విష్ణు సహస్రనామం పద్య భాష్యం 251 ----300

 

251 వ నామం "వసు" : క్షీర సాగర నివాసి
వసుదేవుని సర్వవ్యాపక నివాసి
---

🔸 పద్యం:

వసుదేవం మమ దేహమాయకదిలేవాశ్చాల్య దాహమ్ముగన్
వసుదేవం మమ కర్మకారిగనునే వాసమ్ము విశ్వాసమున్
వసుదేవం సర్వనేత్రమయమున్ వక్కౌను సామ్యమ్ముగన్
వసుదేవం యాసదీపమగుటన్ వానల్లె హృద్యమ్మునన్
---

🔹 పదచ్ఛేదం & భావం:

– వసుదేవుడు (విశ్వవ్యాప్తుడు) నా శరీరమనే మాయకు దూరంగా ఉండే, చంచలత (అశ్చల్యత) అనే తాపాన్ని శాంతించేవాడు.
👉 భావం: మాయకు అతీతుడైన వసుదేవుడు మన దేహమూలమైన తాపాలను హరించేవాడు.

– వసుదేవుడే నా కర్మాలకు మూలమైన కార్యసాధకుడై, నిత్యనివాసంగా విశ్వాసముతో స్థితుడవుతాడు.
👉 భావం: వసుదేవుడు మన కర్మలకు తోడ్పడే శక్తిగా, మన హృదయాన్నే వాసస్థలంగా చేసుకున్నవాడు.

– వసుదేవుడు సర్వచక్షువులవాడై, సమభావంతో సమంగా ఉండేవాడు.
👉 భావం: అతను సమభావంతో సమస్తాన్ని దర్శించేవాడు. అతని దృష్టిలో ఎవరూ తక్కువవారు కాదు.
– వసుదేవుడు జ్ఞానమైన దీపంగా హృదయంలో వెలిగే వాడు.
👉 భావం: వసుదేవుడు మనలోని జ్ఞానపు జ్యోతిగా, హృదయపు ప్రేరణగా వెలుగుతున్నాడు.
-****-

252.. నైక రూప :: ఒకే రూపం లేనివాడు నానా రూపాలతో నుండేవాడు, రూప రహితుడు

నైకరూపశాంతిదానభూతశక్తి తత్వమున్
నాకశంబునాజ్ఞగానయానభావయుక్తమున్
సేకరించసర్వమైసహాయమౌనుభక్తిగన్
స్వీకరీంచలక్ష్యమేశ్రితాభవమ్ము మోక్షమున్

పద్యాన్ని పాదాల వారీగా విశ్లేషిస్తే:

– నైకరూపుడు శాంతిని ప్రసాదించేవాడు, దానం చేసే వాడు, భూతశక్తులలో ఉన్న తత్వస్వరూపి.

> ఇక్కడ నైకరూపుని విశ్వరూప భావనతో చూపించారు. భూతశక్తి = భూతములు (పంచభూతాలు), వారి తత్వముల సమ్మేళనమైన శక్తి స్వరూపి.

– నాక(వాక్కు), శంభు(శివ), నాజ్ఞ(నా జ్ఞానం), గానం, యానం (ప్రయాణం) – ఈ అన్నిటి భావాలను కలిగిన వాడవుగా.

> ఇది అతడు అన్నింటిలోనూ ఉండేవాడని చూపుతోంది. వాక్కులో, శివభావంలో, జ్ఞానములో, సంగీతంలో, ప్రయాణంలో – అతడే పరిపూర్ణంగా ఉన్నాడు.

– అతడు సర్వమూ సేకరిస్తూ, భక్తికి సహాయమవుతూ, సమష్టిగా సహకరించే స్వరూపం.

> భక్తుడు ఏ రూపాన్నైనా ఆశ్రయించినా, నైకరూపుడు అందులో దర్శనమిస్తాడు.

– తాను స్వీకరించేది శ్రితుల లక్ష్యాన్ని (మోక్షాన్ని), శ్రద్ధతో వచ్చినవారిని ముక్తి పథానికి నడిపించేవాడు.

> ఇది భక్తిని, లక్ష్యాన్ని, మోక్షఫలితాన్ని సమన్వయపరచే విధంగా ఉంది.

******

253.. బృహద్రూప: వరాహము మొదలైన మహా రూపం కలవాడు
ఛందస్సు: భుజంగ ప్రయాత

బృహద్రూప శక్తీ బృహద్రూప యుక్తీ 
బృహద్రూప రక్తీ బృహద్రూప ముక్తీ 
బృహద్రూప రక్షా బృహద్రూప శిక్షా 
బృహద్రూప భక్షా బృహద్రూప మొక్షా

పద్యాన్ని విశ్లేషణ:

బృహద్రూప శక్తీ → ఆయన రూపం గొప్పదైతే, శక్తీ కూడా బృహత్తరమే.

బృహద్రూప యుక్తీ → మహాత్ముడిగా అన్ని కార్యాలను న్యాయంగా, సామర్థ్యంగా నిర్వహించగల నైపుణ్యము కలవాడు.

బృహద్రూప రక్తీ → సృష్టిలో ఉన్న శృంగార, ఆసక్తి, జీవచైతన్యమంతా ఆయన నుండే ఉద్భవించింది.

బృహద్రూప ముక్తీ → ఆయన సాక్షాత్ మోక్షస్వరూపి; ఆయన ద్వారానే ముక్తి సాధ్యమవుతుంది.

బృహద్రూప రక్షా → ఆయన విశ్వరక్షకుడు.

బృహద్రూప శిక్షా → ఆయననే ధర్మబద్ధమైన శిక్షను అమలు చేసే జగత్ప్రభువు.

బృహద్రూప భక్షా → సమస్త భూయోభావాలను అనుగ్రహిస్తూ, అవసరమైతే సంహరించగల శక్తి కలవాడు.

బృహద్రూప మొక్షా → ఆయనే ఆత్మల విముక్తి యొక్క తాత్త్విక ఆధారం.

******
254..నామం: శిపివిష్టః

అర్థం: దిక్కులన్నిటిలోనూ, ఆకాశంలోనూ వ్యాపించి ఉన్న పరమాత్మ
(శిపి = కిరణం, విశ్ట = వ్యాప్తి కలవాడు → కిరణ రూపంగా వ్యాపించి ఉన్న పరమాత్మ)

తోటకం
శిపివిష్ట సుతావశి సాద్యమదీగతిగన్
ఉపవిష్ట వితానవు సఖ్యతగావిధిగన్
అప ద్రంష్టవిధానయ మాధ్యమ వాక్కులుగన్
ఉపలబ్ద మహీబవుడై శుభ కారి గనున్

పద్య విశ్లేషణ:

శిపివిష్ట: వ్యాపిత స్వరూపుడై

సుతావశి: చైతన్య తేజోరూపులయిన జీవులు/సుతుల మీద ఆధిపత్యం గలవాడు

సాద్యమది + గతిగన్: సాధ్యమైన వాటికి గమ్యమైన వాడు – సర్వలక్ష్యరూపుడు
→ వ్యాప్తి స్వరూపుడై, తన సన్నిధానముతో జీవుల ప్రయాణానికి గమ్యస్థానమైనవాడు.

ఉపవిష్ట: స్థిరంగా వున్న, స్థితిలబ్ధుడై

వితానవు: శిరోవిహార స్థలమై (వితానం = అస్తిత్వ మేఘములు లేదా సన్నిధి)

సఖ్యత గావిధిగన్: సఖ్యభావముతో సమ్మిళితమైన విధానాన్ని అవలంబించువాడు
→ సఖ్యతా ధర్మాన్ని అవలంబిస్తూ జగత్తు మీద తన సన్నిధిని స్థిరపరచినవాడు.

అపద్రంష్ట: నశించని/దుర్గమంగా మారని విధానముతో

మాధ్యమ వాక్కులుగన్: మధ్యస్థత్వాన్ని కలిగిన, సమవచనంగా ఉన్న వాక్కులను కలవాడు
→ అవినాశిత్వ లక్షణముతో, సమతా దృక్పథంలో వాక్కును ప్రసారం చేసే వాడు.

ఉపలబ్ద: అనుభూతి చేయబడినవాడు

మహీ బవుడై: భూమి/ప్రకృతి/సకల జగత్తుని అధిష్టించేవాడు

శుభకారి గనున్: మంగళకార్యములను నెరవేర్చువాడు
→ ప్రపంచంలో అనుభవించబడే దేవుడై, భూతలాన్ని పాలించి మంగళకార్యాల కారణమైనవాడు.

******
255వ నామమైన "ప్రకాశన:" (సమస్తమును ప్రకాశింపచేయు స్వభావం కలవాడు) అనే విష్ణునామాన్ని విశదీకరిస్తూ జరుగుతున్నది.

పద్యం:

ప్రకాశనా మదీ మయమ్ము రమ్యతా భవమ్ముగన్
వికాస తత్వ భావమౌనువిస్మయా శుభమ్ముగన్
నకీబు ధారణావిధమ్ము నమ్మకమ్ము నేతయున్
తకాని నిత్యమున్ సహాయ తత్వమున్ నిరంతరమ్

భావార్థం:
ప్రకాశన! నా మనస్సుని ఆక్రమించిన రమణీయతరూపమైన స్వరూపమేనవు;

ఈ వాక్యం ఆత్మానుభూతిని ప్రతిబింబిస్తుంది — భగవంతుని వెలుగు అనగా జ్ఞానం, సత్యం మన హృదయమునే మాధుర్యంతో నింపుతుంది.

వికాస (విస్తరణ) స్వభావముగల నీవు, ఆశ్చర్యకరమైన శుభతత్వము కలవాడవు;

ప్రభువు సర్వదా వికాసాన్ని, ఆత్మవికాసాన్ని ప్రేరేపిస్తాడు. ఇతనిలో శుభతత్వం అనుభూతికి అందేలా ప్రకాశిస్తుంది.

నీవు విశ్వాసానికి ఆధారంగా నిలిచే ధారణా విధానమవు; నమ్మకాన్ని నీవే నడిపించేవాడవు;

ఇక్కడ “నకీబు” అనగా “ఆధారబలం” లేదా “ప్రతిష్ఠ” అనే అర్థాన్ని సూచించవచ్చు — నమ్మకానికి, ధారణకు మూలతత్వంగా నీవే నిలిచినవాడవు.

ఎలాంటి తేడా లేకుండా, నిత్యముగా సహాయస్వరూపంగా నీవే ఉండి ఉంటావు;

ఇది భగవంతుని నిరంతర సహాయభావాన్ని, అనురాగాన్ని, సన్నిధిని తెలియజేస్తుంది.
******

256.. ఈ పద్యం "ఓజస్తే జ్యోతిర్దర" అనే నామానికి అద్భుతమైన విశ్లేషణతో సమన్వితంగా ఉంది. పద్యంలోని ప్రతి పాదము ఓజస్సు (బలం), తేజస్సు (కాంతి), ప్రకాశం (వెలుగు), ప్రభావం (ఆరాధనీయ తత్వం) అనే అంశాల్ని సూటిగా సూచిస్తున్నాయి.

ఓజస్తే జ్యోద్యుతి ధర ప్రకాశ పయణం 

శ్రీ జ పా ధ్యానతి ధర ప్రభావ నయనం

శ్రీ జయమ్మున్ విధి ధర ప్రధాన గమనం

శ్రీ జతా భావ్యము ధర ప్రదీప్తి పఠనం

భావార్థం:

– ఓజస్సును, తేజస్సును, కాంతిని ధరించి, ప్రకాశమార్గాన్ని అనుసరించేవాడవు.

– శ్రీజపము, ధ్యానం వంటి ఉపాసన మార్గాలను వహించేవాడు; ప్రభావవంతమైన దర్శన స్వరూపుడు.

– విజయమును వహించి, విధిని అనుసరిస్తూ, ప్రధానమైన గమ్యమై ఉన్నావు.

– శుభమైన భావాలతో కూడిన జత (సహచర్యం)ను ధరించి, ప్రకాశవంతమైన జ్ఞానము (పఠనం)ను అభివ్యక్తిస్తున్నావు.

*****

257..ప్రకాశాత్మ... ప్రకాశ స్వరూపమైన ఆత్మ గలవాడు 

ప్రకాశాత్మ దీపా ప్రభావాత్మ రూపా 

సకామ్యా సదీప్తా స్వభావా స్వధర్మా

వికాశమ్ వివాదమ్ వినోదమ్ విపర్యమ్ 

నికాశమ్ వినీలమ్ నిదానమ్ వినాశమ్

పద్య విశ్లేషణ:

→ ప్రకాశ స్వరూపుడైన ఆత్మ, దీపంలాంటిది — వెలుగు నిచ్చేది,

→ ప్రభావాత్మ: ప్రభావాన్ని కలిగించేవాడు,

→ రూపా: స్వరూప స్ఫూర్తిగా ఉన్నవాడు.

→ సకామ్యా: సత్కామనలతో నిండినవాడు,

→ సదీప్తా: శాశ్వతంగా ప్రకాశముతో వెలుగుతున్నవాడు,

→ స్వభావా: స్వీయ స్వభావంలో స్థిరుడైనవాడు,

→ స్వధర్మా: తన ధర్మాన్ని మించని వాడు, అతడే ప్రకాశాత్మ.

→ వికాశమ్: వికాసాన్ని కలిగించేవాడు (ప్రబోధం),

→ వివాదమ్: దుఃఖాల, సమస్యల పారదృశ్యపు స్వరూపమూ,

→ వినోదమ్: సృష్టికి ఆటవిడుపు వలె అనుభూతిచెందించేవాడు,

→ విపర్యమ్: మాయామోహ రహితుడిగా, అప్రత्यक्षతను బొద్ధిగా తెలుపుతూ.

→ నికాశమ్: సత్యము, పరిశుద్ధత — "కలంకరహితమైన మెరుపు",

→ వినీలమ్: నీలవర్ణ స్వభావము (కృష్ణ తత్త్వసూచి),

→ నిదానమ్: కారణతత్త్వం, మూలతత్త్వంగా ప్రకాశించే శక్తి,

→ వినాశమ్: అసత్యాన్ని నాశనం చేయగల శక్తి.

*******

258. ప్రతాపనః

అర్థం: సూర్యాది భూతములచే ఇతరులను తపింపజేయగల శక్తి కలవాడు. "తాపన" అంటే వేడింపచేయడం, తపింపజేయడం; ఇది జ్ఞానతేజ, ధర్మతేజ ప్రభావం వల్ల సంభవిస్తుంది.

ప్రతాపనామ ధర్మతేజ ప్రాభవమ్ము గానులే

నితాంత తాపసత్యవాది నిర్మలమ్ముగానులే

జితేంద్రి గానులే కధా సజీవరూపమౌనులే

మతాబు కాంతులన్ని శోభ మానసంబువేళగన్

🪔 ఛందస్సు: జ ర జ ర జ గ (10 మాత్రలు)

పాదాల విభాగానుసారంగా భావము:

— "ప్రతాపన" అనే నామము ధర్మతేజస్సు ప్రభావాన్ని కలిగినవానిగా వెలుగుతుంది.

→ అంటే ఈశ్వరుడు ధర్మమునకు ప్రతాపమైన బలం చేకూర్చినవాడు.

— ఆత్మసత్యాన్ని గాఢంగా తపించువాడు; మాటల్లోనూ, మనస్సులోనూ నిర్మలత్వాన్ని కలిగినవాడు.

→ అతని తేజస్సు నిజం మీద ఆధారపడినది, తపస్సుతో ప్రకాశించినది.

— ఇంద్రియాలను జయించినవాడు. అతడు ఆధ్యాత్మిక కథలకు, లీలచరిత్రలకు సజీవ రూపమే.

→ జీవితమే ధర్మోపదేశ గాధల రూపమై కనిపిస్తుంది.

— వివిధ మతాలు చెబుతున్న తత్త్వ కాంతులు అతని మనస్సులోనే వెలుగుతుంటాయి.

→ అంటే మతములు వేరైనా, తేజము ఒక్కటే — దివ్యసత్యం.

🔱*****

259. బుద్ధ: ధర్మము జ్ఞానము వైరాగ్యము మొదలైన వానితో నిండి ఉండువాడు

ఉత్పల మాల

బుద్ధ ప్రభుద్ధ భాద్యతగ భూతభవిష్యత వర్తమాణమున్ 

బుద్ధ ప్రభావభాగ్యవిధి భుక్తము నిత్యము సత్యమేయగున్ 

బుద్ధ ప్రవీణ్య శాంతిగను భూసుర మోక్ష ప్రధాత యేయగున్ 

బుద్ధ ప్రధాన తత్వమును భూతిగ భూపతి భూమిజాపతీ 

పద్య విశ్లేషణ:

భావము:

బుద్ధుడు ప్రభుద్ధుడు — సంపూర్ణంగా జ్ఞానమునకు లభించినవాడు.

ఆయనకు బాధ్యతా భావము ఉంది – ఆత్మబోధన뿐 కాదు, సమాజానికి బాధ్యతను తీసుకున్నవాడు.

ఆయన సందేశం భూతం, భవిష్యత్, వర్తమానం అన్నీ త్రికాలజ్ఞతతో కూడినది —

ఆయన బోధన కాలాతీతమైనది.

బుద్ధుని ప్రభావము అనేది భాగ్యవిధిగా మారుతుంది – అదృష్టాన్ని కలిగించేది.

ఆయన ధర్మాన్ని అనుసరించడం వల్ల భోగము కూడా నైతికమైన మార్గంలో వస్తుంది.

ఈ మార్గం నిత్యముగా సత్యము – బుద్ధుని మార్గం శాశ్వతమైన సత్యం.

బుద్ధుడు జ్ఞాన, ధర్మములలో ప్రవీణుడు,

ఆయన శాంతిని ప్రసాదించువాడు,

భూసురులైన (సద్గురు, మహనీయులు) వారికి మోక్షాన్ని ప్రసాదించగల మాహాత్ముడు.

బుద్ధుడు ప్రధాన తత్త్వముగా నిలిచే మార్గదర్శకుడు,

ఆయన వల్ల భూతి — ధ్యాన, శ్రద్ధ, సమతా వంటి సద్గుణాలు కలుగుతాయి.

ఆయనను భూమిపై ఉన్న భూపతి, భూమిజాపతి** (భూమిపుత్రి అయిన ప్రజలకు తండ్రి వంటి నాయకుడు) అనే గుర్తింపు లభిస్తుంది.

******

260..స్పష్టాక్షర.. వ్యాప్తమైన ఓంకార రూపంలో అక్షరం కలవాడు 

పద్యము:

స్పష్టా క్షా బృతమూ భృకుంసుడుగనున్ ప్రాబల్య భూ విద్యగన్

నిష్టా క్షా నునువున్ నిజమ్ముగనున్ నీడల్లె దుర్భేద్యమున్

కష్టా క్షా కనులున్ సమమ్ముయనున్ కార్యమ్ము విశ్వమ్ముగన్

ఇష్టా క్షా విధిగన్ సుఖమ్ము కళల్  యి చ్ఛా మదీ భాగ్యమున్

చరణాల విశ్లేషణ:

స్పష్టమైన అక్షర స్వరూపముతో ఉన్నవాడై, భృకుటితో ఏకాగ్రతగలునై,

బలమైన విద్యలలో పరంగతుడైన వాడవు.

స్పష్టాక్షా: ఓంకార స్వరూప అక్షరము – బ్రహ్మ ధ్వని

భృతము: ధరించువాడు

భృకుంసుడు: భ్రూవిలాసముతో ఏకాగ్రత చూపువాడు

ప్రాబల్య భూ విద్య: బలవంతమైన భౌతిక మరియు ధార్మిక విద్యలో స్థిరుడు

నిష్ఠతో అక్షరమునే అభ్యాసించు వాడవై, నీవే నిజమైన వాడవు; నీ స్థితి అనుసంధానశక్తితో కూడి ఉండి, ఎవరికీ అర్ధమవలేని రహస్య స్వరూపుడవు.

నిష్టాక్షా: అక్షర సాధనలో నిష్ఠ ఉన్నవాడు

నిజము: సత్య స్వరూపం

నీడల్లె దుర్భేద్యము: నీ లీలలు, స్థితి – సమజేయలేని, భేదించలేని విధముగా

భావం:

కష్టముల చేత పీల్చబడిన కన్నులవారికి సానుభూతిగా ఉండి, సమత్వ భావంతో విశ్వధర్మ నిర్వహించువాడు.

కష్టాక్షా కనులు: బాధతో నిండిన కన్నులు

సమమ్ము: సమత్వ దృష్టి

కార్యము విశ్వము: జగత్తు కార్యంగా భావించి పరిపాలించు

భావం:

ఇష్టస్వరూపుడవై, నియమానుగుణంగా సుఖాన్ని ప్రసాదించే వాడవు;

కళా మాధుర్యముతో, మన మనసునే ఆనందపరచే అధిదైవము.

ఇష్టాక్షా: మనసుకు ఇష్టమైన స్వరూపుడు

విధి: విధేయత

కళల్: సౌందర్య కళలతో

ఇచ్చా మదీ భాగ్యం: మన మనస్సుకు అనుగుణమైన శుభభాగ్యాన్ని ప్రసాదించు వాడు

*****

నామము: 261. మంత్రః

అర్థం: చింతించువారిని (భక్తిని, ధ్యానాన్ని) ఆశ్రయించిన వారిని రక్షించువాడు.

మంత్రమనావిధీపరుగు మానసికమ్మగు వింత గాయగున్

మంత్రతపో విధానమగు మాటల తత్త్వము గొప్పగాయగున్ 

మంత్ర ప్రభావవిశ్వమయ మార్గ యుపాసన మేలు కీడుగన్ 

మంత్రము తంత్రమూ గనుము మంచిని నెంచియు నీడ బత్కుగన్ 

పద్య విశ్లేషణ:

– మంత్రం అనేది వివిధ విధులలో ప్రయోగించబడుతుంది.

– అది మానసిక సాధనగా (మౌనజపం, ధ్యానం ద్వారా) ఉపయోగపడుతుంది.

– ఇది ఒక అద్భుతమైన గమనం (వింత ప్రయాణం) చేస్తుంది, అంటే మనస్సును మార్చగల శక్తి కలదని సంకేతం.

– మంత్రం తపస్సుగా ఉపయోగపడుతుంది; ఇది తపస్సు విధానం అయి ఉంటుంది.

– ఇది శబ్దబ్రహ్మమైన మాటల తత్త్వం; గొప్ప తత్త్వముగా ఉండడమే కాక గొప్ప ఫలితాల్ని ఇస్తుంది.

– మంత్ర ప్రభావం విశ్వవ్యాప్తమై ఉంటుంది.

– ఇది మార్గం – ఆధ్యాత్మిక సాధనకు మార్గదర్శకం.

– దీన్ని ఉపాసనగా అనుసరించినప్పుడు అది శ్రేయస్సునూ, హానినీ (కీడునూ) నిర్ణయిస్తుంది – సాధన పరంగా, తత్త్వ పరంగా.

– మంత్రం తంత్రమై మారుతుంది, అంటే ఇది ప్రక్రియగలదిగా కూడా అభివృద్ధి చెందుతుంది.

– మంచిని ఆశ్రయించి, చెడుని నివారిస్తూ జీవనానికే మార్గం చూపుతుంది.

– ఇది నీడగా ఉండి, రక్షణనివ్వగలదని కూడా భావన.

******

262. చంద్రాంశుః – చంద్ర కిరణాల వలె ప్రకాశించేవాడు

ఛందస్సు: వసంత తిలక (త భ జ జ గ గ – యతి: 10)

చంద్రాంశు మాదిరి గనౌను చరించ నేస్తమ్

చంద్రాంశు వెన్నెలవలె లోకజప మార్గమ్

చంద్రాంశు మంచియు చీకటిలోన బోధమ్

చంద్రాంశు సూర్యునితో కాల విభాగ మూలమ్

భావములో అంతర్లీనత:

— చంద్ర కాంతి వంటి మృదువైన వ్యక్తిత్వంతో సమాజములో స్నేహభావంతో జీవించేవాడు.

 — చంద్రుని వెన్నెలలాగా లోకానికి ధ్యానమార్గం, జప మార్గం చూపించువాడు.

 — చీకటిలో మంచుగా అనుభూతిచేసే చంద్రకాంతిలా, అజ్ఞానాన్ని తొలగించి జ్ఞానాన్ని ప్రసారించేవాడు.

— చంద్రుడు సూర్యుని కాంతిని ధరిస్తూ, కాల మానాన్ని (తిథులు, పక్షాలు, మాసాలు) విభజించే మూల తత్వంగా ఉండే చంద్రాంశుడు.

*******

263. భాస్కరద్యుతిః – సూర్య తేజస్సుతో సమానమైనవాడు

ఛందస్సు: భూనుత (ర న భ భ గ గ), యతి: 9

 భాస్కరద్యుతి సమాన ప్రభావమనంతమ్

ధీస్కర ద్యుతి సహాయ దయావిధి లోకం

భాస్కర ద్యుతి జయంబు ప్రభోధిని గానున్

భాస్కర ద్యుతి బలంబు ప్రధాన శక్తిన్

పద్య భావవివరణ:

– సూర్యుని తేజస్సుకు సమానమైన, అనంతమైన ప్రభావశక్తి కలవాడు.

– ధీ (బుద్ధి) ప్రకాశించే తేజస్సుతో, దయామయమై లోకానికి సహాయం చేయువాడు.

– ఆ భాస్కర ద్యుతి జయము జ్ఞానప్రకాశముగా (ప్రభోధినిగా) గానించబడుతుంది.

– ఆయన తేజస్సే ప్రధాన బలం, ప్రధాన శక్తి.

*****

264..అమృతాంసూద్భవ :: పాలసముద్రమును మధించుచుండగా ఉద్భవించిన చంద్రుని ఉత్పత్తికి కారణమైనవాడు

అమృతం సూద్భవ భాను హారతి యనర్గలం

అమృతం సూత్రము గాను యారభి సుమార్గలం

అమృతం భద్రము గాను యారయ వినర్గలం

అమృతం మూలము గాను యార్తియు సుఖర్గలం

పద్య భావార్థం:

– అమృతము నుండి ఉద్భవించిన చంద్రుడి వంటి ప్రకాశవంతమైన భానువులను నిరంతరం వెలిగించే తత్త్వం.

– అమృతస్వరూపమైన దివ్యజ్ఞానాన్ని సూత్రరూపంగా అనుసంధానించి మంచి మార్గాన్ని ప్రారంభించెను.

– అమృతాన్ని భద్రమైన స్థితిగా చేసి, దానిలో నుండి విరబూయించే శాంతి, స్థైర్యాన్ని అనుగ్రహించెను.

– అమృతానికి మూలంగా నిలిచి, కష్టాల్లో ఉన్నవారికి సుఖాన్ని ప్రసాదించే తత్త్వము.

******

265. భానుః – ప్రకాశించువాడు

ఛందస్సు: మత్తకోకిల (యతి: గుణిత/గమన 12)

తాత్పర్య: భానుడు అంటే సూర్యుడు మాత్రమే కాదు – సత్య ప్రకాశం, జ్ఞాన తేజస్సు, శక్తి, ఉద్దీపన, హృదయ ఉష్ణత – అన్నీ కలిగిన తత్త్వస్వరూపుడు

భాను తత్త్వము సర్వమోహము, భాగ్య పాఠ్యము గాయగున్

భాను నేత్రము సూత్రధారగు, బంధ వేడిని నిచ్చుటన్

భాను లక్ష్యము లోకశాంతియు, భార మంతయి మార్చుటన్

భాను హృద్యము వేడి యైనను, భావతృప్తియు నిచ్చుటన్

పద్య భావార్థం:

– భాను తత్త్వం లోకం మొత్తాన్ని ఆకర్షించే మహాశక్తిగా, మనకు భాగ్యాన్ని నేర్పే జీవపాఠంగా వుంటుంది.

– భాను తేజస్సు లోకానికి నేత్రము వలె; అది జీవితబంధాలను, కర్మఫలాల వేడిని స్పష్టతచేసి చూపిస్తుంది.

– భాను తత్త్వం శాంతిని పరిపాలించే లక్ష్యంగా, జీవనభారం తీసుకొని, దానిని స్ఫూర్తిగా మార్చుతుంది.

– భానుని హృదయం వేడి అయినా, ఆ వేడి జ్ఞానమూ, ప్రేమతృప్తినిచ్చే సానుభూతితో నిండి ఉంటుంది.

******

266.. శశబిందు: కొండేటిని పోలిన చిహ్నము గల చంద్రుని వలెనే ప్రజలను పోషించువాడు

పద్యం:

శశ బిందు కళాదిశ జూపు విధీ

శశ ధారి విధాన శతమ్ము నిధీ

శశి కాలమనస్సు శ శాంతి మదీ

శశి విద్య కళావశ చూపు సుధీ

భవార్థ విశ్లేషణ:

– శశబిందువు అంటే చంద్రునిపై ఉన్న "బిందు" (మచ్చ), ఇది శశ (సెంచు) రూపముగా భావించబడుతుంది.

– ఈ పాదంలో, "కళాదిశ జూపు విధీ" అంటే కళల ఆరంభమును చూపించు విధానమును కలవాడు అని అర్థం. చంద్రుడు 16 కళల అధిపతిగా భావించబడతాడు. అందువల్ల అతడు కళలకు దిక్సూచిగా నిలుస్తాడు.

→ చంద్రుడు కళల మూలస్తంభముగా మారి వాటికి దిక్కు చూపేవాడు.

– "శశధారి" అంటే చంద్రుడే. "విధాన శతమ్ము నిధీ" అనగా అనేక విధానాలకు ఆధారంగా నిలిచే నిధి (ధనము).

→ చంద్రుడు అనేక విధానాలకూ, కళలకు, సమయ చక్రాలకు ఆధారంగా ఉండే ధారకుడు.

– శశి = చంద్రుడు; "కాల మనస్సు" అంటే కాల ప్రభావానికి లోనయ్యే మనస్సు — చంద్రుడు మనస్సు/చిత్తమునకు అధిపతి అని శాస్త్రకథనం.

– "శ శాంతి మదీ" అనగా శుభ శాంతికి మూలమయ్యే మది/జ్ఞానం.

→ చంద్రుని ప్రభావముతో మనస్సు శాంతిని పొందుతుంది. అతడు శాంతికి మూలమైన తత్త్వజ్ఞానాన్ని ప్రసాదించేవాడు.

– చంద్రుని తేజము విద్యకూ, కళలకూ ఆధారం. "కళావశ చూపు" అంటే కళలపై ఆధిపత్యమును చూపించు.

– "సుధీ" అనగా జ్ఞానవంతుడు.

→ చంద్రుడు విద్యను ప్రసాదించు కళలేశ్వరుడు; జ్ఞానవంతులకు జ్ఞానాన్ని చూపించేవాడు.

******

267.. సర్వేశ్వర: శరులకు ప్రభువైనవాడు

(అంటే సమస్త దేవతలకూ, లోకాలకు, శరIR=దిగంబరుడు అయిన శివుడికి అధిపతిగా ఉన్నవాడు — "సర్వ + ఈశ్వర")

పద్యం:

సర్వేశ్వరా భవ మహేశ సదా సమాయా

సర్వేశ్వరా జయ గిరీస సమమ్ము దేవా

సర్వేశ్వరా నిజ దయార్ధ సమర్థ వీరా

సర్వేశ్వరా మదిన లింగ సహాయ ధీరా

భవార్థ విశ్లేషణ:

– సర్వేశ్వరా — ఓ సర్వాధిపతి!

– భవ మహేశ — భవమునకు (సృష్టికి) అధిపతి అయిన మహేశ్వరా!

– సదా సమాయా — నిత్యము సమవాయముగా ఉన్నవాడా!

→ సర్వాన్ని కలిపి నిలిపే శివా, నిత్య సమముగా ఉండే భవేశ్వరుడా!

– జయ గిరీస — గిరీశుడు అంటే పర్వతాధిపతి, శివుడు.

– సమమ్ము దేవా — సమత్వము కల దేవా

→ ఓ గిరీశ! నీకు జయలు! నీ సమత్వ ధర్మము అన్నిటికన్నా శ్రేష్ఠం.

– నిజ దయార్ధ — నిజమైన కరుణా తత్త్వముతో నిండినవాడా

– సమర్థ వీరా — సమర్థత కల వీరుడా (శివుడు అనేక అస్త్ర విద్యలలో ప్రతిభావంతుడు)

→ శివుడి దయలో శక్తి ఉంది, ఆ దయే సమర్థతను ప్రసాదిస్తుంది.

– మదిన లింగ సహాయ — మనస్సులో వెలిసిన లింగ తత్త్వానికి సహాయుడా

– ధీరా — ధైర్యవంతుడా

→ శివలింగ తత్త్వాన్ని హృదయములో ఊహించి ధ్యానం చేసే వారికి నీవు సహాయకుడవు, ఓ ధీరవీర!

****

268. ఓషధం – సంసారంలో మందువలె పనిచేసేవాడు; జీవుల కష్టం, వ్యధ, అజ్ఞానమునకు నివారణ మందు వంటి సానుభూతి పరుడైన పరమాత్మ (తత్వ దృష్టిలో – నారాయణుడు, శివుడు, దత్తాత్రేయుడు, బుద్ధుడు, లేదా పరమాత్మ రూపం)

పద్యం:

ఓషదమ్మేను వోర్పున్ శుధీర్గంబుగన్

పోషణమ్మేను ప్రోత్సాహమందౌను సంః

తోషణమ్మున్ దృతమ్మున్ సదా భక్తిగన్

ఔషాదమ్మున్ మనోమార్గమున్ నిత్యమున్

పాదం పాదంగా భవార్థ విశ్లేషణ:

– "ఓషధం" అనగా ఆయుర్వేద మందు మాత్రమే కాదు; ఆత్మ మందు, జీవన చింతనకు మందు, ఆధ్యాత్మిక చికిత్స అని కూడా అర్థం.

– వోర్పు = ఓర్పు, శుధీర్గం = దీర్ఘకాల ధైర్యం

→ తాను ఓషధమై, ఓర్పునకు, సహనానికి, దీర్ఘకాల సహితం జ్ఞానానికి ఆధారంగా ఉంటాడు.

– పోషణం మరియు ప్రోత్సాహం — శరీర, మనస్సు, ఆత్మకు సమగ్ర బలాన్నిచ్చే స్వరూపం.

– "సంః" అనే పదం సంస్కృత ధ్వనిగా ఇక్కడ శుభతత్త్వానికి సంకేతం (ఓం, హ్రీం లాగానే).

→ ఆయన పోషణాత్మకుడూ, ప్రోత్సాహకుడూ; బలమిచ్చే జీవన మూలంగా ఉంటాడు.

– తోషణం = సంతృప్తి, దృతి = స్థిరత

– భక్తిగన్ = భక్తిలో జీవించేవారికి

→ ఆయన భక్తులలో సంతృప్తి, స్థిరత్వాన్ని కలిగిస్తాడు.

– ఔషదము = ఆయుర్వేదమైతే శరీరానికి, కానీ ఇక్కడ చిత్తశుద్ధి, ఆత్మశాంతికి మందు

– మనోమార్గము = మనస్సు ప్రయాణించే దారి

→ ఆయన నిత్యమూ మనస్సును పరిశుభ్రంగా నడిపించే ఔషధ స్వరూపుడే.

తాత్పర్యం:

ఈ పద్యంలో "ఓషధం" అనే నామం ఆధ్యాత్మిక చికిత్సకారుడైన పరమాత్మగా వివరించబడింది.

తాను:

ఓర్పుకు ప్రేరణను ఇచ్చే మందు,

పోషణ, ప్రోత్సాహానికి మూలము,

భక్తికి తృప్తి మరియు దృఢత్వాన్ని కలిగించే శాంతిస్వరూపం

మనస్సు దారిని శుద్ధపరిచే నిత్య ఔషధమై ప్రకాశిస్తాడు

******

269. జగతస్సేతు:

అర్థం: జగత్తుకు సేతువై (సంపర్కమునకు మార్గమై) నిలిచిన వాడు. అంటే జగత్తు (ఇహలోకము) నుండి పరలోకము, అజ్ఞానము నుండి జ్ఞానము, భక్తి నుండి మోక్షమునకు సేతు వలె మధ్యవర్తిత్వము చేయువాడు.

పద్యం:

జగతస్సేతువు కార్యదక్షతగనున్ జాతస్యమూలమ్ముగన్

ప్రగతి స్సేతువు ధర్మ సంపదగనున్ ప్రాబల్య దేశమ్మునన్

సగుణ స్సేతువు సత్య వాక్కులగుటన్ సాధ్యమ్ము నేస్తమ్ముగన్

నగువు స్సేతువు గాకుటుంబములనున్ నమ్మేటి జీవమ్ముగన్

పాద వారీగా విశ్లేషణ:

– జగతస్సేతువు = జగత్తుకు సేతువైనవాడు

– కార్యదక్షతగనున్ = కార్యసాధనలో నిపుణత కలవాడు

– జాతస్యమూలమ్ము = సృష్టికి మూలమైన తత్త్వమును తెలియజేయువాడు

→ సేవ, కార్యశక్తి, కార్యసాధనలో దక్షత కలిగినవాడు జగత్తుకు మూలసంధానముగా నిలుస్తాడు.

– ప్రగతి స్సేతువు = అభివృద్ధికి మార్గసూచకుడు

– ధర్మ సంపదగనున్ = ధర్మమనే సంపదను పోషించేవాడు

– ప్రాబల్య దేశమ్మునన్ = శక్తిమంతులలోనూ ధర్మాన్ని నిలుపువాడు

→ సంఘవికాసానికి ధర్మ మార్గాన నడిపించే మార్గదర్శి – ఆయనే జగతుకు సేతువు.

– సగుణ స్సేతువు = సగుణతా రూపము (లీలామయ తత్వము) ద్వారా అర్ధమయ్యే మార్గం

– సత్య వాక్కులగుటన్ = సత్యంగా మాట్లాడే స్వభావం

– సాధ్యము నేస్తమ్ముగన్ = సాధ్యమైన కార్యాలలో స్నేహముగా నిలిచే వ్యక్తి

→ గుణములు కలిగిన రూపంలో భక్తులకోసం దిగివచ్చి, సత్యవాక్యము పలికి, స్నేహస్వరూపుడై మార్గాన్ని చూపించే వాడు.

– నగువు = ఆనందం, పరమానంద ధ్వని

– గాకుటుంబములనున్ = గృహస్తులను/కుటుంబాల మధ్య

– నమ్మేటి జీవమ్ము = విశ్వసించదగిన జీవతత్త్వముగా ఉండే వాడు

→ సహజ జీవనంలో ఆనందముతో గృహజీవులకు ఆధారంగా ఉండే, విశ్వాసార్థంగా వెలిసే జీవతత్త్వము – ఆయనే జగతస్సేతువు.

తాత్పర్య సమగ్రత:

ఈ పద్యంలో “జగతస్సేతు” అనే నామము శ్రీరాముని/శ్రీకృష్ణుని/శివుని వలె,

భౌతిక ప్రపంచం నుండి ఆధ్యాత్మిక ప్రపంచానికి తీసుకువెళ్ళే తాత్విక బ్రిడ్జ్ (సేతు) గా వివరిస్తుంది:

కార్యదక్షతతో జగతిలో ఉండి,

ధర్మాన్ని నిలబెట్టి అభివృద్ధికి దారితీసి,

సగుణముగా భక్తులకోసం దిగివచ్చి,

కుటుంబజీవితానికీ నమ్మదగిన మార్గాన్ని చూపించే ఆదర్శమూర్తి.

****-

270.. సత్య ధర్మ పరాక్రమ:: సత్యమైన ధర్మములు పరాక్రమము కలవాడు

తే. గీ

సత్య ధర్మ పరాక్రమ సమయ ధీర

నిత్య విశ్వమాయ కళలు నియమ వీర

ముత్యమల్లె వెలుగు జ్ఞాన ముఖ్య ధారి

విద్య విలువ పరాక్రమ వినయ వాది

పద్యార్థవివరణ:

– సత్యమయమైన ధర్మాన్ని ఆచరించే పరాక్రమవంతుడు

– సమయాన్ని గౌరవించే ధైర్యవంతుడు

– విశ్వమంతటిని వ్యాపించిన మాయను నిత్యంగా నియంత్రించగలవాడు

– ఆధ్యాత్మిక కళల్ని నియమంగా నిర్వర్తించే వీరుడు

– ముత్యమల్లె వంటి శుభ్రమైన వెలుగు కలిగిన జ్ఞానమును అనుసరించే నాయకుడు

– జ్ఞాన మార్గాన్ని అందరికి చూపించేవాడు

– విద్యను విలువగా పరిగణించే, పరాక్రమంతో కూడినవాడు

– వినయంగా మాట్లాడే వాక్పటుళ్ళు గలవాడు

భావము:

ఈ నామము "సత్యధర్మపరాక్రమ" అనే త్రిపద సమాసము. ఇది శ్రీమహావిష్ణువు లేదా పరమాత్ముని లక్షణాలను చెప్పే విశేషణం. ఆయన ధర్మాన్ని అనుసరిస్తూ, అన్యాయాన్ని త్రిప్పికొట్టి, సమయజ్ఞత కలిగి, మాయను అధిగమించి, జ్ఞానాన్ని వెలిగించుతూ, విద్యకు విలువనిచ్చి వినయవంతుడిగా పరాక్రమంతో జీవించేవాడు.

******

271.. భూత: భావ్య: భావన్నాద:= భూత భవిష్యత్ వర్తమానాలకు సమస్త భూతములకు నాథుడు.

భూత: భవ్య: భవన్నాద:పవన:పావనో నల:
శ్వేత: ధర్మ: జగన్నాధ : జగత : జాగృతో జగ:
దాత: ధ్యాన: యమన్నాధ: భవత: భాద్యతో భవ:
ఖ్యాతి: ఖర్మ: క్రమ న్నాద: సమర:కర్మతో మది:
భావం

భూత: భావ్య: భావన్నాద:

భూత = గత కాలమునలో ఉన్నది,
భావ్య = భవిష్యత్తులో ఉండబోయేది,
భవన్నాద: = భవములో ఉన్నదానికి అధిపతి — వర్తమానకాలములో సర్వాన్ని నడిపించువాడు.
ఈ మూడు కలిపి "భూత భవిష్యత్ వర్తమానాల అధిపతి" అని అర్థం. కాలత్రయాత్మకుడు.

పద్య విశ్లేషణ:
భూత: గతానికి సంబంధించువాడు

భవ్య: భవిష్యత్తును నియమించువాడు

భవన్నాద: వర్తమానమున నడిపించువాడు

పవన: ప్రాణవాయువు (జీవుల్లో ప్రాణదాత)

పావన: పవిత్రత కలిగించేవాడు

నల: ఇంద్రియ నియంత్రణలో నిపుణుడు (రామాయణ నలుని బింబంగా – దిక్కు చూపేవాడు)

శ్వేత: నిర్మల స్వరూపుడు

ధర్మ: న్యాయతత్వాధారుడు

జగన్నాధ: జగతిని పాలించేవాడు

జగత్: జగము (ఆత్మ స్వరూపంగా)

జాగృత్: ఎప్పుడూ మేల్కొని ఉన్నవాడు (అజ్ఞాననిద్రలో ఉండని తత్త్వం)

ఓ జగ!: ఓ విశ్వ స్వరూపా!

దాత: దానధర్మశీలుడు

ధ్యాన: ధ్యాన స్వరూపుడు

యమన్నాధ: యముని యాజమాన్యుడు

భవత: భవము నుండి రక్షించువాడు

భాద్యత: బాధను తొలగించేవాడు

ఓ భవ! భయ నివారణుడవు

ఖ్యాతి: ఖ్యాతినాముడవు

ఖర్మ: ఖర్మ = కర్మ — కర్మాధిపతి

క్రమన్నాద: క్రమాన్ని నియమించేవాడు

సమర: సమర యోధుడు — అహంకార శత్రువులతో యుద్ధం చేయువాడు

కర్మతో మది: — కర్మల ద్వారా మదించని నిరహంకారి స్వరూపుడవు

సారాంశ భావం:

కాలత్రయాల‌ను ఆవహించియున్నాడు. సర్వభూతముల అధిపతి. పవిత్రత, ధర్మం, న్యాయం, మౌన ధ్యానం, సమర కర్తవ్యాలనూ ఆదేశించువాడు. సమస్త లోకాన్ని రక్షించువాడు, బాధలనుతొలగించేవాడు. అంతటినీ నియంత్రించేవాడు, ప్రసిద్ధుడైన శాశ్వత పరబ్రహ్మ.
*****
ఈ పద్యం — 272. పవన: = పవిత్రము చేయువాడు —
పద్యము:

పవన చరితము పలుకులగు
అవని తలపులు మలుపులగు అణుకువతీరే
భవిత మనసు మరుపులగు
నవవిధ భవములు కలుగగ నయనాలకళే

పదార్థభావము:

పవన చరితము పలుకులగు
→ పవనుని (పవిత్రత దాత అయిన పరమాత్ముని) జీవనగాధ (చరిత్ర) మన మాటల ద్వారా ప్రకటించబడాలి.
అర్థం: భగవద్గుణాలను, పవిత్రమైన వాక్యములతో విశ్లేషించడమే శుద్ధి మార్గం.

అవని తలపులు మలుపులగు అణుకువతీరే
→ భూమిపై మన సంసార తలపులు, మలుపుల వలె తిప్పుతిరుగుతున్న అనేక కోణాలలో అణకువను (వినయాన్ని) తీరుగా నిలిపే శక్తి – పవిత్రత ద్వారా సాధ్యమవుతుంది.

భవిత మనసు మరుపులగు
→ భవితవ్యము (భవిష్యత్తు) పై మనసు ఉండాలి గానీ, గతపు మాయిక మరుపుల్లో చిక్కుకోకూడదు.

నవవిధ భవములు కలుగగ నయనాలకళే
→ పవిత్ర దృష్టితో (నయనాల కళతో) చూచినపుడు, నవవిధమైన భవ సంబంధ మార్గాలు (భక్తి మార్గ, జ్ఞాన మార్గ, కర్మ మార్గ, యోగ మొదలైనవి) చైతన్యాన్ని కలిగిస్తాయి.

తాత్త్విక భావము:

పవిత్రతతో నిండిన వాక్యములు పరమ పవిత్ర చరితను వెల్లడిస్తాయి.
వినయముతో కూడిన తత్వ బోధనే మన జీవిత దిశను సరిదిద్దగలదు.
భవిష్యత్తుపై చిత్తం నిలబెట్టే మనస్సే మాయ మరుపు నుండి విముక్తి పొందగలదు.
దృష్టి శుద్ధినే ఆధారంగా చేసుకుని మనిషి అనేక తత్త్వ మార్గాలను అన్వేషించగలడు.
****
273..పావన : వీచినట్లు చేయువాడు
భావ విశ్లేషణ:

273..పావన: వీచునట్లు చేయువాడు

పావన మగుట మనసుకే
భావన బ్రతుకు మలుపు లగు బంధము తీరే
తావర సుకృత పదము గతీ జీవకుళ నడుమ మనస్సు చిత్రము మారే

→ పవిత్రత మనసుకు సాధ్యం — దానిలో నుంచే మొదలవుతుంది

→ మన జీవితం అనేక భావనల మలుపులతో కూడినదే అయినా, మనో పవిత్రతతో బంధాలు తెరుచుతాయి

→ స్థిరమైన సుకృత మార్గమే మానవుడు చేరవలసిన గమ్యవో

→ పవిత్రత వీచినచోట, జీవుల మధ్య మనస్సు స్వరూపం మారుతుంది — రూపాంతరం సాధ్యమవుతుంది

****
274.అనల : అనేక విధములుగా ఉపకరించియు చాలు అని తృప్తి పొందిన వాడు

అనలునిగామన్నికతో
ప్రణయము ప్రళయము ఒకటగు ప్రభవము కాగా
తృణము క్షణమగు కాలము
గణము గుణములు గతులవ్వ గమ్యము తీరే

పద్య విశ్లేషణ:

అనలునిగామన్నికతో
→ అనలుని (అగ్నిరూప పరమాత్ముని) దారి, అనేక మార్గములగాను పొందగలిగిన విధముగా,
→ "గామన్నికతో" అనగా "గమ్యమగు మార్గములు ఎన్నో" అనే భావన.

ప్రణయము ప్రళయము ఒకటగు ప్రభవము కాగా
→ ప్రేమ (ప్రణయం) మరియు లయము (ప్రళయం) — ఈ రెండూ ఒకటే మూలమునకు కలవు.
→ అది అనలుని ప్రభవమే. అనగా, ప్రారంభమూ ముగింపూ అన్నీ తన నుంచే వచ్చెను.

తృణము క్షణమగు కాలము
→ ఒక తృణపు (గడ్డి) లాంటిది కాలము, అది క్షణంలో కలిసిపోతుంది.
→ కాలాన్ని అతి స్వల్ప, నశ్వరమయినదిగా భావించే తత్వదృష్టి.

గణము గుణములు గతులవ్వ గమ్యము తీరే
→ గణితాలు, గుణధర్మాలు అన్నీ, చివరికి తీరే గమ్యమే ఒకటే — అది పరమాత్మ.
→ ఇది జ్ఞానము, గుణములు అన్నీ అల్లుకుపోయే తుది తీరుని సూచిస్తుంది.

తాత్పర్యం:

ఈ పద్యంలో "అనల" అనే నామం ద్వారా, పరమాత్ముని సహాయక స్వభావం, తృప్తి గుణం, సృష్టి-లయములలో తాను ఏకమూలమయ్యే తత్త్వం, కాలం యొక్క తాత్కాలికత, మరియు అన్ని గుణగణముల తుదిప్రయాణమై
******

🔸 పద్య విశ్లేషణ

275. కామకృత్

సాత్వికులైన వారి కోరికలను సిద్ధింప చేయువాడు

పద్యము:

కామకృత్ భాగ్య కామేశ్వరా కృత్ సుధీ
శోమకృత్ సత్య శోధ్యమ్ము గా జీవకృత్
క్షేమకృత్ విశ్వ క్షేమమ్ము గా ప్రాణకృత్
రామకృత్ రామ రమ్యమ్ముగా రక్ష కృత్

🔸 పాదాల భావవివరణ:

1. కామకృత్ భాగ్య కామేశ్వరా కృత్ సుధీ

– కోరికలను సిద్ధించేవాడు,
భాగ్యమునే ఏర్పరచు కామేశ్వరుడు,
సుధీ (సజ్జనుడు), జ్ఞానమయుడుగా దర్శింపబడతాడు.

2. శోమకృత్ సత్య శోధ్యమ్ము గా జీవకృత్

– చంద్ర స్వరూపి అయినవాడు (శోమకృత్),
శోధ్యము = అన్వేషించదగిన సత్యము
జీవనమునే సత్యంగా పరిమళింపజేసేవాడు.

3. క్షేమకృత్ విశ్వ క్షేమమ్ము గా ప్రాణకృత్

– విశ్వక్షేమకర్త,
ప్రాణమునకు సౌఖ్యమునిచ్చేవాడు,
సర్వ శాంతి, రక్షణను ప్రసాదించువాడు.

4. రామకృత్ రామ రమ్యమ్ముగా రక్ష కృత్

– శ్రీరాముని విధిగా (రామకృత్),
రమ్యమైన రామతత్వాన్ని స్థాపించువాడు,
రక్షణను ప్రసాదించువాడు (రక్షకృత్).

🔸 తాత్విక మూలార్థం:

ఈ పద్యంలోని అన్ని పాదాలు కలిపి ఒక దివ్య పూజాంజలిని సూచిస్తున్నాయి:

కోరికల సాఫల్యము (కామకృత్)

భాగ్య ప్రసాదం (కామేశ్వర కృత్)

శోధ్యమైన జీవసత్యము (శోమకృత్ – జీవకృత్)

విశ్వక్షేమము (క్షేమకృత్ – ప్రాణకృత్)

రామభావ రమణీయత (రామకృత్ – రక్షకృత్)
*****

276.. కాంత.. మిక్కిలి రూపవంతు డు
మ. కో
కాంత విస్మయ విశ్వ రూపము కాల నిర్ణయమేయగున్
బ్రాంతి మార్చెడి కాంక్ష తీర్చెడి బాస చేసెడి వీలుగన్
శాంతి సౌఖ్యము సర్వ మోక్షము సామరస్యము మేలుగన్
రంతి తీర్చెడి భామకోర్కెలు రమ్యతౌ ను మనోజ్ఞతన్

పద్యం:

→ “కాంత” అనగా అత్యంత ఆకర్షణీయమైనవాడు. అతని రూపం ప్రపంచమంతా విస్మయం కలిగించేదిగా ఉంటుంది. విశ్వ రూపాన్ని ధరించినవాడు — కాల నియమానికి అధినేత.
(కాంతుడు అనగా పరమేశ్వరుడు/దివ్య తత్త్వం – తనదైన మాయాశక్తితో కాలాన్ని నియంత్రించగల శక్తి వాడు.)

→ మనసు తల్లడిల్లే బ్రాంతుల్ని తొలగించగలడు. భక్తుని కోరికలను తీర్చడంలో సమర్థుడు. ఆయన బాసగా నిలవగలడు – ఆపదలో ఆదరించువాడు. ఈ పాదం “అన్నయతా శరణం నాస్తి” అనే స్థితిని తెలియజేస్తుంది.

→ ఆయన తత్వంలోనే శాశ్వతమైన శాంతి ఉంది, సౌఖ్యము (ఆనందం) ఉంది. అంతిమ లక్ష్యమైన మోక్షాన్ని ప్రసాదించగలడు. అన్నింటికీ మించినదిగా సామరస్యము, అనగా జీవాత్మ – పరమాత్మ ఐక్య స్థితి కలుగజేసే శక్తి వున్నది.

→ “రంతి” అనగా కామభావం, రతి. దానిని సరియైన విధంగా తీర్చగల శక్తి కలవాడు. భామకోర్కెలను – అనురాగ భావాలను తీరుస్తాడు. ఇక్కడ "రమ్యతౌ ను మనోజ్ఞతన్" అనగా — ఆ పరమాత్మ తత్త్వములో రమణీయతతో కూడిన మనోహారత ఉంది.
(ఇది శ్రీ (లక్ష్మి) తత్త్వాన్ని సూచించగలదు – "కాంతుడు" ఆమె భర్తగా భావించినా, ఆత్మ–పరమాత్మ సంబంధంగా కూడా చూడవచ్చు.)
******
🔸 277.నామము: కామః

అర్థం:

"కామః" అంటే –
ఇష్టమైనవాడు, అభిలషింపబడినవాడు, అభిలషల యోగ్యుడు, పురుషార్థములలో ఒకటైన కామమయమై ఉన్నవాడు, అనేకుల కోరికలకు అధిష్టానము అయినవాడు అనే అర్థాలు లభిస్తాయి.

శంకరాచార్య భాష్యము ప్రకారం:

> "కామః – కామ్యతే ఇటి కామః – యేన జ్ఞేయత్వం కామ్యతే సః – కామః".

అంటే, యావత్ ప్రజలకూ తెలుసుకోవలసినవాడు, జ్ఞేయుడు, చిత్తస్పృహ కలిగించునవాడు.

🔹 మీ పద్యం విశ్లేషణ – విష్ణు తత్త్వదృష్టితో:

పద్యం:

కామ తృప్తియు శక్తి యుక్తియు కామ్య భుక్తియు సమ్మతిన్
క్షేమ సఖ్యత జీవభూతల కీర్తి సత్యము యోగ్యతన్
నామ పాఠ్యము ధర్యతేయగు నమ్మకమ్మగు భక్తిగన్
సామ రస్యము జూప ముక్తియు సాక్షిగా మది తీరుగన్

---

పాదార్థ వివరణ:

1. కామ తృప్తియు శక్తి యుక్తియు కామ్య భుక్తియు సమ్మతిన్

విష్ణువు ద్వారా అభిలషణీయమైన ఫలితాలు, శక్తి కలిగిన తృప్తి, అనుభవించదగిన బలరూపమైన భోగాలు—all are agreeable to beings—that is, విష్ణువు అన్నీ సమ్మతముగా ప్రసాదించేవాడు.

2. క్షేమ సఖ్యత జీవభూతల కీర్తి సత్యము యోగ్యతన్

విష్ణుని అనుగ్రహముతోనే క్షేమం, సఖ్యత, జీవభూమిలో కీర్తి, సత్యమయమైన జీవన యోగ్యత ఏర్పడుతుంది.

3. నామ పాఠ్యము ధర్యతేయగు నమ్మకమ్మగు భక్తిగన్

విష్ణు నామస్మరణ (విష్ణు సహస్రనామ పఠనం) ధైర్యాన్ని, విశ్వాసాన్ని, భక్తిని పెంచుతుంది. ఇది పరమార్ధ సాధనకు మార్గం.

4. సామ రస్యము జూప ముక్తియు సాక్షిగా మది తీరుగన్

విష్ణువు అందరికీ సమత్వభావాన్ని కలిగిస్తాడు (సామరస్యము), ముక్తిని చూపించేవాడు, మనస్సాక్షిగా ఆ అనుభూతి భక్తునికి కలుగుతుంది.

🔹 తాత్విక గర్భిత దృక్పథం:

ఈ పద్యంలో, "కామః" అనే నామాన్ని శరీరకామం కాదు, **పురుషార్థమైన ధర్మ-అర్థ-కామ-మోక్షాల లో భాగమైన “శుద్ధ కామ”**గా నిర్వచించారు. శుద్ధ కామమనేది పరమేశ్వరునితో ఐక్యం చెందాలనే ఆత్మ లక్ష్యం. మీరు రచించిన పద్యం ఈ అర్థాన్ని మనసులో బలంగా నిలిపేలా ఉంది.
*****
🔸278.. నామము: కామ ప్రదః

అర్థం:

కామ ప్రదః అంటే –
భక్తుల కోరికలను నెరవేర్చువాడు,
శుభకాంక్షలకు ప్రతిఫలమిచ్చేవాడు,
ఇష్టార్ధాలను అందించేవాడు.

శంకరభాష్యంలో:

> "కామాన్ప్రదత్తి భక్తానాం కామాన్ – కామప్రదః"

అంటే, భక్తులు కోరే అభీష్టములను ప్రసాదించేవాడు.

🪔 మీ రచిత పద్యం:

కామ ప్రదః మమ మనస్సు కలౌను మూలమ్
క్షేమ ప్రద: మమ వయస్సు గళమ్ము వైనమ్
ధామ ప్రద: మమ తపస్సు దమమ్ము జ్ఞానమ్
శోమ ప్రధ: మమ ఉషస్సు సహాయ జీవమ్

🔍 పాదార్థ విశ్లేషణ:

1. కామ ప్రదః మమ మనస్సు కలౌను మూలమ్

"కామ ప్రదః" అయిన విష్ణువే – నా మనస్సులో కలియుగంలో ఆశ్రయముగా, ఆశించదగిన మూలస్తంభముగా నిలవాలని ప్రార్థన.
👉 ఇక్కడ “కలౌనూ మూలమ్” అనగా – కలియుగంలో మనస్సుకు శాశ్వతంగా ధృడమయిన ఆధారం విష్ణువు అనే భావన.

2. క్షేమ ప్రదః మమ వయస్సు గళమ్ము వైనమ్

"క్షేమ ప్రదః" విష్ణువు – నా వయస్సు సాగే మార్గమున (గళము), రక్షణకర్తగా ఉండాలని ప్రార్థన.
👉 వయస్సు ప్రయాణం లో కలిగే అస్థిరత, శారీరక బలహీనతలకు దైవ రక్షణగా ఉండాలని సూచన.

3. ధామ ప్రదః మమ తపస్సు దమమ్ము జ్ఞానమ్

"ధామ ప్రదః" – తపస్సుకు జ్ఞానము రూపమైన ఆంతర్య ప్రకాశము ప్రసాదించేవాడు.
👉 ధామము అంటే ప్రకాశము, లోపలి శుద్ధి – ఇది తపస్సుతో సాధ్యమవుతుంది, దానికి దారిదీపికవైన దివ్యజ్ఞానాన్ని ప్రసాదించునన్న భావం.

4. శోమ ప్రధః మమ ఉషస్సు సహాయ జీవమ్

"శోమ ప్రధః" – ఉదయకాలంలో సౌమ్యతనిచ్చే జీవబలాన్ని ప్రసాదించేవాడు.
👉 ఉదయము అనగా కొత్త ప్రేరణల ప్రారంభం; అప్పుడు ఆయువు, చైతన్యము, ప్రశాంతతను ప్రసాదించేవాడిగా విష్ణువు వర్ణించబడుతున్నాడు.
*******
ఈ పద్యానికి మీరు పెట్టిన శీర్షిక "279.. ప్రభు : సర్వో స్పష్టముగా ఉండువాడు"
పద్యం:

ప్రభు పూష్ణ మర్తాండ వెలుగు
ప్రభు రవి కళ భాను మిత్ర ప్రభలా విద్యల్
ప్రభు యాదిత్య సవిత్రే
ప్రభు సూర్యాయుత హిరణ్య ప్రభావ కాంతుల్

పద వివరణ:

ప్రభు – ప్రభావశాలి, సర్వవ్యాపి తేజోవంతుడు

పూష్ణ – పోషణకర్తగా సూర్యుని ఓ పేరు

మర్తాండ – మర్త్యులకు తండ్రిగా ప్రకాశించే సూర్యుడు

రవి కళ – సూర్యుని కళలు (రశ్ములు, తేజస్సు)

భానుమిత్ర – భాను సోదరుడు లేదా సూర్యునికి సమాన తేజోమయులైన గ్రహములు

ప్రభలా విద్యల్ – ప్రభలు, విద్యుత్తులాంటి వెలుగులు

యాదిత్య, సవిత్రి – సూర్యుని ఇతర పేర్లు (వేదసాంప్రదాయానుసారం)

సూర్యాయుత హిరణ్య – సూర్యుని వలె హిరణ్య (బంగారు తేజస్సు) గలవాడు

ప్రభావ కాంతుల్ – తేజస్సుతో పరాకాష్టకు చేరిన వెలుగులు

భావార్థం:

ప్రభువు అనగా సర్వం ప్రభావితం చేసే తేజస్సుతో కూడినవాడు. ఆయన పూష్ణుడై పోషకుడు, మర్త్యులకు వెలుగును ప్రసాదించే మర్తాండుడై, రవికళలు వికసించే భానువు. యాదిత్యుడుగా, సవిత్రిగా ఆయన సూర్యుని పరమ తేజస్సుతో కాంతులు వెదజల్లే హిరణ్య రూపుడై ప్రకాశిస్తాడు.
******
280. యుగాదికృత్
అర్థం:
యుగాది కృత్ అంటే యుగాలకు ఆది కారణుడైనవాడు. అంటే, ప్రతి యుగమునకు ఆరంభకర్త – కాలచక్రాన్ని సృష్టించి, నిర్వహించే అధిష్ఠాత బలము. ఆయనే కాల నియంత. ఆయన సంచలనం వలననే యుగ మార్పులు సంభవిస్తాయి.

(పంచచామర ఛందస్సు):
యుగాదికృత్ సనాతనమ్ము యుత్సవమ్ముగానులే
యుగాళతీరులక్ష్యమేను యున్నతమ్ముగానులే
యుగాళతీరువిద్యలౌను సూత్రసంభవమ్ములే
ప్రగాఢభావకార్యమౌను ప్రాభవమ్ము గానులే

పదార్థవివరణ:
→ యుగాలకు ఆదికర్తయైన సనాతనుడు (ఆదికాలంనుండి ఉన్న వాడు), ఆయనే ఉత్సవముల స్వరూపుడుగాను అనిపిస్తాడు.
→ ఉత్సవం అంటే ఆనంద, ఉల్లాసం, ప్రారంభ ఉత్సాహము — ఆయనే ఆ ప్రేరణగా నిలుస్తాడు.

→ యుగాంతంలో లక్ష్యమవుతున్నది, ఏ యుగముగాని తీరే దిశను నిర్ధేశించే అధికమై ఉన్నవాడు
→ కాల ప్రవాహాన్ని తన మహత్తుతో నియంత్రించేవాడు.

→ యుగాల పరిపాటి ప్రకారం భిన్నమైన విద్యలూ, తత్త్వాలూ ఆయనే బద్ధీకరించెడు
→ సూత్రసంభవము = వేదసూత్రాలు, శాస్త్రసూత్రాలు — అవి ఆయనే ఉద్భవింపజేసినవని భావన

→ లోతైన భావముతో, ప్రణాళికతో జరిగే కార్యమంతయూ ఆయన ప్రాభవమే
→ ఈ జగత్క్రియ అంతా ఆయన సంకల్పమేనని తేటతెల్లమవుతుంది
******

🔸 281..నామం: యుగావర్త
అర్ధం: యుగములను తిరిగి తిరిగి నడిపించువాడు; కాల చక్రాన్ని నియమించేవాడు. ఇది కాలాత్మా తత్వాన్ని సూచిస్తుంది.

(భుజంగప్రయాత)
యుగావర్త విశ్వాసపు సాధ్యా సుచక్రం
ప్రగాడ్యాభవమ్మున్ ప్రవీన్యమ్ము చిత్రం
జగన్నాధ ముర్తీ జపత్వమ్మువైనం
అగాధా సహాయమ్ అనంతమ్ము మూలం

🔹 పద్య విశ్లేషణ:

→ యుగాల ప్రవాహం విశ్వాసస్థితి (ధర్మం, జీవుల ప్రగతి) కొరకు ఉపయోగపడే సాధ్య చక్రంగా పనిచేస్తుంది.
→ "సుచక్రం" అనే పదం దానిని చక్కగా నడిపించు శక్తిగా తెలియజేస్తోంది.

→ ప్రగాఢమైన, అజ్ఞానమయమైన భవచక్రములోనూ
→ అనుభవసంపన్నతతో కూడిన ప్రవీణుడు తన వింతశక్తిని వినియోగించుచున్నాడు.
→ “చిత్రం” అనే పదం కాలచక్రంలో ఉన్న విన్యాసాన్ని సూచిస్తుంది.

→ జగన్నాధుడు – సర్వాన్ని నడిపించు పరమేశ్వరుడు.
→ "జపత్వము" అంటే నిరంతర ధ్యానరూప స్థితి; యుగచక్రం నిరంతరంగా తిరుగుట ఆ జపత్వ లక్షణమే.

→ ఆయన సహాయం అగాధమైనది – మనసునిచ్చినదానికంటే ఎంతో లోతైనది.
→ అనంతమైన స్వరూపమే ఈ యుగాల నడకకు మూలకారణమవుతుంది.
*******
నామం: 282. నైకమాయ — ఒకటి కాదు, అనేక మాయలను ప్రదర్శించగలవాడు.

పద్యం:

నైకమాయ తత్వమౌన మౌను సేవ భావమున్
ఏకభుక్త సౌమ్య ధ్యేయ తీర్ధమేను కామ్యమున్
సేకరించ దేహ వాసమే సుఖమ్ము నేస్తమున్
నైకమాయమోహమౌనభాష్యమౌను కాలమున్

---

పాదార్థ వ్యాఖ్యానం:

1. నైక మాయ తత్వమౌన మౌను సేవ భావమున్

→ అనేక మాయలను చూపగల ఆ పరాశక్తి తత్వమయిగా నిశ్శబ్ద ధ్యానం ద్వారా సేవింపదగినదై ఉంది. ఈ మాయ తనకు సేవ చేయాలని అనిపించే ఆధ్యాత్మిక మౌన భావంలోనే తన తత్వాన్ని తెలియజేస్తుంది.

2. ఏకభుక్త సౌమ్య ధ్యేయ తీర్ధమేను కామ్యమున్

→ భోగాలను త్యజించి, ఏకాంతంగా ఉండే వారికి, శాంత స్వరూపురాలై, తలంపుల ధ్యేయంగా నిలుస్తుంది. దీన్ని చేరుటే నిజమైన తీర్థ యాత్ర. కాని ఇది కామ్యమైన (కోరికలతో చేసే) ఆచరణకు అందదు.

3. సేకరించ దేహ వాసమే సుఖమ్ము నేస్తమున్

→ నిత్యము శరీర సంబంధాలనే సేకరించే వ్యక్తికి ఇది సుఖముగా తోచదు. ఎందుకంటే నైకమాయ శక్తి విషయంలో మోహం పెరిగితే, తత్వస్వరూప జ్ఞానం దూరమవుతుంది.

4. నైకమాయ మోహమౌన భాష్యమౌను కాలమున్

→ ఈ అనేక మాయలు, మోహాన్ని కలిగించే నిశ్శబ్దమైన వ్యాఖ్యానంలాంటివి; అవి కాలంతో చెప్పకుండా చెప్పినట్టు ఉండి, మనస్సు మాయలో మునిగిపోవడానికి దోహదపడతాయి.

---

తాత్పర్యం:

నైకమాయ అనగా అనేక విధాల మాయలను ప్రదర్శించే తత్త్వం. ఇది సాధారణ మాయ కాదని, ఆధ్యాత్మిక ప్రయాణంలో మౌన సేవ భావం, నిష్కామ ధ్యానం ద్వారానే దీనిని దర్శించవచ్చు. ఈ తత్త్వం సత్యాన్ని కప్పివేసే శక్తిగా పనిచేస్తూ, కాలమంతా మనుషుల్ని మోహానికి లోను చేయగలదు. దేహమునే ఆశ్రయంగా చూసే వారికి ఇది చేరరాని స్థానం. మాయ ఒక "భాష్యం" వలె – అంటే అసలైన అర్థాన్ని అడ్డుకునే ఓ మౌన వ్యాఖ్యానం లాగా ఉంటుంది – కాలంతో కూడిన అజ్ఞాన అభివృద్ధిని సూచిస్తుంది.
******
నామం: 283. మహాసనః
అర్థం:
"మహా అసనః" అంటే
ఒకటి: గొప్ప భోజనం కలవాడు — అన్నదానాది రూపంగా అన్నమయ స్వరూపుడు.
రెండవది: సర్వ భోగములను అనుభవించగలవాడు
మూడవది: కాల చక్రమునకు అధిపతి, సర్వతనువు భుజించువాడు, కల్పాంతపు సమయం లోనూ భోగించేవాడు.

పద్యము (మత్తకోకిల):

ఈ మహాసన కాల మార్పుకు యి చ్ఛతీర్పుకు నేర్పుగన్
ఈ మహాసన సాక్షిభుక్తము యింతి సౌఖ్యము కూర్పుగన్
ఈ మహాసన మాయ మర్మము యీశ్వరేచ్చగ కాలమున్
ఈ మహాసన నిత్యసత్యము యిష్ట సంపద పంచుటన్

పదార్థ వచనం:

→ ఈ మహాసనుడు కాలచక్ర మార్పులను నియంత్రించగలడు. ఏ దుర్ఘటన వస్తున్నా దానికి ఉపశమనమునందించగలడు. వాస్తవానికి ఇతడే మార్పుకు మార్గదర్శి.

→ భోగించుటలో కూడా ఇతడు కేవలం అనుభవించేవాడు కాదు, సాక్షిగా ఉన్నవాడు. ఇంటి సౌఖ్యాలు, అనుభవాలు సజీవంగా ఉండాలంటే ఇతడి అనుగ్రహం అవసరం.

→ ఇతడే మాయ మర్మాన్ని బాగా గ్రహించి, తన స్వేచ్ఛతో కాలాన్ని నియంత్రించే స్వరూపుడు. ఈశ్వరుడే అయిన మహాసనుడు, మాయను నియంత్రించగల గుణం కలవాడు.

→ ఇతడు నిత్య సత్యస్వరూపుడే. భక్తులు కోరిన ఇష్ట సంపదలను పంచే పరమపురుషుడు.

*****
284.. అదృశ్య

అర్థం: ఏ జ్ఞానేంద్రియమునకును (చక్షువు, మానసిక ధ్యానం మొదలైన వాటికీ) నోచని వాడు. శరీరేంంద్రియ గ్రాహ్యుని కానివాడు. పరమాత్మ.

ఛందస్సు: కందము
పద్య విశ్లేషణ:

సాదృశ్య సుధీ నయనం
– సాదృశ్యం అంటే అనురూపత/సామ్యత.
– సుధీ నయనం అంటే సత్యాన్ని చూచే జ్ఞానుల దృష్టి.
→ నిజమైన బుద్ధి కలిగిన వారికే ఆయన యొక్క సమత్వములు, సారూప్య భావములు కనిపించగలవు.

ప్రాదృశ్య భవము అదృశ్య ప్రాబల్యముగన్
– ప్రా-దృశ్యం = ప్రత్యక్షమగు లోకజీవితము
– అదృశ్య ప్రాబల్యము = దృష్టికి లేకపోయినా ఆధిపత్యాన్ని కలిగినది
→ మనం కనిపించే ప్రపంచంలో జీవించుతున్నాం కానీ దీని మీద అధిపత్యం కలది అదృశ్యమైన ఆ పరమాత్మయే.

ఏదృశ్యము నిధి బ్రాంతియె
– ఏది అదృశ్యమైందో అది నిజంగా జ్ఞాన నిధి, కాని మన బ్రాంతిచేత ఆ పరమార్థం పట్టదు.
→ మనకు కనిపించని (దృష్టికి అందని) వస్తువు అనగా అది లేదు అనుకోవడం బ్రాంతి.

ఈ దృక్పదమే కళలగు ఈశ్వర లీలే
– ఈ మన దృష్టి (దృక్ పదము) కూడా ఇల్లు, రూపము, చలనము అన్నిటితో కూడిన కళలతో కూడిన ఈశ్వర లీల మాత్రమే.
→ పరమాత్మ అదృశ్యుడు అయినా, ఆయన ఈ జగత్తుగా కనిపిస్తున్నాడు – ఇది ఆయన లీల.

తాత్పర్యంగా:

"అదృశ్యుడు" అయిన పరమాత్మను దర్శించాలంటే సాధారణ భౌతిక దృష్టితో కాదు, బుద్ధియుక్తమైన దివ్యదృష్టితో చూడాలి. ఈ జగత్తు కనిపించే రూపాలన్నీ ఆయన లీలలు మాత్రమే. కనుక, కనిపించని వాడే నిజమైన శక్తివంతుడు.
******
🔹 285. వ్యక్తరూపశ్చ

అర్థం:
విష్ణువు స్పష్టమైన రూపము కలవాడు అని ఈ నామము సూచించుచున్నది. అద్భుత మానవమూర్తిగా, దివ్యదేహధారి స్వరూపంగా, చోళశిల్పముల్లాంటి సౌందర్యంతో దర్శనమిచ్చే వాడు.

---

📜 ఛందస్సులో పద్యం: (స్రగ్విణీ)

> వ్యక్తరూపస్య వాక్కుగాను చూపులున్

వ్యక్తి భావమ్ము వాశ్చవమ్ము పల్కుగన్
శక్తి లక్ష్యమ్ము సాధ్యమ్ము విశ్వాసమున్
యుక్తి రక్షాసుయుక్తమ్ముగానున్ సుధీ

---

🪔 పద్యార్థ వివరణ:

🔸 వ్యక్తరూపస్య వాక్కుగాను చూపులున్
విష్ణువు తన వాక్కుతో, దృష్టితో, రూపంతో స్పష్టంగా వ్యక్తమవుతాడు. భక్తుల హృదయమునందు ప్రత్యక్షమయ్యే దైవస్వరూపం.

🔸 వ్యక్తి భావమ్ము వాశ్చవమ్ము పల్కుగన్
ఆయనలో వ్యక్తిత్వ లక్షణాలు సజీవంగా ఉంటాయి. వాస్తవికంగా ఆరాధింపదగిన దేవమూర్తిగా ఉంటాడు.

🔸 శక్తి లక్ష్యమ్ము సాధ్యమ్ము విశ్వాసమున్
విష్ణువు శక్తికి ఆధ్యాత్మిక లక్ష్యము; విశ్వాసముతో సాధించదగిన పరమతత్త్వము.

🔸 యుక్తి రక్షాసుయుక్తమ్ముగానున్ సుధీ
మేధావులు అర్థించగలవారిగా, ఆయన్ను తార్కికంగా, విశ్వాసపూర్వకంగా గ్రహించగలము. రక్షణ దాతగా యుక్తి సహితముగా ఉంటాడు.

🕉️ తాత్త్విక వ్యాఖ్యానం:

విష్ణువు నిర్వచనాతీతుడైనా, భక్తులకు అనుగ్రహించేందుకు రూపాన్ని స్వీకరిస్తాడు. ఇదే వ్యక్త రూపం. ఇది మాయికమైనదీ కాదు, తాత్త్వికమైనదీ కాదు — భక్తిపథంలో దర్శించదగిన దైవస్వరూపమే. అట్టి రూపమే భక్తుల విశ్వాసానికీ, మార్గదర్శకానికీ ఆలంబన అవుతుంది.
*****

286.. సహస్రజిత్.. వేల పల్లవి అసురులను యుద్ధంలో జయించినవాడు

సహస్ర జిత్ మదీ జయమ్ము సాధ్య యోగ్యమవ్వగన్
ప్రహస్ర జిత్  విధీ సుఖమ్ము పాఠ్య సర్వమవ్వగన్
స్వహస్ర జిత్ గతీ తపమ్ము సాధు తత్త్వమ్ము గనున్
నిహస్ర జిత్ స్తుతీ నయమ్ము నిత్యమున్ శుభంకరణ్
పద్యవివరణ:

– నాకైజయమగు సాధ్యమునకు యోగ్యుడవైనవాడు సహస్రజిత్. నాకు లోనైన ప్రతి కోరికను నెరవేర్చగల శక్తినివ్వగలవాడు.

– అతను నన్ను జయించగల విధిగా సర్వమును నేర్పే సుఖమంతటిని ప్రసాదించే వాడు. జ్ఞానం, అనుభవము రెండింటినీ సమంగా అందించగల గుణసంపన్నుడు.

– అతని అనుగ్రహమే తపస్సుకు దారి చూపే గతి, అది సద్గుణమును అందించునట్టి తత్త్వము.

– నిరంతర శుభములు కలిగించేవాడు; స్తుతి రూపంగా నడిచే పూజామార్గమునే చేపించి నడిపించే వాడు.
*******
🌺 287.. అనంత జిత్
అర్థం:
అనంతుడైన వాడిని జయించినవాడు – అంటే అనంత స్వరూపుని మించిన గుణసంపన్నత కలవాడు, లేదా అనంతులైన శక్తులను మర్చిపోయే స్థితి సాధించిన పరాత్మరూపుడు. ఇతడు పరమసత్యాన్ని పోషించే స్వరూపాన్ని కలవాడు.

అనంత జిత్ సహాయమేను ఆణతీ శుభక్తి గన్
సునంద జిత్ సుహాస బుద్ధి సూత్రమై శుయుక్తి గన్
వినమ్ర జిత్ విధాన తత్వ విద్యలే శు శక్తిగన్
గుణమ్ర జిత్ స్థిరస్తు భవ్య గుర్తుగన్ శు ముక్తిగన్

✨ పద్య విశ్లేషణ:

– "అనంత జిత్" అనే ఆ పరమశక్తి సహాయం లేకుండా
– ఆణతీ (ఆత్మనివేదన కల) శుభక్తి కలగలదు కాదు.
➡️ వినయం, భక్తి సారమై యిది అనంతుని జయించుటకు మార్గము.

– సునంద జిత్ (సుఖానందములను అధిగమించిన జ్ఞాని)
– సుహాస బుద్ధి: శాంతియుతమైన, ప్రసన్నత కలిగిన బుద్ధి
– సూత్రమై: ఆత్మబోధలో మార్గదర్శకమై
– శుయుక్తి గన్: శుద్ధమైన వ్యూహం కలిగిన
➡️ సత్యాన్ని గ్రహించేవాడు బుద్ధి ప్రకాశంతోనే ముందుకు సాగతగును.

– వినమ్రతను జయించిన వాడే
– విధానం (నిజమైన నియమములు), తత్వ విద్యలే శుద్ధ శక్తిగా మారును.
➡️ వినయం ద్వారానే పరమ తత్వ జ్ఞానం సిద్ధించు

– గుణములను జయించిన స్థితప్రజ్ఞుడే
– స్థిరత్వం, భవ్య గుర్తు (పరమాత్మ జ్ఞానం) పొందిన వాడవుతాడు.
– శుద్ధ ముక్తి పొందగలడు.
➡️ గుణములను అధిగమించుటే మోక్ష మార్గమై నిలుస్తుంది.
*-***-***

🌺 288. ఇష్టః

నామార్థం:
"ఇష్టః" అంటే ప్రియమైన వాడు, అనుగ్రహ స్వరూపుడు, భక్తులకిష్టమైనవాడు. పరమ సుఖరూపుడు గనుక ఆయన్ని అనేకులు ఇష్టపడతారు.

ఇష్ట మన్నది దేహమవ్వుట యిచ్ఛ తీరుట సంభవం
పుష్టిలక్ష్యము నిగ్రహమ్ముయు పూజ్యమవ్వుట నిర్భయం
కష్ట మైనను సంపధేయగు కాలతీరున ప్రాభవం
నష్టమవ్వని బుద్ధితత్త్వము నమ్మ కమ్మయు నిత్యమున్

✨ పద్య విశ్లేషణ:

– మనిషి శరీరమైతే, అది కేవలం శరీరం కాదు,
– ‘ఇష్ట’ భావం దానిలో ఉండాలి – అంటే మనిషి యొక్క సత్యమైన కోరిక తీరే దిశగా శరీర జీవన ప్రయాణం సాగాలి.
– ఇష్టమయిన జీవనమే పరమార్థంగా మారుతుంది.

➡️ ఇచ్ఛా తత్వాన్ని దేహంతో అనుసంధానించి ఉన్నత భావం చూపబడింది.

– శారీరక, మానసిక పోషణ (పుష్టి) లక్ష్యంగా,
– ఇంద్రియ నిగ్రహం ఉన్నపుడే
– వ్యక్తి పూజ్యుడవుతాడు – అప్పుడు అతడు నిర్భయంగా జీవించగలడు.

➡️ ఇష్టమైన పరమార్థాన్ని పొందేందుకు నిగ్రహం, ధైర్యం అనివార్యమైనవి.

– జీవితంలో కష్టమయిన దశలు వచ్చినా,
– కాలాన్ని బట్టి ధనం, విజయము, అభివృద్ధి సంభవించగలదు
– ఈ కాల ప్రయాణంలో దివ్య ప్రభావం తట్టిపడుతుంది.

➡️ ఇష్ట ఫలితంగా కష్టాల మధ్యన సత్త్వగుణ ప్రభావంతో అభివృద్ధి సాధ్యమవుతుంది.

– ‘ఇష్టుడు’ అనగా అతడిని నమ్మినపుడు,
– ఆ విశ్వాసమునందు ఆధారితమైన బుద్ధి తత్త్వము
– నశించదు; అది శాశ్వతముగా ఉండును.

➡️ ఇష్టుడు అంటే నమ్మకమైన, నిలిచిపోయే (permanent) ఆధారం.
*-**--

🌺 289. వశిష్టః

నామార్థం:
"వశిష్టః" అంటే "అంతటా నిండినవాడు", లేదా "శ్రేష్ఠుడు", "పరిపూర్ణత కలవాడు". ఇది విష్ణుసహస్రనామంలోని గాఢతతో కూడిన నామం. ఈ పద్యం ఆయన్ని తాత్వికంగా, సామాజికంగా, అస్తిత్వ పరంగా విశ్లేషిస్తుంది.

వశిష్ట సర్వకార్యశిద్ది వాక్కులే శుభమ్ముగన్
వశిష్ట సత్యధర్మ కాల వాస్తవం సమమ్ముగన్
వశిష్ట సూర్య చంద్ర తీరు వాశ్చవం సుఖమ్ముగన్
వశిష్ట మోహ భావ తత్వ వర్ణణే జయమ్ముగన్
పద్య విశ్లేషణ:
– వశిష్టుడు అని పిలువబడే పరమాత్ముని వాక్కులు
– సర్వకార్యాల విజయానికి మూలమైన శుభతను కలిగిస్తాయి.
➡️ పరిపూర్ణ వచనమే సర్వ కార్యసిద్ధికి మార్గం.

– వశిష్టుడు అనేది సత్యం, ధర్మం, కాలసత్యం అనే త్రయతత్త్వాలను
– సమరూపంగా అర్థపూర్వకంగా కలిగివుంటాడు.
➡️ వాస్తవజ్ఞానం, ధర్మబద్ధత, కాలనిర్ణయమూ వశిష్టునిలో సమంగా ఉంటాయి.

– సూర్యుడు, చంద్రుడు ఎలా నిశ్చలంగా, కాలచక్రాన్ని నడిపిస్తారో
– అటువంటి ధర్మచక్ర నియమంలో వశిష్టుడి ప్రస్థానం కూడా సుఖదాయకం.
➡️ పరిపూర్ణత్వం అంటే నిత్యం నిర్దిష్ట గమ్యంగా సాన్నిధ్యం కలిగిన మార్గం.

– వశిష్టుడు మోహాన్ని జయించేవాడు
– అతనికి మోహతత్వం విశ్లేషణ కూడా విజయమే – అంటే వాంఛలకతీతుడు.
➡️ మోహానికి అర్థం తెలిపే స్థాయికి ఎదిగిన వాడే వశిష్టుడు.

🔚 సంక్షిప్తార్థం:

ఈ పద్యంలో “వశిష్ట” అనే నామానికి మీరు విస్తృతార్థంగా సద్గుణాల మేళవింపు ఇచ్చారు:

కార్యసిద్ధి కలిగించే వాక్కు శక్తి

సత్యధర్మ సమ్మేళనాన్ని కలిగిన కాల విజ్ఞానం

సూర్యచంద్రుల మాదిరిగా స్థిరమైన పథం

మోహాన్ని అర్థం చేసి దాని పట్ల జయం సాధించిన తత్త్వదృష్టి
******

🌺 290. శిష్టేష్టః

నామార్థం:
శిష్టేష్టః = శిష్ట + ఇష్టః
– శిష్టులు అంటే సద్గుణ సంపన్నులు, ధార్మికులు, జ్ఞానులు,
– ఇష్టః అంటే ఇష్టమైనవాడు
⇒ శిష్టులచే ఇష్టించబడే వాడు – సద్భక్తులు, ఋషులు, జ్ఞానులు, మునులు – వీరందరికీ అత్యంత ప్రీతిపాత్రుడైన వాడు.

శిష్టేష్ట పద్యరూపం (మందాక్రాంతా ఛందస్సు)

శిష్టేష్ట సద్గతికి బోధ శియస్సు మూలం
శిష్టేష్ట యార్ణవముగాను శిఖామయమ్మున్
శిష్టేష్ట సేవితయె రమ్య శితార రూపమ్
శిష్టేష్ట తత్వమగు నిగ్రహి శాంతి కాలామ్

🌺 పద్య విశ్లేషణ:

– శిష్టేష్టుడు (ధార్మికులచే ఇష్టపదబడ్డ వాడు)
– సద్గతికి మార్గం చెప్పే వాడు
– శ్రేయస్సుకు మూలస్వరూపం.

➡️ శిష్టులకు పరమోన్నత గమ్యం నేర్పేవాడు ఆయనే.

– ఆయన వినయార్ణవము (వినయసంపూర్ణ సముద్రము)
– శిఖామణిలా మెరిసే తేజోరూపుడైన వాడు.

➡️ వినయానికి శిఖరచూడాలే అంటే శిష్టేష్టుడే!

– ఆయన శిష్టులచే సేవించబడే వాడు
– రమ్యమైన, శుభ్రమైన (శిత) రూపాన్ని కలిగినవాడు.

➡️ సద్బుధ్ధులు మాత్రమే ఆయన దివ్యరూపాన్ని గ్రహించగలరు.

– ఆయన తత్వమంతా నిగ్రహము, శాంతి
– కాలాన్ని అధిగమించిన స్వరూపం.

➡️ శిష్టేష్టతత్వం అంటే నిగ్రహము, శాంతతత్వం, కాలాతీత స్థితి.

✅ సంపూర్ణ సారాంశం:

ఈ పద్యం ద్వారా మీరు "శిష్టేష్టః" అనే నామాన్ని
భక్తులకు శ్రేయోమార్గాన్ని చూపించే తత్త్వబోధకుడిగా,
వినయమయ సముద్రంలా ప్రకాశించే తేజస్విగా,
శుభ్రత కలిగిన సేవాకార్యమూర్తిగా,
నిగ్రహశాంతితో కాలాన్నికూడ అధిగమించిన పరాత్మరూపంగా ప్రతిబింబించారు.

******
🌺 291. శిఖండీ.. గోపాల వేషధారణ నెమలి పించము ధరించినవాడు

పద్యరూపం:

> శిఖండీ విలాస్యా శిఖాపించ మున్గన్

శిఖండీ శువిద్యా శ్రియోధర్మదార్గన్
శిఖండీ శుచిత్రమ్ శివాంశమ్ శుజీవమ్
శిఖండీ శుభద్రమ్ శ్రితాలీల తత్త్వమ్

✨ పద్యార్థ విశ్లేషణ:
– శిఖండీ విలాసశీలి — లీలాత్మక నాట్యస్వరూపుడై,
– శిరస్సు పైన శిఖా (కేశపీఠ) ధరించినవాడై, పింఛపు అలంకారంతో దర్శనమిచ్చేవాడు.
➡️ ఇది గోపవేషధారి శ్రీకృష్ణుని రూపానికి అత్యంత అనుకూల వర్ణన.

– శిఖండీ శుభ విద్యలకు ఆవిర్భావమైనవాడు
– శ్రీ (లక్ష్మీ) సమేతుడై ధర్మ మార్గానికి నడిపేవాడు
➡️ శ్రీకృష్ణుని తత్త్వబోధక రూపాన్ని ఇది తెలుపుతుంది.

– శుచి + చిత్రమ్ = పవిత్రమైన కళాత్మ రూపము
– శివాంశము కలిగినవాడు, శుభజీవిత లక్షణం గలవాడు
➡️ శివాత్మ తత్త్వంతో విష్ణువతారాల గాఢ సంబంధాన్ని ఇది సూచిస్తుంది

– శుభం అందించేవాడు, ఆశ్రయించినవారికి లీలతో తత్త్వాన్ని తెలిపే వాడు
➡️ ఇది భక్తసారాన్ని గ్రహించే శ్రీకృష్ణుని "శరణాగతరక్షక" రూపాన్ని చిత్రిస్తుంది.

******

292..నహుష.. భూతములను మాయ చేత బంధించువాడు

నహుష నత్యంత భక్తితో నమ్మ కమ్ము
సహుత సాధ్యమ సాద్యము సమయ మార్పు
ప్రహుత కృపచేత వాక్కుల ప్రాభ వమ్ము
సహిత కరుణతో కమనీయ సహన మేను

తాత్పర్య విశ్లేషణ:

పదములు వివరణ:

"నహుష" = భూతములను మాయచే బంధించువాడు (ఇంద్రపదవిని పొందిన బ్రహ్మర్షి, తరువాత మాయకు లోనై క్షీణించిన వ్యక్తిత్వం).

"నత్యంత భక్తి" = తలవంచే విధమైన గాఢమైన శ్రద్ధ, వినయం.

"నమ్మ కమ్ము" = (ఆయనను) విశ్వసించటం, ఆశ్రయించుట.
→ అర్థం: నహుషుడిని అత్యంత భక్తితో ఆశ్రయించినచో, ఆయన దృష్టిలో స్థిరత పొందవచ్చు.

"సహుత" = సమానమైన, భాగస్వామిగా కలిసిన.

"సాధ్యము" = సాధించగలిగినది.

"సమయ మార్పు" = కాలచక్ర మార్పు, అనుసంధాన మార్పులు.
→ అర్థం: సమయానుకూలంగా (కాలగతిని) అనుసరిస్తూ, సహకారంగా ఉండినవారికి అసాధ్యమ seeming విషయమూ సాధ్యమవుతుంది.

"ప్రహుత" = ప్రదర్శితమైన, వెలువడిన.

"కృప" = అనుగ్రహం.

"వాక్కుల ప్రాభవము" = మాటల ప్రభావం లేదా శక్తి.
→ అర్థం: నహుషుని కృప చేత మాట్లాడిన మాటలకూ ప్రత్యేక ప్రభావం కలుగుతుంది.

"కమనీయ" = ఆహ్లాదకరమైన, రమ్యమైన.

"సహనము" = ఓర్పు, తాళము.
→ అర్థం: కరుణతో కలసిన ఓర్పే నహుషుని ముఖ్య లక్షణమై, కమనీయతను అందిస్తుంది.

ఆంతర్యం:

ఈ పద్యంలో “నహుష” నామస్మరణకు లోతైన తత్త్వవాదం ఉంది. మొదటగా నహుషుడి మాయాశక్తిని గుర్తించాలంటే, భక్తి-విశ్వాసంతో ఆయనను ఆశ్రయించాలి. సమయసన్నివేశాల్లో మార్పులను సహకారంతో అంగీకరించి, కృపను పొందితే మాటలకు శక్తి కలుగుతుంది. చివరగా, కరుణతో కలసిన సహనం ద్వారా కమనీయత (ఆధ్యాత్మిక సౌందర్యం) పొందగలము.
******
293..వృష : తన కాంతిని మాటలు చల్లగా వర్షించువాడు

పద్యం:

వృష శిక్షా మది తత్వ మాయలగుటన్ వృద్ధీ సమోన్నత్వమున్
వృష పర్వావిధి వాంఛకాలమగుటన్ పృద్ద్వీ పురాకృత్యమున్
వృషతత్వాభవ భంజనాసహనమున్ శృత్యంత సేవేయగున్
వృష విద్యా వర తీక్షణమ్ముయగుటన్ వృత్తీ విధానమ్ముగన్

తాత్పర్య విశ్లేషణ:

1. వృష శిక్షా మది తత్వ మాయలగుటన్ వృద్ధీ సమోన్నత్వమున్

వృష : వృషభ స్వరూపి, గంభీర స్వభావము గల వాడు. ఇక్కడ మాటల ద్వారా కాంతిని వర్షించు వాడు అన్న భావన.

శిక్షా మది తత్వం = విద్య యొక్క నియమబద్ధతను, మనస్సు తత్వాన్ని తెలుసుకొని,

మాయలగుటన్ = మాయలు చెరిపివేయగల శక్తిని పొందినవాడు.

వృద్ధీ సమోన్నత్వము = అభివృద్ధిలో ఉన్నత స్థాయికి ఎదగడము.
→ వృషతత్వం అంటే, నియమశిక్షణ ద్వారా మాయల మాయాజాలాన్ని భేదించి పరమార్థాన్ని గ్రహించి, అభివృద్ధిలో ఉన్నత శిఖరాలకు ఎదగడము.

2. వృష పర్వావిధి వాంఛకాలమగుటన్ పృద్ద్వీ పురాకృత్యమున్

పర్వావిధి = కాలచక్రంలోని ముఖ్యమైన మలుపులు – పర్వకాలాలు.

వాంఛకాలము = కోరిన సమయము.

పృద్ద్వీ పురాకృత్యము = భూమిపై నెరవేర్చవలసిన ప్రాచీన, ధర్మకృత్యము.
→ వృషుడు కాల పరిపాటిని అర్థం చేసుకొని, యోగ్యకాలాన్ని లక్ష్యంగా తీసుకొని, భూమిపై తన కర్తవ్యాన్ని నెరవేర్చే వాడు.

3. వృషతత్వాభవ భంజనాసహనమున్ శృత్యంత సేవేయగున్

వృషతత్వ = వృషభుని తత్త్వం, స్థైర్యం, ధర్మము.

అభవ భంజనాసహనము = అజ్ఞానాన్ని, క్రమచ్యుతిని తొలగించే సహనశక్తి.

శృత్యంత సేవేయగున్ = వేదాంతసారాన్ని సేవించు ధ్యేయత.
→ వృషుడు అంటే వేదాంతమునకు నిష్ఠతో వుండి, అశాశ్వతాన్ని తొలగించు ఓర్పును కలిగిఉన్న తత్త్వవేత్త.

4. వృష విద్యా వర తీక్షణమ్ముయగుటన్ వృత్తీ విధానమ్ముగన్

వృష విద్యా = వృషభ తత్త్వాన్ని నేర్పే విద్య.

వర తీక్షణము = ఉత్తమమైన, దీక్షతో కూడిన, స్పష్టమైన జ్ఞానము.

వృత్తీ విధానము = జీవనపథమునే ధర్మంగా ఆచరించుట.
→ వృషుని విద్య అంటే జీవనశైలిని విశ్లేషించి, తీక్ష్ణమైన ధ్యాన బలంతో జీవనం లోకి ప్రవేశించుట.

సామగ్రి తాత్పర్యం:

వృష అన్న నామమునకు ఈ పద్యంలో గంభీరతతో కూడిన మానసిక స్థితి సూచించబడింది.
వృషుడు అంటే –
మాయలను దాటి,
కాలాన్ని నిశితంగా అర్థం చేసుకొని,
ధర్మకర్తవ్యాన్ని పూర్ణంగా అంగీకరించి,
వేదాంతాన్ని తన జీవిత విధానంగా మార్చుకున్న సాధకుడు.
అతని మాటలు మృదువుగా వర్షములై కాంతిని పంచుతాయి – ఇది ఉపమానాత్మకంగా శబ్దబ్రహ్మ రూపాన్ని సూచిస్తుంది.
*****
294– "క్రోదహాఁ" అనే నామానికి అందమైన తాత్త్విక రూపాన్ని, హృద్యమైన పదచయనంతో సమర్పిస్తోంది. "క్రోదహాఁ" అంటే సాధువుల కోపాన్ని తొలగించువాడు, లేదా కోపాన్ని శాంతం చేయగల శక్తిమంతుడు

పద్యం:

క్రోదహాఁ ముఖమ్ముగా గళమ్ముగా ను యెఱ్ఱనా
శ్వేదనం భయమ్ముగా సదా సుఖమ్ము కోరినా
మోదుకం సమమ్ముగామనో మయమ్ము తీరునా
వేదనం శుభమ్ముగా విధానమౌను నిత్యమున్

పాదవివరణ & తాత్పర్యం:

"క్రోదహాఁ" = కోపాన్ని హరించేవాడు (క్రోధ + హా – కోప హరణ).

"ముఖము", "గళము", "యెఱ్ఱనము" = కోపంతో మారే ముఖచాయ, ఊపిరి, వర్ణం.
→ క్రోధావేశంతో ముఖం ఎర్రబడి, గొంతు కంపించేవిధంగా ఉన్నా – ఆ కోపాన్ని హరించగలిగే తత్త్వం క్రోదహాఁ.

"శ్వేదనం" = వాపు, వ్యాకులత.

"భయమ్ముగా" = భయంతో శరీర వాపు వచ్చేదిగా.

"సదా సుఖమ్ము కోరినా" = ఎల్లప్పుడూ శాంతిని కోరుతున్నా కూడా – కోపపు పరిణామముల నుంచి తప్పించలేనప్పుడు.
→ ఎప్పటికీ శాంతిని కోరే సాధువుని కోపం కూడా శరీరమునకు భయానకంగా మారవచ్చు. అలాంటిది కూడా క్రోదహాఁ తొలగించగలడు.

"మోదుకం" = ఆనందానుభూతి.
"సమమ్ముగా" = సమచిత్తతతో.
"మనోమయము తీరునా" = మనసులోని కలుషిత భావాలు తీర్చి, సమానత్వాన్ని కలిగించగలదా?
→ క్రోదహాఁ మనోమాయను తొలగించి, సమభావాన్ని ప్రేరేపించగలడు.

"వేదనం" = బాధ, అనుభవము.
"శుభంగా మారిన విధానం" = శాంతమైన మార్గదర్శకతగా మారుతుంది.
→ బాధను కూడా శుభప్రదంగా మారుస్తూ, అది జీవన విధానంగా మారుతుంది. ఇది క్రోదహాఁ యొక్క పరమగుణము.

తాత్విక సారాంశం:
"క్రోదహాఁ" అనే నామం, క్రోధాన్ని భస్మంచేయగల ఆధ్యాత్మిక స్థితిని సూచిస్తుంది.
ఈ స్థితి:
కోపానికి లోనవుతున్న వ్యక్తిలో కోపం ప్రభావాలను గుర్తించి,
భయాన్ని శాంతిగా మార్చి,
మానసిక సమత్వాన్ని తీసుకురావడం ద్వారా,
బాధను శుభమార్గంగా మలచగల శక్తిని కలిగివుంటుంది.
ఇది యోగి స్థితి. ఇది శాంతిని వర్షించే తత్త్వ శక్తి.
*****

295.. క్రోధ కృత్.. క్షత్రియ లందరికీ ప్రాబ్లమ్ కలిగించేవాడు
పద్యం:

క్రోధ కృత్ భయ భావ కాలము కోమళాకృత తత్త్వమున్
మోద కృత్ భవ భంజనామది మొక్ష మాయల దేహమున్
భేద కృత్ నిజ తత్వ తీరున భీతి కల్పన దాహమున్
వాద కృత్ కథ లక్ష్య నేస్తము వాక్కు తీరున నిత్యమున్

పాదాల వివరణ:

1. క్రోధ కృత్ భయ భావ కాలము కోమళాకృత తత్త్వమున్

క్రోధ కృత్ = కోపాన్ని కలిగించేవాడు, దానిని సృష్టించేవాడు.

భయ భావ కాలము = భయానికి మూలమగు భావకాలం – అనిశ్చితి, క్షత్రియుడికి శత్రుత్వం.

కోమళ ఆకృత తత్త్వము = తన రూపం మాత్రం మృదువు, తత్త్వం మాత్రం హింసను ప్రేరేపించునది.
→ కొందరి తత్త్వం సత్యంగా కోమలంగా కనిపించినా, ఆత్మవిషయాల చర్చలో అది భయభ్రమలను, క్రోధాన్ని ప్రేరేపించగలదు.

2. మోద కృత్ భవ భంజనామది మొక్ష మాయల దేహమున్

మోద కృత్ = ఆనందాన్ని కలిగించేవాడు.

భవ భంజనము = సంసార బంధనాన్ని చెరిపివేసే శక్తి.

మాయల దేహము = మాయా శరీరం – కర్మబంధిత శరీరము.
→ ఈ క్రోధకృత్ తత్త్వం – ఒకవైపు భయం కలిగించగలదు, మరొకవైపు భవ బంధమును నశింప చేసి మోక్ష మార్గానికీ దారితీస్తుంది.

3. భేద కృత్ నిజ తత్వ తీరున భీతి కల్పన దాహమున్

భేద కృత్ = విభేదాన్ని కలిగించేవాడు.

నిజ తత్త్వ తీరున = సత్యస్వరూపానికి సమీపించే బోధలోనే – విభేదాన్ని కలిగించగల శక్తి.

భీతి కల్పన దాహము = భయముతో కూడిన మానసిక తాపత్రయం.
→ ఈ తత్త్వం సాధారణంగా భిన్నత్వాన్ని రేకెత్తించినా, అది అన్వేషణలో సహజంగా ఎదురయ్యే అంగం; భీతి కలిగించినా అది జాగృతికి దారి తీస్తుంది.

4. వాద కృత్ కథ లక్ష్య నేస్తము వాక్కు తీరున నిత్యమున్

వాద కృత్ = వాదనలను, వివాదాలను కలిగించేవాడు.

కథ లక్ష్య నేస్తము = కథ ద్వారా లక్ష్యాన్ని చేరే పథాన్ని సూచించేవాడు.

వాక్కు తీరున నిత్యము = మాటల శక్తిలోనే శాశ్వత సత్యాన్ని దాగినట్టు సూచించేవాడు.
→ క్రోధము, భేదము, వాదము – ఇవన్నీ కథారూపంగా వ్యక్తీకరించినా, వాటి పరమార్థం వాక్కు తీరులోనే – అది పరస్పర అవగాహన ద్వారా మేల్కొలుపును ఇచ్చే మార్గం.

తాత్విక భావము:

ఈ పద్యంలో "క్రోధకృత్" అనే నామాన్ని రెండు మార్గాల్లో గమనించవచ్చు:

1. రాజసిక/శక్తితత్వ దృష్టిలో:

కోపం, భయం, భేదం, వాదం – ఇవన్నీ శత్రుత్వ భావాలను రేకెత్తించవచ్చు. క్షత్రియ స్వభావం ఇవి కలిగినవారిలో భయానక అనుభవాలుగా రూపుమాపుతుంది.

2. ఆధ్యాత్మిక దృష్టిలో:

ఈ క్రోధకృత్ తత్త్వం అనేది మాయను భేదించి మోక్షాన్ని ప్రసాదించగల కఠిన మార్గమయిన గురువు. కృష్ణుడు గీతలో – "ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చ జనా న విదురాసురా" అని చెప్పినట్టు – అసురిక స్వభావానికి, ఆధ్యాత్మిక మేలుకోలుకు మధ్య సన్నివేశంలో ఈ "క్రోధకృత్" తత్త్వం వస్తుంది.

తాత్విక వాక్యం:

> క్రోధకృత్ అనే తత్త్వం – భయాన్ని కలిగించగల శక్తి అయినా, అదే శక్తి మాయ బంధాన్ని భేదించి మోక్షానికి దారిచూపే మార్గాన్ని కూడా చూపగలదు. వాదం, భేదం – ఇవన్నీ వాక్పరతా ద్వారా పరమార్థానికి దారి తీసే ఉపాయాలే.

*****
296..కర్తా.. క్రోధంనకు మూల కారణం అయిన కార్యవీర్య అర్జునుని నరికినవాడు

పద్యం:శార్దూలవిక్రీడితం
కర్తా కాలముబట్టి సాహసముగన్ కాంబట్టు యుద్ధమ్ముగన్
కర్తా కాపథకమ్ము గాకదులుటన్ కారుణ్య మేలేకయున్
కర్తా కామ్యముగాను సందడియగున్ కాతాళ మార్గమ్ముగన్
కర్తా సాధనగన్ సుశాంతి మలుపున్ కామ్యార్థ భావమ్ముగన్

తాత్విక విశ్లేషణ:
అర్థం:
"కర్తా" (నాయకుడు, కార్యధికారి, పరిపాలకుడు) కాలం సమయం అనుసరించి సాహసంగా వ్యవహరిస్తాడు. కాంబట్టు (శత్రువుతో) యుద్ధాన్ని ధైర్యంగా చేస్తాడు.

తాత్విక భావన:
ప్రతి కార్యానికి తన కాలాన్ని అనుసరించి చేయాల్సిన ధైర్యం అవసరం. కాలాన్ని బట్టి సాహసం అవసరమైన చోట శక్తి ప్రదర్శన (ధర్మ యుద్ధం) అనివార్యం.

అర్థం:
కర్తా తప్పు చేసినవానిని కాపథకుడిగా గుర్తించి, ఉదారత లేకుండా శిక్షిస్తాడు.

తాత్విక భావన:
ధర్మవేత్త కర్తకు విషమ నిర్ణయం తీసుకోవాల్సిన సందర్భం వస్తే, అతడు కారుణ్యం కాకుండా న్యాయాన్ని ప్రాధాన్యంగా పెడతాడు.

అర్థం:
కర్త తన లక్ష్యాన్ని సాధించడానికి (కామ్యం) విశ్లేషణ చేస్తాడు; నిర్ణయాలను కాతాళ (సూక్ష్మ, సమయోచిత) మార్గం ద్వారా అమలుచేస్తాడు.

తాత్విక భావన:
సజ్ఞ నిర్ణయం, సాధనా మార్గం రెండూ కూడా కర్తకు అవసరం. ఉపశమనకాంక్ష కాక, కార్యనిర్వహణే ధర్మం.

అర్థం:
కర్త సాధన చేసి శాంతికొరకు, శుభ ఫలార్థం కోసం కార్యాలను నడిపిస్తాడు.

తాత్విక భావన:
ఇక్కడ కర్త యొక్క పాత్ర ధర్మసంపన్నమైనది. అతడు సాధన ద్వారా శాంతిని కలిగించడానికి, కామ్యార్థము (ప్రయోజనాల కోసం కాదు) కర్తవ్యనిష్ఠతో నడుస్తాడు.
*****
297.. విశ్వబాహుః – విశ్వం = సర్వం, బాహు = చేతులు → "విశ్వబాహుః" అనగా జగత్తంతటికీ ఆధారమైనవాడు. వేదాంత ప్రస్తావనలలో ఇది విష్ణు స్వరూపము.

విశ్వబాహు సర్వమూ విశాల బుద్ధి మార్గమున్
విశ్వమేతపస్సు గావిభూతిగాను లక్ష్యమున్
విశ్వమార్పునేర్పుగావినమ్రతాభవమ్ముగన్
విశ్వ వాక్కు వల్లనే వినాశమాప గల్గగన్

పద్య విశ్లేషణ:

→ విశ్వబాహువు సర్వమై ఉనాడు. ఆయన బుద్ధి విశాలమైన మార్గాన్ని సూచిస్తుంది.
→ సారాంశం: విశ్వబాహువు అన్నవాడి మార్గం అనుసరించదగిన విశాల దృష్టిని కలిగి ఉంటుంది.

→ ఈ విశ్వమే ఆయన తపస్సు వలె, ఈ తపస్సు ఫలంగా విభూతి (ఆధ్యాత్మిక శక్తి) లభిస్తుంది, లక్ష్యంగా మారుతుంది.
→ ఇది కర్మయోగ–తపస్సు–విభూతి మధ్య సంబంధాన్ని సూచిస్తుంది.

→ ఈ జగత్తులోని మార్పును నేర్పుగా అర్థం చేసుకుని, వినమ్రతతో జీవించవలసిన అవసరాన్ని సూచిస్తుంది.
→ మార్పు అనేది శాశ్వతం కాదు, దాన్ని అంగీకరించగల శక్తి విశ్వబాహువు నుండే వస్తుంది.

→ ఆయన వాక్కు వల్లనే వినాశమనే దుస్థితి మటుకు నివారించగలగవచ్చు.
→ శబ్దబ్రహ్మము – వాక్కు ద్వారానే సృష్టి, స్థితి, లయ జరుగుతాయన్న తత్త్వాన్ని గుర్తు చేస్తుంది.
******
🔹నామము: 298. మహీధరః

మహీ = భూమి, ధరః = ధరించేవాడు
→ భూమి అనే భారాన్ని మోసేవాడు – విష్ణువు, శేషుడు, కచ్చితంగా భగవత్ స్వరూపము.

జ త జ ర..వంశస్తా.. యతి 7

మహీధరాపాల మనోమయాధరా
సహీ సుధాపాల సమర్థతా వరా
విహార రాజ్యమ్ము వినమ్రతాప్రజా
సహాయ తత్త్వమ్ము సనాతనాసుధీ

🔸పద్యం విశ్లేషణ:
→ మహీధరుడు పాలించే లోకం మనోమయం — అభిప్రాయాలతో, భావాలతో నడుస్తుంది.
→ భూమిని భౌతికంగా మోసే శక్తి మాత్రమే కాక, మనస్సును ఆశ్రయంగా తీసుకొని నడిపే అధికారం ఉన్నవాడే మహీధరుడు.
→ భూమికి తలమానుగా ఉండే సత్యధర్మముల ఆధారంగా పాలన జరుగుతుంది.

→ సహీ (సత్యంగా), సుధా (అమృత సదృశ) పాలనకు సమర్థత కలిగిన వాడవు, వరముగా ఉన్నవాడవు.
→ ఆయన పాలన అమృతతుల్యమైనది, సత్య ఆధారమైనది.
→ ఇది రాజధర్మమునకు మహిమాపూర్వకమైన గుణగానం.

→ ఆయన సృష్టించిన రాజ్యం = విహారరూపమైనది (సుఖపరిచే రాజ్యం), అందులో ప్రజలు వినమ్రులు.
→ ఈ పాదం ద్వారా ధర్మరాజ్య పరిపాలనలో ప్రజల స్వభావం వ్యక్తమవుతుంది. ఇది రామరాజ్యం, ధర్మసాంఘికత గుర్తుచేస్తుంది.

→ ఆయన తత్త్వము సహాయమే – అంటే అండగా నిలుచు ధర్మమే.
→ అది సనాతనమైన, మహా ప్రబుద్ధమైన (సుధీ) తత్త్వం.
→ ఇది భగవంతుని సహాయస్వరూపమైన కరుణాగుణాన్ని సూచిస్తుంది.

🔹తాత్విక వ్యాఖ్యానం:

ఈ పద్యంలో భూమిని మోసే శక్తిగా ఉన్న "మహీధరః" ను భౌతికంగా మాత్రమే కాక, మానసిక–ధ్యాత్మిక స్థాయిలోనూ విశ్లేషించారు. భూమి అంటే కేవలం భౌతిక భూమి కాదు – అది జీవస్వభావానికి ఆలంబన.
విష్ణువు తన ధర్మబలంతో భూమిని మోస్తాడు. ప్రజలకు సత్య, ధర్మ, వినయం, సహాయం అనే విలువలను స్థాపించేవాడు.
*****
🔹 299. అచ్యుతః
అ (నివృత్తి), చ్యుత (జారినవాడు) ⇒ జారని వాడు,
అంటే ఐశ్వర్యం, శక్తి, గుణం, తత్త్వం — ఏదీ నశించకుండా నిలిపే పరమాత్మ.

అచ్యుత సర్వసంపద సహాయ పరంపర నిత్య దాతగన్
అచ్యుత కార్య సిద్దిగను యానతి నిచ్చెడీ ధర్మ కర్తగన్
అచ్యుత లోక సృష్టి లయ కారుడు గాను సమర్ధ తేయగున్
అచ్యుత శాంతి భోగమును యా
శ్రిత వాసిగ యెల్ల వేళలన్

🔸పద్య విశ్లేషణ:
→ అచ్యుతుడు అన్నవాడు సర్వ సంపదలకు మూలాధారము.
→ ఆయనే నిత్యం సహాయంగా నిలిచి, వరదాతగా సంపదల పరంపరను ప్రసాదించువాడు.
→ భక్తులకు ఐశ్వర్య దాతగా విశిష్టమైన స్వరూపం.

→ అచ్యుతుడు తన కార్యాలను సిద్దం చేసే శక్తిని కలిగినవాడు.
→ భక్తుని నమస్కారానికి ఎప్పుడూ స్పందించే ధర్మ నియంత.
→ ఇక్కడ "యానతి నిచ్చెడీ" – భక్తి తత్వాన్ని ఎంతో అర్థవంతంగా తెలిపిన పదబంధం.

→ జగత్తును సృష్టించు, లయ చేయు కార్యాలలోనూ సమర్థుడు.
→ తనలో స్థిరత్వం ఉన్నా, సృష్టిలో మార్పులు జరుపగల దైవిక సామర్థ్యం వున్నది.
→ ఈ పాదంలో త్రిగుణాత్మక క్రియాశీలతను గుర్తుచేస్తుంది.

→ అచ్యుతుడు శాంతిని, భోగాన్ని ఆశ్రయించిన వారికి ఎల్లవేళలా ప్రసాదించే వాడు.
→ "శ్రిత వాసి" – అంటే ఆశ్రయించేవారికి వాస స్థానం అయి, దైవ అనుభూతిని కలిగించేవాడు.
→ ఈ పాదం భక్తికి శాశ్వత శరణాగతిని తెలిపే తాత్వికతను కలిగి ఉంది.
******

🔹300.. నామ విశ్లేషణ: ప్రథితః

ప్రథిత అంటే – ప్రఖ్యాతుడు, సర్వవిదితుడు, విశ్వంలో పేరు పడ్డవాడు.

ఇది భగవంతుని విశ్రాంతమైన, ప్రజ్ఞా విశిష్టమైన, విశ్వదృక్పాత్రునిగా ఉన్న గుణాన్ని సూచిస్తుంది.

విష్ణు సహస్రనామంలో ఇది ఒక గొప్ప స్థాయికి సంబంధించిన నామం – ఆయన కర్మల చేతా మాత్రమే కాదు, ధర్మదృక్పథం ద్వారా కూడా పేరుగాంచినవాడని ఇది తెలియజేస్తుంది.

ప్రథిత సరళ విధిత ప్రాభవ దేహమున్

సంధి చేయ సమర సాక్షి ముర్తి

పథము పద్యమవ్వు పాఠ్య మనస్సుకు

స్థితిగ నియమ మేను స్థిర గమనము 

🔸 పద్య విశ్లేషణ:

→ భగవంతుని దేహము సరళమైనట్లు అనిపించినా, అది విధిత (జ్ఞానస్వరూప), మరియు ప్రాభవ (ఊజ్వలమైన ఉత్పత్తి శక్తిని కలిగిన) స్వరూపము.

→ దీని ద్వారా ఒక తాత్విక విశ్లేషణ స్పష్టమవుతుంది:

సరళత అనేది అంతర్గతంగా ఉన్న బలాన్ని, స్పష్టతను, స్వచ్ఛతను సూచిస్తుంది.

భగవంతుని ప్రఖ్యాతి అంతరంగ సౌందర్యానికీ, సత్యప్రభావానికీ ఫలితమన్న భావన దీంట్లో స్పష్టంగా ఉంది.

→ ఇది చాలా విశేష పాదం.

భగవంతుడు – యుద్ధంలోనైనా, శాంతిలోనైనా – ఒక సాక్షిగా నిలుస్తాడు.

→ ఉదాహరణకి:

శ్రీకృష్ణుడు కురుక్షేత్రంలో శాంతి చర్చలకు వెళ్లినవాడు, అదే సమయంలో సమరంలో సారథి కూడా అయ్యాడు.

ఈ విధంగా ఆయన శాంతి–యుద్ధ మధ్య సందర్భాన్ని అర్థవంతంగా సమతుల్యంగా నడిపించే మూర్తి.

→ భగవంతుని మార్గము (పథము) అనేది పద్యము వలె శాస్త్రీయమూ, సంగీతాత్మకమూ – మనస్సుకు పాఠ్యంగా నిలుస్తుంది.

→ ఇది చాలా అందమైన ఉపమానం.

మనస్సు అనే విద్యార్థికి భగవంతుని మార్గం ఒక శిక్షణ, పాఠశాల లాంటిది.

→ ఇక్కడ పద్యము అనే మాట శాస్త్రార్థంతోపాటు, సౌందర్యార్థాన్ని కూడా సూచిస్తుంది.

→ భగవంతుడు సృష్టిలో స్థితిని నియమించే వాడు – అంటే ధర్మాన్ని నిలబెట్టేవాడు.

→ ఆయన గమనము = స్థిరము, మారదు, తారతమ్యం లేదు.

→ ఇది విశ్వంలో నిత్యధర్మం, న్యాయం, సమతా బలాన్ని గుర్తుచేస్తుంది.

ఈ పాదం ద్వారా "ప్రథితః" అనే నామానికి ఒక న్యాయవాది, ధర్మస్వరూపుడు అనే భావన కలుగుతుంది.

******