→ స్వతంత్రమైన (అభ్యుదయ, నిహ్శ్రేయస లక్ష్యముల) సాధనకు శక్తిని సమకూర్చి, ఆవశ్యక అనుబంధములను కలిపివ్వగలవాడు.
("సన్నిపాతము" అంటే సమాహారం, సమగ్రత)

→ శ్రద్ధ, వినయము, మరియు సద్గుణ సంపన్నతతో కూడిన వారికి సహాయము చేసే యోగ్యత కలిగిన, ఉన్నత సహాయకుడు.

మొత్తం తాత్పర్యం:

సతాంగతి అనగా వేదధర్మ మార్గాన్ని అనుసరించే సద్గతిని ప్రసాదించువాడు.
సాధ్యాసాధ్యముల మధ్య సమంగా వివేచన చేయగల జ్ఞానం నిచ్చేవాడు.
సత్పురుషుల నిశ్చయము నిలిచేలా మార్గము చూపించువాడు.
స్వతంత్రమైన పరమలక్ష్య సాధనకు బలాన్నిచ్చి సహాయముచేసే దైవమూర్తి.
వినయము 

కలిగి ఉన్న వారిని సన్నిధానించేవాడు.
******

168..అనిరుద్ద: ఎవరి చేత నిర్వహించబడినవాడు కాదు

(తోటకం స స స స.. యతి. 08 )

అనిరుద్ద సమర్ధ సహాయ కళా

వినయోగ్యతగా జనితమ్ము కధా

కనులార జయమ్ము కధాచరితమ్

గుణమే కదిలేనురుణమ్ము సుఖదo

🔍పదార్ధ విశ్లేషణ:

→ అనిరుద్ధుడు తాను స్వయంగా సమర్థుడు, సహాయం చేయగల శక్తిని కలవాడు, కళలకు ఆధారస్తంభమై యున్నవాడు.

→ వినియోగించదగిన శక్తులుగా అతని జనన కథ – అంటే ఆయన అవతార కథలు వినయమూ, ప్రయోజనంతో కూడినవే.

→ కనులార చూడదగిన విజయము, కథారూపంలో జీవితచరిత్రగా వెలుగుతుంది.

→ గుణమే కదల్చే శక్తి, నురుణముల్ని (చలనము లేని వాస్తవాల్ని) సైతం జయించగల శబ్దమౌతుంది. ఆనందమవుతుంది

******

169.సురానంద ::సురులను ఆనంద పరచువాడు 

(య య య య.. యతి.. 7)

✅ పద్యం:

 సురానంద సత్యా సురాధీశ తీర్ధా

వరా నంద నిత్యా వధాకర్త దుష్టా

ధరానంద విద్యా దయామార్గ దంష్ట్రా

పరా నంద సామీప్య ప్రేమార్ధ దేవా

🔍 పదార్థ విపులీకరణ:

సురానంద: సురులు, అంటే దేవతలు ఆనందించేటటువంటి పరమేశ్వరుడు

సత్యా: సత్యస్వరూపుడు, అసత్యాన్ని తొలగించువాడు

సురాధీశ: దేవతల అధిపతి — ఇంద్రాది దేవతలకు అధిష్ఠాతా

తీర్ధా: పవిత్రతనిచ్చే స్వరూపం, తాపత్రయ నివారణ పరుడు

వరా నంద: వరముల రూపంగా ఆనందమిచ్చే దాత

నిత్యా: నిత్యానందస్వరూపి, మార్పునకు లోనుకాడు

వధాకర్త: దుష్టుల సంహారానికి కారణభూతుడై, దండించువాడు

దుష్టా: చెడు లక్షణములను నిర్మూలించువాడు

ధరానంద: భూమిని ఆనందింపజేసే పునీతుడు

విద్యా: జ్ఞానస్వరూపం, విద్యాప్రదాత

దయామార్గ: కరుణామయమైన ధర్మమార్గాన్ని చూపించే వాడు

దంష్ట్రా: దుష్ట సంహారంలో ఉగ్రంగా ప్రబలించేవాడు (నరసింహ స్వరూపాన్ని సూచించగలదు)

పరానంద: శాశ్వతమైన పరమానందస్వరూపుడు

సామీప్య: భక్తుల హృదయాల్లో నిత్యం నివసించేవాడు

ప్రేమార్ధ: ప్రేమకే మూలంగా ఉండే తత్త్వం – భక్తిపరమాత్మ స్వరూపుడు

దేవా: దేవతల దేవుడు, సమస్త శక్తుల నివాసస్థానం

*****

170..గోవింద: దేవతలచే ఆరాధించబడిన గోవిందుడు 

శా ర్దూ లం

గోవింద: స్థితి నెల్ల దేశములుగన్ నొప్పారు కాంతుల్లుగన్ 

గోవిందః వ్రజచైత్య భాష్యముగన్ శోధ్యమ్ము సౌమ్యంబుగన్ 

గోవిందః ఘనతత్త్వమేబ్రతుకుగన్ గోప్యంబు సస్యoబుగన్ 

గోవిందః బ్రియసూనుపుణ్యమనిన్ కోర్కెల్లె ప్రార్ధించుటన్ 

→ గోవిందుడు సమస్త దేశాలలో స్థితియై, కాంతులచే (దేవతలచే) ఆరాధించబడే తేజస్సుగా నిగమించబడ్డాడు.

→ వ్రజంలో (గోకులంలో) చైతన్యరూపుడై, తాత్త్వికంగా వివరింపదగినవాడై, శోధనకు అర్హమైన సౌమ్య స్వరూపుడై ఉన్నాడు.

→ గోవిందుడే బ్రహ్మతత్త్వాన్ని నిఖిలంగా ధరిస్తూ జీవితం అందించే అధిష్ఠానమయ్యాడు. ఆయన లీలలు గోప్యంగా (రహస్యంగా), కానీ జీవనోపాధిని ప్రసాదించే వానిగా ఉన్నాడు.

→ బ్రహ్మానందస్వరూపుడైన గోవిందుడు, ప్రియ కుమారుడు (యశోదా నందనుడిగా), పుణ్యాలనిచ్చే వాడిగా భక్తుల కోరికల్ని ఆలకించే వాడై ప్రార్థనకు అర్హుడయ్యాడు.

*******

🔷 171. ఓం గోవిదాంపతయే నమః 🙏🏼

"గోవిదాం పతి:"

అర్థం: "గోవిద" అనగా వేదాన్ని గవించు వారు (వేదవిత్తలు), లేదా వేదమార్గాన జీవించు మేధావులు.

అటువంటి వేదజ్ఞులకు, జ్ఞానియులకు, పతి అంటే భర్త, అధిపతి, నేత.

అంటే వేదాన్ని అనుసరించే వారికి ఆదర్శంగా ఉండేవాడు,

వాక్కు ఎరిగిన వారికి దారి చూపే నాయకుడు.

(హంసయాన...ర జ ర జ ర యతి.. 8)

గోవిదాం పతి: విధీగళమ్ముగాను సేవలే 

భావతత్త్వమౌనుశోభలేనిజమ్ము చేయుటన్ 

పావనమ్ముగానుదీపశక్తిజూపగల్గుటన్ 

ఏవగించకేసహాయమౌనుజీవితమ్మునన్ 

✨పద్యార్థం విశ్లేషణ:

— వేదాన్ని అనుసరించువారి అధిపతి అయినవాడు

విధులను (ధర్మ విధానాలను) తన స్వభావంగా మలచుకున్నవాడు.

ఆ విధులనే సేవగా స్వీకరించినవాడు.

— భావతత్త్వాన్ని (ఆంతరిక తత్వాన్ని) జీవితం లో శోభగా మార్చడమే

అతని స్వభావం. అంటే, గోవిదాంపతి అనగా —

జ్ఞానాన్ని అందంగా, నీతిగా, ఆచరణీయంగా మార్చినవాడు.

— అతను పవిత్రతకు ప్రతీక.

అతడి వాక్కు, ఆచరణ, ఆలోచన అన్నీ దీపంలాంటి వెలుగును ప్రసరిస్తాయి.

ఈ ఉపమానం — వేదజ్ఞుల నాయకుడైనవాడి లోతైన స్పూర్తిని సూచిస్తుంది.

— ఏవగించకే = ఎలాంటి తప్పు లేకుండా, నిస్వార్థంగా

అతడు జీవితం లో పరులకై సహాయమవుతాడు.

అంతే కాక, అతడి జీవితం సహాయమే లక్ష్యంగా సాగుతుంది.

******

172. ఓం మరీచయే నమః 🙏🏼

మరీచి అనే పదానికి ప్రాథమిక అర్థం:

– కాంతి, కిరణం, తేజస్సు,

– మరీచి మహర్షి పేరు కూడా (బ్రహ్మముని పుత్రుడు – సప్తర్షుల్లో ఒకరు),

– వేదమార్గం లో వెలిగే జ్ఞాన తేజస్సు అనే తాత్విక భావనను సూచించగలదు.

మీ పద్యంలో "మల్లెలా చంద్రుని మనోహరమైన కాంతికలవాడు" 

(పంచచామర..జ ర జ  ర జ గ.. యతి. 10)

మరీచి తత్త్వమున్ వినీల మార్గమౌనుజీవమున్ 

సరాగ లక్ష్యమున్ సమర్ధ సాయమౌనుకాలమున్ 

విరాజమానసఖ్యతేను విద్యలేలుబుద్ధిగన్ 

ధరాతలమ్ముగానుసేవ ధ్యానమున్ సకామ్యమున్ 

✨ పద్యార్థ విశ్లేషణ:

– మరీచి తత్వం అనగా తేజస్సు, కాంతి, గాఢమైన జ్ఞానస్వరూపం.

– అది వినీల మార్గం (ఆకాశమార్గం లేదా నీలిమన కలిగిన అంతర్మార్గం) లో

జీవికి మార్గదర్శకమవుతుంది.

– జీవుడు ఆ మార్గంలో నడుస్తూ పరమార్థాన్ని చేరతాడు.

– సరాగ లక్ష్యం = రాగాన్ని కలిగించు, ఆకర్షణ కలిగించే పరమలక్ష్యం.

– అటువంటి గమ్యాన్ని చేరుటకు సమర్థమైన సహాయం కాలమునందు మరీచి తత్త్వమే.

అంటే జీవికి జ్ఞానరూప మార్గదర్శి తేజస్సే గమ్యానికి తోడ్పడుతుంది.

– ఈ తత్త్వం విరాజమానమైన సఖ్యత (శాంతమైన బంధం)

జ్ఞానమార్గానికి విద్యలలతో కూడిన బుద్ధిని ప్రసాదిస్తుంది.

ఇది "సత్-సంగతియే శ్రేయస్సు" అనే భావనకు దగ్గరగా ఉంటుంది.

– భూమిమీద జీవిస్తూ

ఈ తేజోమయ తత్త్వాన్ని అనుసరించేవాడు

ధ్యానం ద్వారానే – సకామ్యముగా అయినా – సేవకు అర్హుడవుతాడు.

ఇక్కడ ‘సకామ్య’ అనే పదం – భక్తుని కోరికల ద్వారా కూడా ధ్యానము ప్రారంభమవుతుందని సంకేతం.

******

173. ఓం దమనాయ నమః

దమనః అనే నామానికి అర్థం:

"దమించువాడు" – అనగా శమనము కలిగించువాడు,

తను లేదా పరులను వశంలో ఉంచేవాడు, సంసార తాపాన్ని తగ్గించే తత్త్వం.

"సంసార తాపమును శమింపజేసినవాడు" – చాలా సరైన దిశలో ఇచ్చారు.

(తోటకం.. స స స స.. యతి.. 8)

దమనా కలలవ్వదరీవిధిగన్ 

మమతా మమతవ్వమదీ నిధిగన్ 

సమతా పఠనమ్ముసమాధనమున్ 

గమనమ్ముకలౌనుకధాపదమున్ 

భావం

– ఓ దమనా! నీవే కలలను (అవాస్తవ వాసనలను, వికార సంకల్పాలను)

దరిదాపులకైనా రానివిధంగా దూరంగా నడిపించే ధర్మమూర్తివి.

ఇది దమన శక్తి యొక్క సామర్థ్యం.

– మమత (అహంకార, స్వార్థ బంధం),

మద (అభిమాన, ప్రబలమైన అభిమానం) ఇవన్నీ

నశింపజేసే నిధి నీవే.

– సమతా: సమభావం,

పఠనం: అధ్యయనము, ఆలోచన

ఈ సమతా భావం ద్వారా సమాధానం లభిస్తుంది.

అంటే – జీవికి సమచిత్తతను నేర్పే మార్గదర్శి నీవే.

– నీ కధా పదములు (వాక్కులు, ఉపదేశాలు)

గమనించగా – నిశ్చితంగా

జీవి “దమన” మార్గాన్ని చేరతాడు.

అంటే, నీ మాటలను గమనించడం ద్వారానే

జీవితంలో శమనము, శాంతి, విముక్తి కలుగుతాయి.

******

🔷 174. ఓం హంసాయ నమః

"హంసః" నామం – తాత్పర్యం:

హం = "అహం" (నేను),

సః = "సః" (ఆ పరబ్రహ్మ),

అంటే "అహం సః" = నేను ఆ పరబ్రహ్మనే — అనే మహావాక్యసూచనతో కూడిన గంభీరతను కలిగిన పదం.

హంసుడు – పరమాత్మతత్త్వాన్ని (బ్రహ్మజ్ఞానాన్ని) గమించే సాధువు/యోగి రూపంగా,

లేదా సూర్యుడి రూపంగా (వెదాల్లో “సూర్యో హంసః” అని పేర్కొనబడినదే) పరిగణింపబడతాడు.

శార్దూలం

హంసాసంచరితావిధానముపరం హవ్యమ్ము చేకూర్చగన్

ధ్వంసానిర్ణయమున్ నకాల విలువల్ ధష్టాత్వ మార్చేగతిన్

సంసారంసమయమ్ముసౌఖ్య పలుకున్ సాంగత్య విద్యా పరమ్

లంసామార్గమునున్ సపూజ్యమగుటన్ లాలత్వ మౌనమ్ముగన్ 

✨ పద్యవివరణ:

– హంసుడి సంచార విధానం – పరమమైనది,

అతని ప్రయాణం హవ్యాన్ని (యజ్ఞహోత్ర ఫలాన్ని) పరబ్రహ్మానికి చేర్చుతుంది.

ఇది సూర్యుని కర్మాత్మక దృక్పథం కావచ్చు, లేదా పరమాత్మా సూత్రధారత్వం.

– హంసుడికి విధ్వంసము, నిర్మాణము, కాలనియమములకు అతీతమైన స్థితి.

అతడు ధష్టత్వం (గర్వం, దురభిమానం) మార్చి,

నిశ్చలమైన గమ్యాన్ని చూపగలడు.

ఇది సద్గురుతత్త్వాన్ని సూచించగలదు.

– హంసుడు జీవిని సంసార సమయాలలో కూడా సౌఖ్యంగా ఉంచగలడు.

అతని సాంగత్యం (సన్నిధి) విద్యా యొక్క పరమోన్నత రూపం.

ఇది మోక్షమార్గం లో హంసుని తత్త్వానికి దిక్సూచీ.

– లంసా మార్గం = లలితమైన మార్గం (శాంతమైన మార్గం),

ఆ మార్గములో సపూజ్యుడవగలడు,

అతడి లాల్యత (ఆకర్షణీయ స్వరూపం)

మౌనమయంగా భక్తుని హృదయంలో ప్రవేశిస్తుంది.

*******

175. సుపర్ణ: సుందరమైన ధర్మ-అధర్మముల వర్ణన గలవాడు.

(వేద వాక్యముల ప్రకారము న్యాయం అనుసరించి శోభయైన స్వరూపాన్ని కలవాడు. "సుపర్ణ" అంటే గరుత్మంతుడు అనే అర్ధమూ ఉంది.)

(పంచచామర.. జ ర జ ర జ గ..యతి 10)

సు పర్ణ కర్మయుక్త కాల సూత్రధారిగానులే

ప్ర పర్ణ మర్మమాయ సౌఖ్య ప్రా భవమ్ముగానులే

త పర్ణ శర్మ మూల భాగ్య తన్మయమ్ముగానులే

న పర్ణ కాంచనమ్ముగాను నమ్మ వాక్కుగానులే

పద్యార్థ విశ్లేషణ:

→ సుపర్ణుడు కార్యములకు అనుగుణంగా కాలసూత్రాన్ని ఆళంబించి నిర్వహించు పరమశక్తిగా నిలుస్తాడు. "కర్మ-కాల" అనుసంధానం ఈశ్వర తత్వాన్ని సూచిస్తుంది.

→ ప్రపర్ణుడు మాయలోని మర్మాన్ని గ్రహించి, సత్యసౌఖ్యాన్ని కలుగజేయగల శక్తిగా ఉద్భవిస్తాడు. ఇది జ్ఞానస్వరూపాన్ని సూచిస్తుంది.

→ తపస్సుతో ధ్యానించే వారికి శాశ్వత శాంతిని అనుగ్రహించే వాడు. "తపస్సు – శర్మ – భాగ్యం" అనుసంధానం శరణాగతికి మూలమైన ఫలితాన్ని సూచిస్తుంది.

→ అపర్ణ (పార్వతీ దేవి) రూపమైన కాంచన స్వరూపంగా నిలిచి, విశ్వానికి ధర్మ బోధను చేసే వాడు. ఇక్కడ “నమ్మ వాక్కు” అంటే శ్రద్ధా నమ్మకం కలిగించే వచనం (శాసనం) అనే భావన.

******

176.భుజగోత్తమ: భుజoగము లో ఉత్తముడు 

తోటకం.. స స స స .. యతి 8

భుజగోత్తమ వేష ధరాధిపతిం

భుజనేశ్వరి శేష తలేఽలసితం |

అజనేశ్వర శయ్యన మనోల్లసితం

విభవోత్తమ రూప విధాతృ విభుం ||

పద్యభావము:

భుజగోత్తమ వేష: పాములలో శ్రేష్ఠుడైన ఆదిశేషునిపై విరాజమానమైన వేషం ధరించినవాడు.

ధరాధిపతిం: శ్రీమహావిష్ణువు భూదేవిని పాలించువాడు — జగన్నాయకుడు.

భుజనేశ్వరి శేష తలే అలసితం: జగన్మాత అయిన భువనేశ్వరి సమేతంగా శేషతలపై విశ్రాంతిలో ఉన్నవాడు.

అజనేశ్వర శయన: ఆది పురుషుడైన అజన్ముడైన పరబ్రహ్మ శయనమై ఉన్న స్వరూపం.

మనోల్లసితం: దివ్య రూపంతో భక్తుల మనసును ఆనందపరచువాడు.

విభవోత్తమ రూప: అతివిభూతి యుక్తమైన, దివ్యంగా ప్రకాశించే స్వరూపం.

విధాతృ విభుం: సృష్టి, స్థితి, లయకర్త అయిన పరమేశ్వరుడైన విభువు.

*****

177.హిరణ్య నాభ:  బంగారము వలె బొడ్డు కలవాడు 

హిరణ్య నాభ సౌమ్యమే మహీపతీ నిదానమున్ 

శరణ్య నన్న వారికేప్రశాంతి భావమేయగున్ 

హిరణ్య వర్ణ శోభలే సఖీమయమ్ముగానున్

శరణ్య లక్ష్యమౌను సేవ సాధ్యమౌను నిత్యమున్ 

తాత్పర్యం (సంగ్రహంగా):

శ్రీవిష్ణుమూర్తి బంగారు వర్ణ నాభియుతుడై, భూమికి ఆధారంగా ఉన్న సౌమ్యుడై, శరణు వచ్చినవారికి శాంతిని ప్రసాదించే శరణ్యుడై, లక్ష్మీదేవితో సహకరిస్తూ ప్రకాశిస్తూ, శరణాగతికి లక్ష్యంగా, సేవకు సాధ్యమైన పరమేశ్వర స్వరూపుడవుతాడు.

******

178.. సుతప:: మంచి జ్ఞానము కలవాడు 

పద్మ..న భ జ జ జ గ యతి.. 10

పద్యము:

సుతప భాగ్య పరమౌను సుధా సుకుమార సహాయమున్

ప్రతిభ మూల్యమగు మార్గ ప్రభావ పరంపర మౌనమున్

పతక నీడలగువేళ పఠమ్మగు సర్వము నేస్తము కానుకన్

సతతసేవలగుధర్మము సత్యము కాలజపమ్ముగన్

 భావార్థం

భావం: సుతపుడు అనగా మంచి జ్ఞానమును కలిగినవాడు, అతడు పరమ భాగ్యవంతుడు. అతని సహాయము చక్కని అమృతంలా మృదువుగా, జీవనానుభవమునకు శాంతిని పంచేదిగా వుంటుంది.

భావం: అతని జీవనవిధానము ప్రతిభను ప్రోత్సహించేదిగా, మౌనత్వమునందు స్థిరమై ప్రభావాన్ని చక్కగా నియంత్రించేదిగా వుంటుంది.

భావం: పాప ప్రవృత్తుల నీడలు కమ్మిన వేళ, విద్యారూపమైన జ్ఞానాన్ని మిత్రులకు కానుకగా అర్పించగలడు.

భావం: అతని జీవితం సర్వదా ధర్మసేవతో మిళితమై ఉంటుంది; కాలాన్ని సత్యరూపంలో జపించేవాడు, అనగా సమయాన్ని ధర్మసత్యాన్ని బోధించేందుకు వినియోగించేవాడు.

****

179..నామం: పద్మనాభః

అర్ధం: తామర పుష్పం వలె నాభిలో బ్రహ్మను సృష్టించిన వాడు. (విష్ణువు నాభినుండి పద్మం, అందులో బ్రహ్మ ఉద్భవించుట వల్ల ఈ నామం)

( హంసయాన. ర జ ర జ ర..యతి.. 8)

పద్యం:

పద్మనాభ సర్వసేవ పాధ్యమౌను నిత్యమున్

పద్మనాభ లక్ష్య ధర్మ పాశమౌను సత్యమున్

పద్మనాభ కాల వోర్పు బంధ మౌను ముత్యమున్

పద్మనాభ హృద్యమందు పాప పుణ్య భావమున్

 భావార్థం:

భావం: పద్మనాభుడు సమస్త జీవుల సేవకు అధిష్ఠానంగా, మార్గదర్శిగా నిలిచినవాడు. అతడి తత్త్వం నిత్యముగా సేవలో కనిపిస్తుంది.

భావం: ధర్మబద్ధమైన జీవితం గడపాలనుకునే వారికి, పద్మనాభుడు సత్య స్వరూపధర్మంగా మారి మార్గం చూపించెడు.

భావం: కాలానికి అతీతమైన, చరమరహితమైన శాశ్వతతను కలిగిన సత్యబంధంగా పద్మనాభుడు ఉంది. ఆ తత్త్వం ముత్యంలా ప్రకాశిస్తుంది.

భావం: పద్మనాభుని హృదయం పాప పుణ్య భావాలకు స్థలంగా కాక, వాటిని సమంగా చూడగల తత్త్వాన్ని సూచిస్తుంది. అనగా అతని దృష్టిలో పరమ సత్యం నుండి ఈ రెండు భావాలూ తార్కికంగా ఒకే స్థాయిలో దర్శించబడతాయి.

*******

180 నామం: ప్రజాపతి

అర్థం: ప్రజలకన్నా పటితుడైనవాడు. సమస్త సృష్టికి అధిపతి – బ్రహ్మ లేదా విశ్వనాయకుని చిహ్నం.

(సుగంధి...ర జ ర జ ర ల గ.. యతి.. 10)

పద్యము:

మాయలా ప్రజాపతి స్వమర్మ మార్గ మాటలేయగున్

చేయుటే ప్రజాపతి స్వనాచెయూత మంత్రమే యగున్

రాయిగా ప్రజాపతి స్వతీర్ధ ప్రేమ మార్గమేయగున్

కాయమై ప్రజాపతి స్వదీక్ష కామ్య నిశ్చలంబనన్

భావార్థం:

భావం: ప్రజాపతిది మాయను ఛేదించే అంతర్మార్గం. ఆ మార్గాన్ని మాటల ద్వారా, తత్త్వ బోధ ద్వారా ప్రత్యక్షపరచగలగే సృష్టికర్త.

భావం: ప్రజాపతి చేసే ప్రతి కార్యం మంత్రస్వరూపమే. అతని జీవన విధానం స్ఫూర్తిదాయకమైన అనుసరణముగల సత్యమార్గంగా నిలుస్తుంది.

భావం: ప్రజాపతి ఒక రాజు లాంటి నాయకుడిగానూ, ప్రేమతో జీవన మార్గాన్ని తీర్థంగా మార్చే దైవమూర్తిగానూ ఉన్నాడు. ఈ మార్గం అందరికీ పావనతనాన్ని పంచుతుంది.

భావం: ప్రజాపతి తనే ఒక దీక్షగా మారి, తన మానవ రూపమే ధర్మాన్ని నిశ్చలంగా ప్రతిపాదించేదిగా ఉంటుంది. ఆయన జీవనశైలి స్వయంగా ఒక దీక్షస్వరూపం.

****-

181. నామం: అమృత్యుః

అర్థం: మృత్యువు లేనివాడు. శాశ్వతుడు. నశ్వరత్వానికి అతీతమైన ఆత్మతత్త్వం లేదా పరమాత్మస్వరూపం.

ఇల...న జ న న స.. యతి.. 7

పద్యము:

వరద అమృత్యు వగుట ప్రతిభ పలుకుల్

స్వరము అమృత్యు సమయ కళలు వెలుగుల్

తరము అమృత్యు తపము మనసు తలఫుల్

వరము అమృత్యు వరుస కలిపి జయమున్

❖ భావార్థo

భావం: అమృత్యుః స్వరూపుడు వరదుడు – వరాలిచ్చేవాడు. అతని వాగ్వైభవం ప్రతిభను పొడిచే శక్తివంతమైనదిగా ఉంటుంది.

భావం: అమృత్యుః యొక్క స్వరము అంటే ఆయన వాక్కు లేదా సంగీత ధ్వని కాలానుగుణంగా విద్యలు, కళలు వెలుగొందించే శాశ్వత జ్ఞాన స్వరూపంగా ఉంటుంది.

భావం: తరతరాల మనస్సులను తపస్సు ద్వారా తీర్చిదిద్దే అమృత్యుః తత్త్వం, మానవ అభ్యుదయాన్ని శాశ్వత దిశగా మలుచుతుంది.

భావం: అమృత్యుః అనే తత్త్వం వరంగా వస్తూ, అనేక శక్తుల వరుసను కలిపి జీవికి విజయాన్ని కలిగించే మార్గాన్ని తయారు చేస్తుంది.

*****

విష్ణు సహస్రనామం 182 సర్వ దృక్.. ప్రాణులు  చేయునది చూచు వాడు 

సూచన యంతయున్ మనసు చిత్తము వృత్తిగా నీదు భక్తిగన్ 

 యోచన జ్ఞానమున్ తెలుప యోగ్యత బోధగ గ్రామ్యమేయగున్

 పాచిక దివ్యదృష్టిగల పాఠ్యము సాక్షిగ సర్వమేలుగన్

 వాచక సర్వ దృక్ యగుట వాక్కుల సిద్దిగ బోధనేయగున్ 

పద్యార్థము:

👉 నీ భక్తి వల్ల మనస్సు, చిత్తం, వృత్తి అన్నీ "సూచన యంతయు  సాధనాలవై మారిపోతాయి.

(ఇక్కడ "సూచన యంత" అంటే సూక్ష్మంగా చూడగల సామర్థ్యము – దృష్టినిర్ణేతృత్వం)

👉 యోచన ద్వారానే జ్ఞానమునకు చేరువయి, బోధగా మారే యోగ్యతను సాధించవచ్చును.

👉 దివ్యమైన దృష్టితో ప్రపంచాన్ని ఒక పాఠ్యంలా చూచుచూ, సర్వజ్ఞత్వం కలిగిన సాక్షిగా నీవు నిలిచినావు.

👉 వాక్యాల పరిపక్వత ద్వారా "సర్వదృక్" స్వరూపమై, పరమార్థాన్ని బోధించువాడవు నీవే.

******

183. సింహ.. హింసించు వాడు 

సింహ మనస్సు జూప తలపింప కళ హింసయు జన్మ సాదృశం 

సింహ యశస్సు ధైర్య పద చిత్తము లక్ష్యము నేర్ప గల్గగన్ 

సింహ తపస్సు నాయకగ కీర్తిని పొందియు చెల్మిగ జీవనమ్ముగన్ 

సింహ పు కాంతిసౌర్యము రమింప శుభమ్మగు సర్వమేయగున్ 

ఇక్కడ "సింహమనస్సు" అంటే ధైర్య, స్థిరత, సంఘర్షణ సిద్ధత.

ఈ ధైర్యాన్ని తలపెట్టిన కళ – అంటే మనస్సులో తలపెట్టిన సంకల్పం – హింసకు (హింసించగల శక్తికి) ప్రతిరూపం.

"జన్మ సాదృశం" అనగా జననంలో ఉన్న అంతఃశక్తికి ఇది ప్రతిబింబం.

సారాంశం: ధైర్యమైన మనస్సు అంటే సింహ స్వభావమే. అది సృష్టినే ప్రేరేపించగలదు.

యశస్సు – కీర్తి. ధైర్యపదం – ధైర్యమనే అడుగు.

చిత్తము – మనస్సు. లక్ష్యం – సాధించవలసిన గమ్యం.

ఈ సింహ యశస్సు, మనోధైర్యం లక్ష్య సాధనకు బోధించగల శక్తిగా ఉంది.

సారాంశం: సింహమివ్వగల ప్రేరణ, ధైర్యము మనసుని లక్ష్యపథంలో నడిపించగలదు.

సింహ తపస్సు = సాధన, ఆత్మశ్రమ. నాయకత్వమునకు దారి.

ఈ తపస్సుతో నాయకుడిగా ఎదిగి కీర్తిని పొందగలడు.

చెల్మిగ జీవనము = సార్ధకమైన, సజీవమైన జీవితం.

సారాంశం: తపస్సు (ఆత్మశ్రమ) సింహ లక్షణం. అది నాయకత్వం మరియు సార్థకతను ప్రసాదిస్తుంది.

కాంతి + సౌర్యము = ఒలికే ధైర్యం, ప్రభ.

ఇది ఆకర్షణీయమైనదిగా మారి శుభ ఫలితాలను తీసుకురాగలదు.

సారాంశం: సింహ స్వభావంలో ఉన్న ఒలికే శక్తి, సాహస సౌర్యం జీవితాన్ని శుభవంతం చేస్తుంది.

******

183 సింహ.. సింహా వలోకణం కలిగిన వాడు 

పద్యం

→ నరసింహుడు వరాలనిచ్చే దేవుడిగా, నారాయణునిపై భక్తి ప్రతీకగా ఉద్భవించెను.

→ నరసింహ స్వరూపం భక్తుల రక్షణకై నిలిచింది. ఆయన నామానికి ప్రాధాన్యత ఉంటుంది.

→ సహాయధర్మం కలిగిన దేవుడిగా, దృఢమైన ప్రేమతో భక్తులను కాపాడే స్వభావం కలదు.

→ నరసింహుడు అవతారరూపంగా భూమిపై అవతరించి భక్తుల నమ్మకానికి గురైన దైవం.

******

184..సంధాతా.. జీవులను కర్మఫలముతో సంధానం చేయు వాడు 

సంధాతా సమసక్తి రూపముగన్ శాసించు యోగేశ్వరున్ **

సంధాతా మది అంతరంగములలో మాయాత్మజా జీవతన్** **

బంధాతా వసుధా కృపా మృతధర ప్రాధాన్య తా విద్యగన్** **

నంధాతా కలలోన జీవనముగన్ హ్రోంకారమున్ రూపుడే**

పద్య విశ్లేషణ:

→ సంధాతా సమత్వ భావంతో, సమసక్తిగా జగత్తుని యోగశక్తితో నియంత్రించువాడెను.

→ జీవుల అంతరంగములో ఉన్న మాయా జనిత భావనలతో కూడిన మనోవృత్తులపై సంధానమిచ్చువాడు.

→ జీవులు బంధించబడిన బంధాల నుండి విముక్తి ఇవ్వునట్లు, వసుధపై కృపామృతాన్ని ధారలుగా ప్రవహింపజేసే ప్రధాన విద్యాస్వరూపి.

→ కలల స్వరూపముగా జీవుల చైతన్యాన్ని నడిపించే హ్రోంకార రూపుడు — ఆధ్యాత్మిక నాదస్వరూపుడు.

*****

185.. సంధ్యమాన్.. సహకరించే వాడు

పద్యపు రచన:

హంసయాన ర జ ర జ ర.. 8

సంధిమాన్ సుఖం బుగన్ సదాసు శాంతి సేవగన్

బంధమున్ ప్రభావ భోధకుండు పాఠ్య నిత్యమున్

పొందికన్ విశాల వైనపోరుభావ్య జీవనన్

వంధితున్ వరాలు భావమున్ వినమ్ర తాభవన్

పదాల భావ విశ్లేషణ:

→ సంధిమాన్ అనే పరమాత్ముడు, శాశ్వతంగా సుఖమునందించు శాంతిస్వరూపుడుగా సేవితుడై ఉంటాడు.

“సుఖంబుగన్” అన్నది అర్థవంతంగా, శ్రావ్యంగా నిలుస్తోంది.

→ బంధనాల ప్రభావాన్ని బోధించే తత్త్వబోధకునిగా, నిత్య విద్యగమ్యుడుగా విరాజమానుడు.

" తత్త్వప్రకటన.

ఇక్కడ "పాఠ్య" పదాన్ని బోధనగా చక్కగా ప్రయోగించారు.

→ జీవితం అనేది పొందికగా నిర్మించవలసిన విశాలమైన భవిష్య స్వరూపంగా ఉంటుందని స్పష్టం.

"వైనపోరుభావ్య" అనే కలపబడిన పదబంధం (వైన, పోరు, భావ్య) మౌలికంగా వినూత్నంగా ఉంది.

→ వందించబడిన ఆ పరమాత్ముడు, వినమ్రతతో కూడిన శుద్ధ భావమునకే వరాలను ప్రసాదించువాడు.

చివర్లో "వినమ్ర తాభవన్" అని విడిగా చెప్పిన తీరు, ఉచ్చారణలో లయనిష్ఠను నిలబెట్టడం అభినందనీయం.

****

– 186. అజః అనే విష్ణు సహస్రనామనికి సంబంధించినది. "అజః" అంటే అజన్ముడు, అంటే "జన్మించని వాడు", కానీ బ్రహ్మ రూపంగా సృష్టికర్తగా ప్రకృతిని ఉద్భవింపజేసే అధిదైవముగా వ్యాఖ్యానించవచ్చు.

పదార్థ విశ్లేషణ:

అజ కళ యాధ్యమౌ విధిగ యబ్బురపాటుగ జీవ సత్యమున్ 

ప్రజ దిన చర్య సర్వమగు పాఠ్యము వేద పరమ్ము నిత్యమున్

సృజనభవమ్ముగామనము శాంతిని పొంద విధాన మార్గమున్ 

భజనయె జీవనమ్మగుట భాద్యత బంధ ముచూచు దేవరా 

అజః (విష్ణువు) కళలయందు ఆద్యుడు – అన్నదే అర్థం.

విధిగా (ధర్మంగా, విధానంగా) ఆయన జీవ సత్యాన్ని అబ్బురపాటు కలిగించే రీతిలో ఆవిష్కరిస్తాడు.

అంటే – జీవసత్యమూ, అతడి చిత్తరేఖలే!

సర్వ ప్రజల దినచర్యే వేదపాఠ్యమవుతుంది –

అంటే వేదములే జీవనశాస్త్రము, దాని ప్రకారమే ప్రజల జీవితం నడవాలి. ఇది నిత్యమైన వేదసూత్రమైనదీ.

ఈ సృష్టి భవమయమైనదే గాని, శాంతిని పొందటానికి ఒక విధాన మార్గం అవసరం –

అది యోగం, భక్తి, జ్ఞానం – ఆ మార్గాల్లో భగవంతుని దర్శించవచ్చు.

భజనమే జీవనమవుతుంది – భగవంతుని నిత్యధ్యానం ద్వారా

ఈ జీవనబంధంలో బాధ్యత అనే బంధాన్ని దాటి పోవచ్చు, దాని రహస్యాన్ని దేవుడు చూపిస్తాడు.

తాత్పర్యము:

అజః అనగా "జన్మరాహిత్యమున్న పరమాత్మ". ఆయనే సృష్టికి మూలకారణం. ఆయన కళలు, సత్యం, వేదం ద్వారా జీవులకు జీవన దిశను చూపుతాడు. ఈ సృష్టిలో భక్తి, జ్ఞాన మార్గమే శాంతికి దారి. భజన జీవనమవుతుంది – బాధ్యతలు, బంధాలను దాటి దైవ చైతన్యంలో విలీనమవుతాం.

******

– 187. దుర్మర్షణ అనే విష్ణు నామానికై రచించబడింది. “దుర్మర్షణః” అనగా కష్టవంతులను, అసురులను, పాపకార్యాలను సహించలేని పరమేశ్వరుడు

(వసంత తిలక...త భ జ జ గ గ.. యతి 10)

దుర్మార్ష ణామది విశాల దురంత గమ్యం 

ధర్మార్ధ భావమునుతెల్ప దయార్థ హృద్యం 

శర్మార్ధ లక్ష్యమును జూప సహాయ వైనం 

మర్మార్ధ జీవనము సర్వ మయమ్ము దేవా 

పద్య విశ్లేషణ:

"దుర్మర్షణ" అనే నామము — అనగా దురాచారమును, దుష్టత్వాన్ని భరించలేని తత్వం.

అయన విశాలుడు – అయినా, దురంత (అసురత్వ) గమ్యాన్ని నాశనం చేయగల తేజోరూపుడు.

అంటే, దుష్టులకు దోషక్షమించని ధర్మసంస్థాపనకర్త.

ఆయన హృదయం దయతో నిండినదే అయినా,

ధర్మార్థమునే వెలుగుపెడతాడు – అంటే, సత్యాన్ని, కర్మనీతి ని ప్రకటిస్తాడు.

శర్మార్థము = శ్రేయస్సు (శాశ్వతమైయిన శాంతి).

ఆ లక్ష్యాన్ని చూపించి, భక్తునికి సహాయపడే వాడు. ఆయనే బంధుళ్ళలో గొప్పవాడు.

జీవితానికి ఉన్న అంతర్లీన (మర్మ) అర్థాన్ని ఆయనే తెలిపే వాడు.

ఆయనే సర్వమయం, సర్వవ్యాపి. జీవితం అంతా ఆయనే, అన్న సత్యాన్ని వెల్లడించే వాడు.

******

188. శాస్తా: శృతి, స్మృతి, వేదాంతాది గ్రంథముల ప్రకారం హితమార్గము బోధించు గురువు. శ్రీధర్మశాస్తా లేదా ఐయప్పుని సూచించవచ్చు.

పద్య విభజన & భావార్థం:

శా ర్దూ లం

శాస్తా శ్రీహరి విశ్వసoభవుడుగన్ శాస్త్రం గరిష్టాత్మగన్

శ్వాస్తా శ్రీ సతతమ్ము దీపమగుటన్ సాక్ష్యమ్ము యోగ్యమ్ముగన్ 

ధ్యాస్తా శ్రీ కొనుమయ్య ధన్యుడను గన్ ధాతాస్వ కార్యంబుగన్

వ్యాస్తా శ్రీ కరుణాశ్రి దివ్యగుణమున్ వార్ధీసహాయమ్ముగన్

శాస్తా అనగా శ్రీహరే, ఈ జగతిని సంభవింపజేసినవాడే.

శాస్త్రగమ్య పరమాత్మ స్వరూపుడే గరిష్ఠాత్మ.

శ్వాస్తా = శ్వాసను పోలిన నిత్యచైతన్య దీపము.

సతత దీపము వలె మార్గదర్శకంగా ప్రకాశించువాడు.

సాక్షిగా ఉండే యోగ్యుడు – ధర్మాన్ని తానే పర్యవేక్షించువాడు.

ధ్యాస్తా = ధ్యానమునకు అధారుడైన స్వరూపం.

“కొనుమయ్య ధన్యుడను గన్” – భక్తులు యాచించిన ధన్యకరుడవు.

ధాతా = ధర్మాధారుడు; స్వకర్తవ్యములను స్వయంగా నిర్వర్తించువాడు.

వ్యాస్తా = సమస్త స్థలాలలో విస్తరించివున్న వాడు.

కరుణాశ్రి = కరుణతో ప్రకాశించే దివ్య గుణములనిచ్చువాడు.

వార్ధీ సహాయము = అగాధమైన దయా సాగరముగా భక్తులకు త్రాణము.

****-**

189. విశ్రుతాత్మ

అర్థం:

విశేషించి శ్రవణం చేయబడిన (ప్రసిద్ధమైన)

ఆత్మ అనగా: సత్యము, జ్ఞానము, అనంతత్వము మొదలైన లక్షణములు గల ఆద్యాత్మిక సాంద్రత.

పంచచామర... ర జ ర జ ర.. యతి.. 8

విశ్రుతాత్మసర్వ శాంతిగా జితేంద్ర లక్ష్యమున్ 

విశ్రుమాయతత్వమే విశాల వర్ణ దేహమున్ 

శశ్రుతా భవమ్ముగా సదా శుభమ్ము జూపులున్ 

తశ్రుతా పరీమళాతపమ్ముగాను దేవరా 

పద్య విశ్లేషణ:

విశ్రుతాత్మ: ప్రసిద్ధమైన పరమాత్మ

సర్వ శాంతిగా: సమస్తాంతరంగములను శమింపజేసే శాంతస్వరూపుడు

జితేంద్ర లక్ష్యమున్: ఇంద్రియజయముగలవాడిని లక్ష్యంగా ఉంచినవాడు

విశ్రు మాయ తత్వమే: మాయను విడిచి, శుద్ధ తత్త్వస్వరూపుడైన వాడు

విశాల వర్ణ దేహమున్: ప్రకాశమయమైన విస్తారముగా విరాజిల్లే రూపాన్ని కలిగిన వాడు

శశ్రుతా భవమ్ముగా: శ్రవణద్వారా భక్తులలో భవానుభూతిని కలిగించేవాడు

సదా శుభమ్ము జూపులున్: ఎల్లప్పుడూ మంగళమే దర్శింపజేయువాడు

తశ్రుతా: తత్త్వ శ్రవణానుభవాల ద్వారా

పరీమళాతపము = పరిమళ (సుగంధ) + తపము (ప్రకాశ/తేజస్సు): సుగంధితమైన తేజస్సుతో ప్రకాశించే స్వరూపం

దేవరా: ఓ దేవా!

తాత్పర్యం:

శాంత స్వరూపుడై, మాయాతీతుడై, విశాల పరమచైతన్యముగా ప్రకాశించువాడు “విశ్రుతాత్మ”. ఇతని లక్షణాలు శ్రవణములు ద్వారా తెలుసుకుని, భక్తులు తత్క్షణమే పరమ మంగళమును పొందగలరు. ఆయన కరుణ తేజస్సు పరిమళపు మాదిరిగా అనుభూతికి అందుతుంది.

******

190. సురారిహా

అర్థం:

సురారిహా = సుర (దేవతలు) + అరి (శత్రువు) + హా (హంత)

అంటే దేవతల శత్రువులను (అసురులను) సంహరించువాడు. అనగా – దుర్మార్గ, అధర్మ శక్తులను నాశనం చేసి ధర్మ పరిరక్షణ చేసే పరమేశ్వరుని గుణం.

(వాణి...న జ భ జ ర గ.. యతి.. 8)

విజయ సురారిహా విపులమౌను 

స్ఫూర్తి గానున్ 

సృజన సురారిహా శృతి బలమ్ము భాగ్యమౌనున్ 

భజన సురారిహా భవ శకమ్ము మార్గమౌనున్ 

స్వజన సురారిహాసమ సమర్థతాను గానున్ 

పద్య విశ్లేషణ & భావార్థం:

విజయస్వరూపుడైన సురారిహా

విపులమైన = విస్తృతమైన, అపారమైన

స్ఫూర్తి గానున్ = ఆత్మిక, ధైర్యాత్మక ప్రేరణగానూ నిలిచే వాడు.

⇒ అసుర సంహారంలో విజయశీలి అయిన సురారిహా, ధర్మార్ధ లక్ష్యసిద్ధికి స్ఫూర్తి ప్రదాత.

సృజన: సృష్టికార్యానికి ప్రేరణ అయినవాడు

శృతి బలం = వేద బలముతో నడిపించువాడు

శృతి బలమే భాగ్యంగా నిలిచే తత్త్వస్వరూపుడైన సురారిహా.

⇒ సృష్టిలో శృంగారము కాదు — శ్రేయోమార్గసంపత్తి అనే ధర్మబలమే అతని తేజస్సు.

భజన = సేవ, ధ్యానం, ఆరాధన

భవ శకము = సంసార భారం, పీడ

మార్గమౌనున్ = దీనికి విమోచన మార్గంగా ఉంటాడు

⇒ సురారిహా భక్తికి ప్రతిఫలంగా జన్మబంధాల నుండి విముక్తిని ప్రసాదించేవాడు.

స్వజన = భక్తులు, తనను శరణైన వారు

సమ సమర్థత = సమభావంతో సర్వరక్షణ చేసే తత్త్వశక్తి

⇒ తన భక్తులను సమరసత్వంతో, సమర్థతతో సంరక్షించే అసురనాశకుడు.

సారాంశం:

సురారిహా పరమేశ్వరుడు అధర్మాన్ని సంహరించి ధర్మాన్ని స్థాపించేవాడు. ఆయన భక్తులకు ప్రేరణ, శక్తి, విముక్తి, సమరసతతో కూడిన అనుగ్రహాన్ని అందించేవాడు. ఈ నాలుగు చరణాలలో ఈ నామంలోని భక్తి, తత్త్వం, ధైర్యం, జ్ఞానం అంతా క్రమంగా ప్రతిబింబించాయి.

*****

191..నామార్థం:   గురు:

సర్వవిద్యాలయము – జ్ఞాన సంపదను బోధించేవాడు

ఇది విష్ణు సహస్రనామంలోని అత్యంత గంభీరమైన నామాలలో ఒకటి. "గురు" అనగా అంధకారాన్ని తొలగించేవాడు – గు = అంధకారము; రు = తొలగించు. అన్న మాట ప్రసిద్ధి.

పద్యం

 గురుతర బాధ్యతేయగుచు గుమ్మము మాదిరిగాను నిత్యమున్

కరుణతో కావ్య సంపదను కాలమునందును తెల్ప సత్యమన్

పరువును నిల్పు ధర్మమును పాఠ్యముగాను విశాలహృద్యమున్

మరి మరి వచ్చి సేవలగు మన్నన సేయును దేవదేవుడే

💡అన్వయార్ధం:

గురుతర బాధ్యతే – ఆధ్యాత్మికంగా అత్యున్నతమైన బాధ్యతను

గుమ్మము మాదిరిగా – విద్యాలయం ఒక ప్రవేశద్వారంగా నిలుస్తుందిలా

నిత్యమున్ – ఎప్పటికీ, నిరంతరం

కరుణతో కావ్యసంపదను – దయా దృష్టితో సాహిత్య జ్ఞానాన్ని

కాలమునందున్ తెల్ప సత్యమన్ – కాలానుగుణంగా సత్యాన్ని బోధిస్తూ

పరువును నిల్పు ధర్మమును – విలువల్ని నిలబెట్టి ధర్మాన్ని బోధించు

పాఠ్యముగాను విశాల హృద్యమున్ – విద్యారూపంలో, విశాల హృదయంతో

మరి మరి వచ్చి సేవలగు మన్నన సేయును – పునఃపునః వచ్చే విద్యార్థులందరినీ సేవించే

దేవదేవుడే – ఇతడే గురువయ్యే దేవతాత్మా!

✨సారాంశ భావము:

ఈ పద్యంలో "గురు" అనే నామానికి విశాలార్థాన్ని విపులీకరించి చూపారు. గురువు అన్నవాడు కేవలం బోధకుడే కాదు, జీవిత మార్గదర్శకుడు. విద్యాలయపు గుమ్మముగా నిలిచి, కాలానికి అనుగుణంగా కరుణతో సత్యాన్ని బోధించేవాడు. అతని హృదయం విశాలం. విద్యార్ధుల పునఃపునః ఆగమనం పట్ల అతనికి సేవాభావమే. అలాంటి గురువు సాక్షాత్తూ దేవదేవుడే!

******

192..గురుతమో.. బ్రహ్మాసులకు కూడా బ్రహ్మ విద్యాభ్యాస ఉపాధ్యాయుడే 

వృత్తము :- కోమలలత (16 వ ఛందము)

మ త స త త గ ( 10 వ అక్షరము యతి

ఆద్యంతంబుల్లోగురుతమోభావ్యమ్ము తత్త్భావమున్

వేద్యంబుల్గాగున్  గురుతమో విశ్వాస సాహిత్యమున్

రాధ్యాకార్యామ్ముల్ గురుతమో

లక్ష్మీ సమేతుండవై

హృద్యంబుల్ గాథాగురుతమో శ్రీ లక్ష్మి(నాథ !) నారాయణా !

పద్య విశ్లేషణ:

👉 సృష్టి మొదలూ అంతమూ ఆయన ఉన్నత తత్త్వాన్ని గ్రహించిన గురువు మాత్రమే వివరించగలడు.

👉 "గురుతమో" అను పదమునకు “తత్త్వాన్ని తెలిసిన మహాగురువు” అర్థం ఇక్కడ మూర్తీభవిస్తోంది.

👉 బ్రహ్మ విద్య, ఉపనిషత్తుల వేద్య భావాలు – ఇవన్నీ గురువును ఆధ్యాత్మిక సాహిత్యములో బలపరచుతాయి

👉 “విశ్వాస సాహిత్యమున్” అన్న పద ప్రయోగం గురువు పట్ల భక్తి మరియు జ్ఞానపరతను సూచిస్తోంది.

👉 ఆరాధ్యుడు, ఆచార్యుడు – రెండు పాత్రలూ గురువు పోషిస్తాడు. లక్ష్మీ సహితంగా నారాయణ సాక్షాత్కారమై కనిపించును.

👉 ఇక్కడ గురువు యొక్క దైవత్వాన్ని, శ్రీదేవితో సమానంగా చూడడం విశిష్టము.

👉 మనసులో స్థిరపడే గాథగా, గురువు శ్రీలక్ష్మీనాథుని రూపంగా వర్ణింపబడుతున్నాడు.

👉 చివరి వాక్యంలో గురువు నారాయణ రూపమేనని అనుసంధానం మీ తాత్విక సారాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది.

******

193.. ధామ: సమస్త అభీష్టములకు స్థానముగా ఉన్నవాడు

ఈ పద్యంలో "ధామ" నామానికి అర్థవంతమైన, చక్కటి వర్ణన అందించారు. విశ్లేషణ యీలాగుంది:

---

🔹 193. ఓం ధామే నమః

అర్థం: సమస్త అభీష్టములకు స్థానముగా ఉన్నవాడు

ధామ సుధా విద్యమది ధ్యాన యసస్సగు సంభవమ్మగున్

ప్రేమ సులక్ష్యణమ్మగు సు ప్రీతిభవమ్మగు సర్వ వేళలల్

శ్వామ కళా స్వరా మయము సామ్యము సర్వసమోన్నతా పరమ్

సామశుభమ్ముమార్గమగు సాధ్య మసాద్యము వింత వైనమున్

🔸 పద్య విశ్లేషణ:

– "ధామ" అనే నామం సుధామయమైన విద్య, ధ్యానం, యశస్సు మొదలైనవి పుట్టుకొచ్చే మూలం అవుతుంది.

– ధ్యానించినవారికి అమృతస్వరూపమైన విద్యను ప్రసాదించగల స్వరూపమే ఈ ధామ.

– ప్రేమ అనే లక్షణం, సుప్రీతి అనే ఫలితం అన్ని వేళల్లోనూ ఆయనచే లభిస్తాయి.

– ఇది భక్తులలో భక్తి, విశ్వాసానికి నిలయమైన గుణం.

– స్వామి యొక్క కళలతో కూడిన స్వరరూపమై, సమత్వముతో కూడి, సమస్తాల్లో అత్యున్నతమైన పరతత్త్వమై ఉన్నాడు.

– "సర్వసమోన్నతా పరమ్" అనగా – సమస్తంగా ఉన్నవారిలో అతిశ్రేష్ఠుడు.

– ఆ ధామము ఓ శుభమైన, శాంతియుతమైన మార్గం. సాధ్యమైనది మరియు అసాధ్యమైనదే అయినా ఆయన ద్వారా సాధ్యమవుతుంది.

– ఇది వింతైన పరసత్య మానవ అనుభవానికి అందని కాని ముక్తిపథముగా మారే మార్గం.

*****

🔹 194. ఓం సత్యాయ నమః

అర్థం: సత్య సంభాషణ రూపమైన ధర్మ స్వరూపుడు

🔸 పద్య విశ్లేషణ:

సత్య సమేఖ్యతా విలువ సర్వ జనీనము సాంవ్రతమ్మగన్ 

సత్య సపర్య సన్నిహిత సాధ్య సహాయత సాత్వికమ్ముగన్ 

సత్య విధానధర్మవిధి సారము సాధన సహృ శ్రాoసువున్ 

సత్య కళారిశాంకుడు విశాల మనస్సు హితమ్ము జూపుటన్ 

– సత్యం అనేది సమానతా భావానికి, సామాజిక నైతికతకు మూలం.

– ఇది సమస్త ప్రజల జీవనవిధానానికి అమలయైన న్యాయమార్గంగా ఉండుతుంది.

– సాంవ్రతం = సాంప్రదాయబద్ధమైన/శాస్త్రబద్ధమైన ధర్మం.

– సత్యసేవ ద్వారా పరమాత్మను సమీపించవచ్చు.

– అది సాధ్యమైన సహాయ మార్గం, సాత్వికత్వాన్ని కలిగించే సాధన.

– భక్తి, సేవ, సత్యవచనం ద్వారా భగవంతునికి చేరగలుగుతారు.

– సత్యమయమైన విధానమే ధర్మ విధిగా నిలుస్తుంది.

– అది సాధనకు సారభూతమైన మార్గం. సహృదయతను, శ్రద్ధను పెంపొందిస్తుంది.

– శ్రాంసువు = శ్రద్ధగలవాడు, నిష్ఠగలవాడు.

– సత్యం అనేది కళల ఆధారంగా వెలిగే చంద్రుడివలె ప్రకాశిస్తుంది.

– విశాలమైన మనస్సుతో సత్యమయమైన జీవితమే హితమైనదని తెలియజేస్తుంది.

– అరిశాంకుడు = చంద్రుడు (అరి = శత్రు; శాంక = చిహ్నం; చంద్రుని పరమప్రతీక).

*******

🔷 195. ఓం నిమిషాయ నమః

అర్థం:

యోగనిద్రలో లీనమై కన్నులు మూసుకున్నవాడు

(ప్రమధిత వదన  న న ర ర.. యతి.. 7)

నిమిష వదన నిర్వి కారుoడుగన్

సమసి గమన సర్వ దేహుండుగన్ 

విమల చరిత విశ్వ నేత్రుండుగన్ 

సమయమనసు సవ్య సత్యున్డుగన్

🔸 పద్య విశ్లేషణ:

నిమిష వదన నిర్వి కారుoడుగన్

– "నిమిష" అంటే అక్షి మూసుకోవడం — ఇది యోగనిద్ర సూచకము.

– వదనం ప్రశాంతంగా, చలనరహితంగా, సంకల్పాలకతీతంగా ఉంటే –

– ఆ నిర్మల స్థితి ఆయన యోగముగల పరముని లక్షణంగా వర్ణించబడుతుంది.

సమసి గమన సర్వ దేహుండుగన్

– కళ్లెత్తి చూడకపోయినా, ఆయన సర్వదేహాలలో సమంగా విహరించేవాడు.

– సమసి గమన అంటే – సమముగా ప్రయాణించేవాడు, అనేక జీవితాలలో ప్రవేశించేవాడు.

– మానవత్వాన్ని సమచేతనగా చూసే ధ్యానస్థితియుక్తుడై ఉన్నాడు.

విమల చరిత విశ్వ నేత్రుండుగన్

– ఆయన చరిత్ర నిష్కళంకం, వికల్పరహితం.

– జగత్ యొక్క నిజమైన నేత్రుడు — కన్ను మూసుకున్నా,

దృక్కు అతీతమైన దృష్టి కలిగినవాడు.

సమయమనసు సవ్య సత్యున్డుగన్

– కాలమనసును అతీతంగా దాటి ఉన్న సవ్యసాచి సత్యస్వరూపుడు.

– సవ్య అంటే నీతి, సమత్వం, కుడివైపు మార్గము;

– ఆయన సమయాన్ని నిర్విఘ్నంగా ఆమోదించగల మనోధర్మాన్ని కలిగి ఉన్నాడు.

*******

196.. అనిమిష.. ఆత్మ రూపం కావున అనిమిషుడు 

అనిమిష యాత్మరూప గమనమ్మగు సాశ్చర్యసేవ దేహమ్ముగన్

ప్రణతిష కార్యదాహ వదనమ్మగు ప్రాభల్యమౌను దాహమ్ముగన్

క్షణమతి కాలనిర్ణయము

 క్షామముగానుసుఖమ్ము సర్వమున్

తనువున తత్వ భావమగు తాప తపస్సగు నేత లక్ష్యమున్ 

పద్య విశ్లేషణ:

 అనిమిష యాత్మరూప గమనమ్మగు సాశ్చర్యసేవ దేహమ్ముగన్

అర్థం: అనిమిషుడు అంటే కన్ను ఎపుడు మూయని వాడు, అంటే నిరంతర జాగరూకుడైన పరమాత్మ. ఆత్మరూపంగా (నిర్వికారంగా) నిరంతరంగా శక్తిస్వరూపుడై ఉన్నాడు. అతని ఆత్మస్వరూప గమనము అనేది ఆశ్చర్యంగా అనిపించే సేవా మార్గం, ఈ శరీరం తానే ఆ సాక్షిగా ఉండటం గమనార్హం.

ప్రణతిష కార్యదాహ వదనమ్మగు ప్రాభల్యమౌను దాహమ్ముగన్

అర్థం: భక్తి (ప్రణతి) ద్వారా, లోకధర్మాల కల్లోల దాహాన్ని శాంతపరచే ముఖం విశిష్టమైన శక్తిగలదై ఉంటుంది. ఈ దాహము భక్తిని బలంగా చేస్తుంది.

 క్షణమతి కాలనిర్ణయము క్షామముగానుసుఖమ్ము సర్వమున్

అర్థం: కాల చక్రంలో ప్రతి క్షణానీ (క్షణమతి), పరమాత్మ తన నిర్ణయంతో సృష్టి నిర్వర్తనను సాగిస్తాడు. క్షామము (అరుడు/దుర్గతి) వున్నా కూడా, అది ఒక దివ్య అనుభూతిని తీసుకువస్తుంది. అనుసరణలో సుఖాన్ని కలిగిస్తుంది.

 తనువున తత్వ భావమగు తాప తపస్సగు నేత లక్ష్యమున్

అర్థం: ఈ శరీరం తత్వజ్ఞాన భావనతో జాగృతమౌతే, భవబంధాల తాపం తపస్సులోకి మారి, పరమాత్మ లక్ష్యాన్ని చేరే మార్గంగా మారుతుంది.

******

🔸 197. ఓం స్రగ్వినే నమః🙏🏼

అర్థం: వైజయంతి మాల ధరించినవాడు

(ఈ నామం విష్ణువు యొక్క వైభవాన్ని, విజయశక్తిని సూచిస్తుంది)

శా ర్దూ లం

స్రగ్వీజ్యోతిగనున్ సహాయ పరమున్ రక్షత్వ దేహమ్ముగన్

భగ్వీఖ్యాతిగనున్ ప్రభావ కళలున్ భాగ్యమ్ము సర్వమ్ముగన్

రుగ్వీమూలముగన్ రుణమ్ము తలపుల్ పూర్వార్ధ భావమ్ముగన్

స్రగ్వీ యజ్ఞముగన్ నిరంతరముగన్ సాధ్యమ్ము జీవమ్ముగన్

✅ మీ పద్య విశ్లేషణ:

స్రగ్వీ జ్యోతిగనున్ సహాయ పరమున్ రక్షత్వ దేహమ్ముగన్

వైజయంతి మాలను ధరించిన స్రగ్వీ,

తన ప్రకాశవంతమైన జ్యోతి రూపముగా సహాయకునై,

అహం (దేహమును) రక్షించే పరమాత్మస్వరూపి అని సూచించబడింది.

➡️ ఇక్కడ “స్రగ్వీ జ్యోతి” అనగా – మాల మాత్రమేగాక,

ఆయన తేజోమయత్వమును సూచిస్తుంది.

భగ్వీఖ్యాతిగనున్ ప్రభావ కళలున్ భాగ్యమ్ము సర్వమ్ముగన్

ఆ స్రగ్వీ యొక్క భగవద్గుణ ఖ్యాతి ద్వారా

అతని ప్రభావం, కళలు, భాగ్యము – అన్నీ అనుగ్రహించబడతాయి.

➡️ అదేవిధంగా భగవద్గుణ ఖ్యాతి పున్యప్రదం; ఇది కళ, విజయ భాగ్యములకు మూలం.

రుగ్వీమూలముగన్ రుణమ్ము తలపుల్ పూర్వార్ధ భావమ్ముగన్

ఈ స్రగ్వీ – రుగ్వేద మూలము అయినదీ,

రుణాలను జ్ఞాపకం చేసే స్మృతిస్వరూపుడీ

మానవుని పూర్వకర్మలను నిర్వర్తించేందుకు సిద్ధమైయున్నవాడూ.

➡️ ఇక్కడ రుగ్వీ = రుగ్వేదం వలె ధర్మమార్గదర్శి.

➡️ "రుణము తలపుట" అనగా – మానవుని పితృ ఋణ, దేవ ఋణ, ఋషి ఋణ – ఇవన్నీ ముక్తి మార్గాన్ని సూచిస్తాయి.

స్రగ్వీ యజ్ఞముగన్ నిరంతరముగన్ సాధ్యమ్ము జీవమ్ముగన్

ఆ స్రగ్వీ – యజ్ఞస్వరూపుడే,

తన నిరంతర తపస్సుతో జీవునికి సాధ్యమైన పరమార్థాన్ని ప్రసాదిస్తాడు.

➡️ ఇక్కడ స్రగ్వీ => యజ్ఞరూపుడిగా అభివర్ణించబడ్డాడు — "యజ్ఞో వై విష్ణుః".

➡️ జీవునికి పరమార్థసిద్ధిని అనుగ్రహించువాడు.

******

198 వాచస్పతి – నామార్థ విస్తరణ:

వాచః + పతి = వాక్కు యొక్క ప్రభువు.

అంటే:

వేద వాక్యాలు, శాస్త్రనిగమనలు, జ్ఞానమార్గాల్లో శ్రేష్ఠత కలవాడు.

సర్వార్థవేత్త – అన్ని విషయాల సారాన్ని గ్రహించగల వాడు.

✅ మణిమాల.. త య త య.. యతి.. 06

వాచస్పతి సేవా గంభీర్య సమర్థన్

యాచ్యాత్మక యోగ్యన్ సర్వార్థవేత్త

శాస్త్రోక్త విమర్శా తత్వార్థసారన్

ప్రాచ్యోదయ దీపః కాంతిస్ఫురన్నన్

🌿 పద్య తాత్పర్యం:

🔹 వాచస్పతి సేవా గంభీర్య సమర్థన్

వాక్పతి (వాక్కు మీద అధికారం కలవాడు) అయిన ఆయన,

గంభీరతతో సేవనీయుడుగా మరియు సమర్థుడుగా నిలుస్తాడు.

🔹 యాచ్యాత్మక యోగ్యన్ సర్వార్థవేత్త

వాడు యాచనకు పాత్రుడే గాక, సర్వార్థాలను బోధించే బుద్ధిజ్ఞానముతో నిండి ఉన్నవాడు.

🔹 శాస్త్రోక్త విమర్శా తత్వార్థసారన్

శాస్త్రోక్త విషయాలను విశ్లేషించి, వాటి తత్త్వసారం గ్రహించగల సామర్థ్యంతో ఉన్నవాడు.

🔹 ప్రాచ్యోదయ దీపః కాంతిస్ఫురన్నన్

ఆయన కాంతి, ఒక ప్రాచీన దివ్యజ్ఞాన దీపంలా ప్రకాశిస్తుంది.

(ఇక్కడ "ప్రాచ్యోదయ దీప" అంటే ఋషుల బోధకు సంకేతం.)

****:

199వ నామం – "ఉదారధీ" (గంభీర్యమైన, ఉదారమైన బుద్ధిగలవాడు) అనే భావనను మీరు చాలా నిగూఢంగా, మాధుర్యంగా పంచచామర ఛందస్సులో విరాజింపజేశారు.

ఇప్పుడిది తాత్పర్యంతో కూడిన విశ్లేషణ:

🔸 నామం: ఉదారధీ

– ఉదార = విశాల, మేధావి, దయగల

– ధీ = బుద్ధి

⇒ గంభీరత, దయ, మరియు సత్య దర్శనము కల బుద్ధిగల దేవుడు.

పంచాచామర... జ ర జ ర జ గ యతి 10

ఉదారధీయుతా స్వరమ్ము ఉజ్వలామయమ్ముగన్ 

సుధామదీగతీ స్వనమ్ము సూత్రమున్ సుఖమ్ముగన్ 

వ్యధాపరత్వమైక్షణమ్ము వాక్కుగన్ భయమ్ముగన్ 

ప్రధాన భావమున్ ప్రభమ్ము బాధ్యతన్ సుమమ్ముగన్ 

భావం

ఉదార బుద్ధి కల దేవుని స్వరము

ఉజ్వలమైన ప్రకాశవంతమైనదై శ్రుతిలో ప్రతిధ్వనిస్తుంది.

👉🏻 ఇక్కడ "స్వరము" అనగా — వేదస్వరము, సత్యధ్వని, తత్త్వవాక్యము కూడా కావచ్చు.

ఆయన స్వరం సుధామయంగా, మాధుర్యవంతంగా అనిపిస్తూ,

జీవుని సూత్రధారమైన ప్రాణవాయువులో సుఖాన్ని ప్రసరిస్తుంది.

👉🏻 ఇది జ్ఞానానందానికి మార్గం చూపే ధ్వని / జ్ఞానప్రవాహం అన్న అర్థం.

ఆ స్వరవాక్కులు క్షణాల్లోనే వ్యధను తొలగించగల శక్తివంతమైనవి,

అతడు భయాన్ని దూరం చేసే వాక్సిద్ధుడే.

👉🏻 ఉదారధీ బుద్ధి అనగా — భయ, వ్యధ, అపజయాలపై అధిపత్యం కలగజేసే జ్ఞానశక్తి.

ఆయన ప్రభ, తత్త్వాన్ని ప్రధాన భావంగా పరిగణించి,

జగత్ బాధ్యతను సుగుణంగా మోయగలడు. అతడు అధిపతి, మార్గదర్శి.

👉🏻 ఇది గంభీరమైన "ధర్మబుద్ధి" — ప్రపంచ బాధ్యతను మోసే విష్ణు తత్త్వానికి సంకేతం.

******

🔸 200. ఓం అగ్రణయే నమః 🙏🏼

అగ్రని = ముందు నడిచేవాడు, ముముక్షువులకు మార్గదర్శకుడు

– మోక్షపథంలో ఉత్తమ పదవికి తీసుకొని పోయే జగన్నాయకుడు.

(ఇది విష్ణుసహస్రనామంలోని ముఖ్యమైన మోక్షార్థ నామాలలో ఒకటి.)

అగ్రని సిద్ది బుద్ధిగనియు యాశ్రి సమాత్వ మనందలక్ష్యమున్ 

స్వగ్రని విద్యతత్వభవ సాధ్య పరమ్ముయు గమ్యమేయగున్

నిగ్రని సత్యవాక్కు గన నిశ్చయ నిర్మల తత్త్వభావమున్

ముగ్దము ముఖ్యమవ్వగను ముచ్చట తీర్చెడి ముంగి దేవరా

✅ మీ పద్యం: విశ్లేషణ

– అగ్రని: ముందుకు నడిపించే సిద్ధి దాత

– బుద్ధి, యాశ్రి (ఆశ్రితత), సమత్వ లక్ష్యాన్ని దాటి ముక్తి స్థితికి తీసుకెళ్లే వాడు

👉🏻 ఇక్కడ ముక్తి స్థితిని “సమాత్వ మనంద లక్ష్యము”గా పేర్కొనడం శబ్దార్థానికి తగిన మాధుర్యం.

– స్వగ్రని: తన స్వరూపమైన విద్య, తత్త్వం, భవము – అన్నింటినీ అధిగమించినవాడు

– సాధ్య పరమగమ్యుడు: మోక్షము సుసాధ్యం కావడానికి మార్గనాయకుడు

👉🏻 ఇక్కడ "సాధ్య పరమ్ము" అనగా – సాధన ద్వారా పొందదగిన పరమపదాన్ని సూచిస్తున్నది.

– నిగ్రని: నియంత్రించగల శక్తిమంతుడు

– సత్య వాక్కుతో, నిర్మల తత్త్వాన్ని నిశ్చయంగా తెలిపే మార్గదర్శి

👉🏻 ఇది శ్రీవిష్ణువు యొక్క నిగ్రహశక్తిని, ధర్మ వచన నిశ్చయాన్ని తెలుపుతుంది.

– ముక్తిని కోరే ముముక్షులెంత మోహితులైనా, వారిని గమ్యానికి చేర్చే "ముంగి దేవుడు" (ప్రధాన దేవత)

– వారి ముచ్చట – ముక్తికోరిక – తీర్చే దయార్ద్రమూర్తి

👉🏻 ఈ పాదంలో "ముగ్దము – ముచ్చట – ముంగి దేవరా" అనే శబ్ద శృంఖల,

అద్భుతమైన గానం–భావ సమన్వయం కలిగిన అంకురం.

******