విష్ణుసహస్ర నామాల పై పద్య తాత్పర్యాలు 201 నుండి 250 వరకు

 

201. గ్రామణీ – సమస్త భూతములకు నాయకుడు

పద్యం:

గ్రామణీ గుణామణీ గణా ఘణీ ఝరీ

సామణీ తనావణీ సనాతనా ఝరీ

శోమణీ కళా ధ్వనీ సదా మదీ ఝరీ

యాముణీ శాంతి కాంతి యదా విధీ ఝరీ

భావవిశ్లేషణ:

గ్రామణీ – ‘గ్రామ’ అంటే సమూహం, సమాజం, జీవసముదాయం. "గ్రామణీ" అంటే వాటికి నాయకుడు, మార్గదర్శకుడు. భూతగణాలనికి నేత.

గుణామణీ – అన్ని గుణాలకు మణిలాంటి వాడు, గుణ సంపన్నుడు.

గణా ఘణీ ఝరీ – గణాలకు (దేవతా గణాలు, జీవ సమూహాలు) ఘనమైన నేతగా ప్రవహించు జ్ఞానధార వంటి వాడు.

సామణీ తనావణీ – సామవేద స్వరాలలో, తనువులో ధ్వనించే వేదగీతాల రూపంలో వాడు.

సనాతనా ఝరీ – సనాతనుడై నిరంతరంగా ప్రవహించే కాలాతీత తత్త్వధార.

శోమణీ కళా ధ్వనీ – శోమ (చంద్రుడు/సోమరసం/శాంతి) గుణాల అధిపతి. కళలకు మూలమై, ధ్వనుల ద్వారా ప్రపంచాన్ని నడిపేవాడు.

సదా మదీ ఝరీ – మదము లేకుండా సదా ప్రవహించే పవిత్ర ధార, ఆత్మానుభూతి ప్రవాహము.

యాముణీ శాంతి కాంతి – యమునా తీరంలోని అనుభవాలు (భక్తిపథ), శాంతి, కాంతిని ప్రసాదించే వాడు.

యదా విధీ ఝరీ – విధినుసరించి జ్ఞానధారగా ప్రవహించువాడు.

*****

202..శ్రీమాన్.. సర్వ త్కృష్టమైన కాంతి కలవాడు 

శార్దూలం

శ్రీమాన్ శ్రీ కళ సర్వసృష్టి మయమున్ శీఘ్రమ్ము విశ్వంబుగన్ 

శ్రీమాన్ తేజమయమ్ముగాను విలువల్ విశ్వాస మందేయగున్ 

శ్రీమాన్ శ్రీధర వత్సస కళలున్ శ్రీ సత్య భావమ్ముగన్ 

శ్రీమాన్ శ్రీ శుభవిద్య సూక్తి వెలుగుల్ శ్రీమూల్య లక్ష్యమ్ముగన్ 

శ్రమహావిష్ణు అన్ని కళలతో శోభిల్లుతూ, సర్వసృష్టిని తన అంతర్గత తేజంతో నింపిన వాడు. విశ్వమంతటిలోను ఆయన వేగంగా వ్యాపిస్తాడు.

భావం:

శ్రీమాన్ తేజస్సుతో కూడినవాడు, జీవుల నైతిక విలువలకూ ఆదారంగా ఉంటాడు. భక్తిలో విశ్వాసానికి మూలాధారంగా నిలిచేవాడు.

శ్రీమాన్ అనగా విష్ణువు, శ్రీను (లక్ష్మీని) ధరించినవాడు. ఆయన వత్సచిహ్నంతో కళలకు ఆధారమవుతాడు, సత్యమే ఆయన స్వరూపం.

శ్రీమాన్ శుభవిద్యను పంచే వాడు. ఆయన సూక్తులు జ్ఞానాన్ని వెలిగిస్తాయి. శ్రీమూల్యము అంటే పరమార్థాన్ని చూపించే లక్ష్యంగా ఉంటాడు.

*****

203..న్యాయ.. ప్రమాణంలో గ్రహించిన అభేదము గ్రహించువాడు 

న్యాయమనేదిధర్మ పదమున్ నాణ్యత్వ తీర్పేయగున్

న్యాయమనోభవమ్ముగు సమాధనమానము నేర్పు గా యగున్

న్యాయము నిత్యసత్యము సనాతన ధర్మము నిల్ప గల్గుటన్ 

న్యాయము జన్మకారకము గానులె ప్రాకృతి గానులేయగున్ 

 శ్రీ మహా విష్ణువు...న్యాయం అనే పదం ధర్మానికి సమానమైనదిగా, నాణ్యతతో కూడిన తీర్పును అందించేవాడు

న్యాయం, మనస్సులో తలెత్తే సందేహాలకు సమాధానముగా నిలిచి, సద్గురువుల చేత నేర్పబడే తీర్పుగా అవతరిస్తుండేవాడు.

న్యాయం అనేది నిత్యమైన సత్యాన్ని కలిగి, సనాతన ధర్మాన్ని నిలబెట్టగల శక్తిగా నిలుస్తుండేవాడు

న్యాయం అనేది జీవుల జన్మబంధాలకు కారణమైన, ప్రకృతి నియమాలను న్యాయరూపంలో నడిపించే మూలతత్త్వంగా ఉండేవాడు

**+*+*

204..నేతా.. జగత్తనే యంత్రము నడిపెడివాడు 

నేతా జీవన దాత జాగృతిగనున్ నీ డల్లె నిత్యమ్ముగన్ 

శ్వేతా వెల్గులు నింపుచూ మనసున్ శీ ఘ్రమ్ము శాంతమ్ముగన్

ఖ్యాతా వర్ణ కళల్ సమాజముగనున్ కార్యమ్ము నేస్తమ్ముగన్

నీతీ న్యాయుము ధర్మ సత్య మగుటన్ నిర్మాణ దైవమ్ముగన్

✨ పద్య విశ్లేషణ:

 నాయకుడు; — ప్రాణదాత;

— తన చైతన్యంతో అన్నిటినీ ఉంచువాడు; — అనునిత్యమూ సన్నిహితంగా ఉండే నీడవలె ఉన్నాడు.

శ్వేత వెలుగులు — జ్ఞానవెలుగు;

— అంతర్మనస్సును ప్రకాశింప చేస్తూ; — వేగంగా, అయినా శాంతియుతంగా ప్రభావితం చేసే వాడు.

— ప్రముఖమైన రంగుల కళలు;

— సమాజాన్ని నిర్మించే విధంగా; — కార్యసాధకుడై;

నీతి, న్యాయము, ధర్మము, సత్యము — ఈ నాలుగు పునాదులపై— జగత్ నిర్మాణాధారంగా ఉన్న దైవస్వరూపుడు.

******

205.. సమీరణ: ప్రాణవాయు రూపమున ప్రాణమును రక్షించువాడు 

పంచచామరం

సమీరణాగతీప్రణమ్ము సాధుజీవనమ్ముగన్

సమీరణత్వమౌనుసర్వ శాంతికామ్యమౌనమున్

సమీరహృద్యమైయనoత సాక్షిగా నిరంతరమ్

సమీర సృష్టికార్యమందు సమ్యతమ్ముగానుగన్

✅ ఛందస్సు: పంచచామరము

గణయతి: జ ర జ ర జ గ (10వ అక్షరంలో యతి)

✨ పద్య విశ్లేషణ

: సమీరణునికి శరణు గలవారికి ఆయనే జీవనవాయువు; సజ్జనుల ప్రాణదాత.

 సమీరణ తత్వం అనేది శాంతి కోరేవారికి అత్యంత అనుగ్రాహకంగా ఉంటుంది.

 వాయువు నిత్యంగా హృదయంలో ప్రవహిస్తూ, అనంతుని సాక్షిగా ప్రాణానికి ఆధారంగా నిలుస్తుంది.

 సృష్టి ప్రక్రియలో సమీరణుని పాత్ర సమతా, సమతుల్యత గౌరవింప బడే స్వరూపం

******

🔶 206. సహస్రమూర్ధా – వేల కొలది శిరస్సులు కలవాడు

 సహస్ర మూర్ధా సర్వంతర్యామి సర్వార్ధ భావమ్

సహస్ర బాహుల్ సమ్మోహనమ్ము సన్మాన వైనమ్

సహస్ర నేత్రుల్ సాధ్యమ్ము దృష్టి చిన్మాయ రూపమ్

సహస్ర దేహమ్ సామాన్య లక్ష్య దేహమ్ము నిత్యమ్

✨ పాదాల భావ విశ్లేషణ:

✅ భావం: భగవంతుడు వేల శిరస్సులతో కూడిన విశ్వరూపుడై, అంతర్యామిగా సర్వ జగత్తులో తానే పరిపూర్ణతత్త్వంగా ఉన్నాడు.

✅ భావం: వేల చేతులతో సకల కార్యాలు నిర్వర్తించే భగవంతుడు, మోహింపజేసే సౌందర్యంతో సన్మానింపబడే యోగ్యుడని స్పష్టమవుతుంది.

✅ భావం: లక్షల కళ్ళతో జగత్తు మొత్తం దర్శించే దివ్య చైతన్యరూపుడవాడు.

✅ భావం: సహస్రమూర్తి అనగా, అన్ని రూపాలలోనూ నివసించే, భక్తుల సాధనల లక్ష్యంగా నిలిచే శాశ్వత పరబ్రహ్మ తత్వం.

*****

207 వ నామం విశ్వత్మా.. విశ్వమునకు ఆత్మ ఉండి వాడు 

విశ్వాత్మా గుణ మాద్యమమ్మగుటయున్ జీవాత్మ మూలాత్మగన్

విశ్వాత్మా సహనమ్ముగాను విలువల్ నిర్వాహ కాలాత్మగన్

విశ్వాత్మా వినయమ్ముగాను విపులమ్ విద్యా నవేద్యాత్మగన్

విశ్వాత్మా ప్రభవమ్ముగాను సమయం ప్రాబల్య దేహాత్మగన్

చరణాల విశ్లేషణ:

– విశ్వాత్మా (విశ్వానికి ఆత్మ):

ఇక్కడ ఆయనను గుణమాద్యము, అంటే సత్వ, రజస్, తమో గుణాలకు మూలము అని చెప్తున్నారు.ప్రతి జీవిలోని ఆత్మగా నివసించే వాడు. అస్తిత్వానికి మూలకారణమైన సర్వాంతర్యామి.

– విశ్వాన్ని నిర్వహించడంలో సహనము, సమత సామర్థ్యము కలవాడు. ప్రకృతిని నిర్వహించే శక్తి.

కాలరూపుడైన పరమాత్మగా సృష్టి-స్థితి-లయలను నియంత్రించే వాడు.

– వినయము, వినయభావం ఉన్నవాడు. అన్ని విద్యల మూలమైన వాడు. నోట్ చేయదగినది, అర్థము చేసుకోవలసిన ఋషులు దర్శించిన ఆత్మ, ఉపనిషత్తుల లక్ష్యమయిన వాడు.

సృష్టికి ఆధారమైన వాడు. కాలమునకు ఆధిపతి, సమయమునునియంత్రించువాడు.

శరీరధారులలో ఆత్మగా ఉన్న వాడు (అంతర్యామి).

.

*****

208..సహస్రాక్ష.. వేల కన్నులతో ఇంద్రియము కలవాడు 

భజంగ ప్రయాత

సహస్రాక్ష యుక్తా సమర్ధా తపస్వీ

సహిత్వా ప్రయుక్తా సకాలమ్ము రక్షా

సహాయ్యమ్ము తీర్ధా స సేవా సుదర్మా

సహోధ్యా స్వపార్ధ సకామ్యా సలక్ష్యా

పద్య విశ్లేషణ:

– : వేల కన్నులతో గలవాడు, అంటే అనేక దృష్టి కేంద్రాలను కలిగి ఉండి విశ్వాన్ని సమగ్రంగా వీక్షించగల శక్తి.

– : అనుసంధానమైన, చిత్త సమాధానంలో నిమగ్నుడు.

– : అన్ని పనులకు సామర్థ్యం కలవాడు.

– : తపోబలాన్ని కలిగి ఉన్న పరమ తపశ్చారీ.

– : అనేక దేవతల, శక్తుల సమాన్వయంగా

– యోగ్యమైన సందర్భంలో చర్య చేయగల సామర్థ్యం గలవాడు

–  సరిగ్గా సమయాన రక్షణ కలిగించగల దేవత

 సహాయం చేయడంలో సిద్ధుడైన వాడు

 పవిత్రత కలిగిన వాడు, లేదా తీర్థరూపి – యాత్రా స్థలముగా భావించబడే దైవస్వరూపం

: సేవారూపంగా అనేకులకు దర్శనమిచ్చే వాడు

: మంచి ధర్మమునిచ్చే మార్గదర్శకుడు (సుదర్మ చక్రానికి సంకేతంగా కూడా)

 చదవదగినవాడు – ఉపనిషత్తులచే అధ్యయనయోగ్యుడు. తన లక్ష్యాన్ని తెలుసుకున్నవాడు: భక్తుల కోరికలను తీర్చగల వాడు లక్ష్యసిద్ధి కలిగిన వాడు, అందరి లక్ష్యంగా ఉండే పరమాత్మ

******

209.. సహస్రపాత్ ::వేలకొలది పాదము కలవాడు 

పంచ చామరం:: 

సహస్రపాత్ జరా సమమ్ము సంతసమ్ముగానుగన్

సహస్రపాత్ సహాయమౌను సమోన్నతి గానుగన్

సహస్రపాత్ ప్రయాణమౌను సవ్యసాచిగానుగన్

సహస్రపాత్ ప్రభావమౌను సాక్షిగా సమర్ధతన్

ప్రతి చరణ విశ్లేషణ:

వేల పాదములు కలిగిన వాడు విశ్వరూపాన్ని సూచించే విశిష్ట నామం (పురుషసూక్తంలో ప్రముఖం)  మానవుని వృద్ధాప్యాన్ని, కాలాంతక పరిణామాన్ని తానుగా ఆవరించి ఉన్నవాడు, అనుగ్రహించిన ఆనందాన్ని ప్రసాదించువాడు

 సహాయకునిగా నిలిచే దైవం

సమస్త పురోగతికి మూలమైన శక్తి

: సమస్త జీవయానానికి దారిగా ఉండే వాడు, అర్జునుని లాంటి సమర్ధ యోధుని సహచరుడిగా కూడా భావించగల పరమేశ్వరుడు

 సృష్టి స్థితి లయల ప్రభావం అంతా ఆయన పాదాలలోనే నిగూఢమై ఉంది: స్వయంగా సాక్షిగా ఉండి, అన్ని కార్యాల్లో సమర్ధత చూపేవాడు

*****-

210. ఆవర్తన – సంసార చక్రము తిప్పినటువంటి వాడు

(శ్రీ మహావిష్ణువు సృష్టి, స్థితి, లయ కార్యాల్లో ‘ఆవర్తన’ తత్త్వాన్ని కొనసాగించేవాడు.)

ఆవర్తనామదినచక్ర నరమ్మున రక్తసంపదన్ 

తావర్తనాగుణసుమంత్ర తరమ్మునశక్తియోగమున్ 

నీవర్తనేకథ బలమ్ము నిజమ్ము సుఖమ్ము మార్గమున్ 

ఈవర్తనాకళపదమ్ము యియీప్సితమాయ జీవమున్

పద్యార్థం:

 ఆవర్తన అనే నామము (అర్థముగా),  ఈ మానవుడు ఉండే జనన మరణ చక్రములో,

 రక్తములోని జీవబలం (జీవ ప్రాణశక్తి) నిచ్చేవాడు;

ఆ తిరుగుల వలె (పునరావృతుల వలె) గుణములైన సత్త్వ, రజస్, తమస్సులతో

మంత్ర బలంతో శక్తిని సమకూర్చిన వాడు;

 నీ పునరావృత కథలే బలమై,

 నిజమైన సుఖమునకు దారి చూపే మార్గములై,

 – ఈ సంసార ఆవర్తన కళయు పాదములు (సృష్టి చక్ర నడిపే నీ శక్తి)

 మనసు కోరిన మాయావశ జీవుడికి సిద్ధిస్తుంది.

*******

211.నివృత్తాత్మా – సంసార బంధముల నుండి విరక్తుడైన, మనస్సు శాంతియుతంగా నివృత్తమైన పరమాత్మ.

నిజ నివృ త్తాత్మా నిర్వాహన్యాత్మా
సృజన సుద్దాత్మా  సర్వా ర్ధర్మాత్మా
రజన రమ్యాత్మా రమ్యా భావాత్మా
భజన సేవాత్మా భగ్యా దేహాత్మా

నిజంగా సంసార బంధములను వదిలినతన్మయుడు, అన్నిదీ స్వతంత్రంగా నిర్వహించగల సాధనశక్తి గల ఆత్మగా,నిశ్చలత మరియు నిర్వాహకత్వ శక్తిని కలిగిన తత్త్వమై

సృష్టిలో పాల్గొన్నా స్వచ్ఛతను నిలుపుకునే ఆత్మ,  సమస్తార్థాలలో ధర్మాన్ని నిలుపుకొనిన ఆత్మ
సృష్టి చేయగలిగే శక్తితో కూడిన శుద్ధతను సూచిస్తూ, ధర్మమయతనాన్ని చూపు యాత్మ.

అంధకారంలోనూ రమణీయతను ప్రసారించగల ఆత్మ, రమ్యమైన భావనలు కలిగిన, ఆనందస్వరూప ఆత్మ, విశ్రాంతి, శాంతి, మాధుర్యం కలిగిన స్థితిని సూచిస్తున్న యాత్మ

భజన మరియు సేవను తత్వంగా మలచిన ఆత్మ, శరీరాన్ని భాగ్యస్వరూపంగా దర్శించే భావతత్త్వం, మానవ శరీరాన్ని భాగ్యముగా భావిస్తూ, దాని సేవను భక్తితో అనుసంధానించగల పరమ దృష్టి ఇది. ప్రత్యేకాత్మ
****
212..సంవృతః = ఆవృతుడు, అవరణయుక్తుడు, అవిద్యా రూపమైన మాయచదరంతో కప్పబడ్డ వాడు.
ఇది జ్ఞానమును పొందక ముందు స్థితిలో ఉన్న జీవాత్మను, లేదా మాయాధీనంగా ఉన్న బంధమయ రూపాన్ని సూచించవచ్చు.

ఉత్పలమాల
సంవృత నిత్యధారగను సమ్మతి సద్భవ తీరు సర్వమున్
భంవృత విశ్వ సమ్మతి శుభామది తీరుగ నిత్య భావమున్
నoవృత నన్నదేదియన నమ్మక మేగతి విద్య గానుకన్
యంవృత దేహతత్త్వమును యాసలు తీర్చెడి దైవ మార్గమున్

* మాయ అనే ఆవరణలో కప్పబడి ఉన్నప్పటికీ, నిత్యధార (శాశ్వత ప్రసరణ/ప్రవాహం)గా మార్చి, సమ్మతమైన సద్భావనతో నడచే తత్త్వం అన్నింటిలోనూ ఉంచ గలిగిన పరమాత్మ

* భయం వృద్ధిచెందిన పరిస్థితి (అవిద్య కారణంగా), జగతికి కల్యాణకర సమ్మతినిచ్చే దివ్య ఆనంద తత్త్వంగా, శాశ్వత భావంగా తాను వ్యాపించి ఉన్న పరమాత్మ

* న + అవృత (అవరణ లేకుండా), అనావృతత (ముక్త స్థితి), నన్ను (ఆత్మస్వరూపాన్ని) ఆనందంగా తెలుసుకున్న నిజమైన మార్గమై, నమ్మదగిన మేధస్సుతో కూడిన విద్యను అన్వేషించి సహకరించే పరమాత్మ

* యం అనే ఆవరణ (ఇంద్రియల ఆకర్షణ/అభిలాష) ద్వారా కప్పబడి ఉన్న దేహభావంతో ఆకాంక్షలను నశింపజేసే  దైవీయమైన మార్గంలో నడిపించు తత్త్వంగా పరమాత్మ.

****
213..సంప్రమర్ధనః = "బలవంతంగా నాశనం చేయువాడు" అనే అర్థంలో —
రుద్రుడు, కాలుడు మొదలైన శక్తులు సంహారానికి ఉపకారులైనా,
వీటన్నింటినీ నియంత్రించి మర్దించగల మహాశక్తి స్వరూపుడే సంప్రమర్ధనః.
(హంసయాన.. 8)

సంప్రమర్ధనావిదీ సహాయతీరు మూలమున్
వింప్రమర్ధనాస్థితీ విశాల భావ తీరుగన్
నిం ప్రమర్ధనాగతీ నిజమ్ము నీడ గానుగన్
భం ప్రార్ధనా మదీ భయమ్ము తీరు లోకమున్

* సంపూర్ణంగా మర్దించు విధానాన్ని, సహాయక శక్తుల మూలమైన తత్త్వంగాను

* మృదుత్వముతో కూడిన మర్దన (విమర్శనాత్మక సంహారము) స్థితిని విశాలతతో అర్థం చేసుకుని మార్గనిర్దేశం చేసే తత్వంగాను

* ఆ లోపభరిత ప్రక్రియలపై మర్దన ద్వారా ప్రయాణించే దివ్యగతిని, తానే ఆ నిజత్వానికి నీడగా, ఆధారంగా నిలిచేవాడు

* భక్తుడి ప్రార్థనల పటిమ, మానసిక చంచలత, భయాన్ని తొలగించి లోకానికి శాంతిని అందించే తత్త్వంగాభయాన్ని నశింపజేసే పరమేశ్వరుడు భక్తుని ప్రార్థనల ద్వారా లోకాన్ని రక్షించగల శక్తిగా దర్శించబడతాడు.

******
214. అహసంవర్తక: అహః = దినము (Day)
సంవర్తకః = నడిపించేవాడు, పోషించేవాడు, ప్రవాహింపజేసేవాడు
అహసంవర్తకః = సూర్యునిగా రూపాంతరమై, దినచర్యను నియంత్రించే తత్త్వం; సమయ ధర్మాన్ని నిర్వహించేవాడు.

మత్తెభం
అహసంవర్తక మార్గ నిర్ణయముగా సావాసమ్ము సర్వార్థిగన్
సహసంయుక్తము స్వచ్ఛతాభవముగా సామర్థ్యదీపముగన్
రహసంలేకయు నమ్మ నాణ్యతగుటా రమ్యమ్ము రాజ్యమ్ముగన్
ప్రహసంకాదు ప్రభావమే గమన మై ప్రావీణ్య దైవమ్ముగన్

* దినచర్యను నడిపించు మార్గం (సూర్యోదయ–సూర్యాస్తమయ చక్రం) దృఢమైన ఆదేశంగా సమస్తార్థాలకూ అనుకూలంగా సహచరతగా ఉండే తత్త్వంగా

* సహజమై, సమ్మేళనమైన నిర్మలమైన భావనతో సామర్థ్యాన్ని వెలిగించే జ్ఞాన దీపంగా

* రహస్యమేమీ కానిదిగా (బహిరంగమైన ప్రకాశముగా) నమ్మదగిన నైతికత, నాణ్యతను కలిగిన సౌందర్యముతో కూడిన ఆధ్యాత్మిక రాజ్యంగా

* ప్రహసన (వినోదం/క్రీడ) కా ప్రభావమే ఆయన ప్రయాణం గా నైపుణ్యంతో కూడిన దైవస్వరూపుడు

*****
215.. వహ్ని..
🔥 పద్య విశ్లేషణ: "వహ్ని"
నామార్థం:
వహ్ని = అగ్ని. ఇక్కడ హవిర్భాగమును స్వీకరించే అగ్ని, తేజోరూపుడు, శుద్ధి, ధర్మమార్గంలో సహకారిగా ఉన్న శక్తి రూపుడు అని భావించవచ్చు.

సుందర..భ భ ర న ల గ.. యతి.. 8
వహ్నిగ జీవన మేవరాల కలలు గన్
వహ్నిగ  కాలము పావనమ్ము గనులు గన్
వహ్నిగ  ధర్మము సేవ సాధనము గనున్
వహ్నిగ  సత్యమనే వనమ్ము సహనమున్

పద్య పాద విశ్లేషణ:

వహ్ని లాంటి జీవితం అంటే అగ్ని లాంటి ఉత్సాహం, స్వచ్ఛత, నిర్దేశిత దిశ.

కాలాన్ని అగ్నిలా స్వీకరించాలి – అది శోధించగలదు, పవిత్రం చేయగలదు.

అగ్నిలాంటి ధర్మం అనేది సేవా శక్తి, సాధనా మార్గంగా పరిణమించాలి.

సత్యం జ్వలించేది అయినప్పటికీ, అది సహనంతో కూడినదే. అది దహించేది కాదు – దివ్యంగా నడిపించేది.
******
216.. అనిల — స్థానం లేని వాడు, అంటే ఎక్కడా ఒకచోట నిలిచినట్టు లేని వాడు, అన్ని దిక్కులలో వ్యాపించి ఉండే వాయువు స్వరూపుడు.

కంద పద్యం
అనిల నయన కళలగుటన్
కనుల కలకళ రవమగుట కలువల కులుకున్
మునులు తపము జపమగుటయె
తనువు తహతహ విలువలగు తడిపొడి విధిగన్
🌀 పద్య భావార్థ విశ్లేషణ

* అనిలుడు (వాయువు) తన సన్నని స్పర్శతో మన నయనాలకు శీతలతను అందించగలడు.అక్కడ నయనముల ‘కళ’ = అందం, తేజస్సు.

* కళ్లలో ఆహ్లాదకరమైన చలనం కలుగజేసే అనిలుడు, కలువ పువ్వులను కూడా ఊపేస్తాడు."కలకళ రవము" – అనగా, వెలుగుల మేళవింపు, కలకల ధ్వని." కులుక" – అనగా, పువ్వుల ఊగిపోవడం.

* మునులు తపస్సులో, జపంలో ఉండే శ్వాస-ప్రశ్వాసలలో అనిలుడి స్వరూపం ఉంటుంది.జపం మరియు ప్రాణాయామం అనిలుడితో ముడిపడి ఉంటాయి.

* అనిలుడు మన శరీరానికి వేడీచలి తేడాలను అనుభవింపజేస్తాడు – తడిపోవడం, పొడిబారడం వంటి ప్రక్రియలు, వేడిమి, ప్రభావాలు, చైతన్య ప్రకటనలు. ప్రకృతినిబట్టి, నియమబద్ధంగా. అందిస్తాడు

*****
217..ధరణీ ధర: వరాహరూపమున భూమి వాడు

నలిని.. స స స స స. యతి.. 9

ధరణీ ధర వాసిగ దానము చేయుట నిత్యముగన్
కరుణావరధారిగ కాలము నంతయు సత్యముగన్
అరుణోదయ ధీరుడు ఆశయ శాంతిగ చూపులుగన్
పరమావదనమ్మగు పాటము నీడగ జీవముగన్

విశ్వాన్ని మోయగలడు అయిన విష్ణువు – చిన్న దానానికి వెనకాడడు. అది నిత్య కర్తవ్యం లా చేస్తాడు.

ఆయన కరుణ సముద్రం – అది అలా ప్రవహిస్తూనే ఉంటుంది. కాలానుగతంగా మారని సత్యస్వరూపి.

ఆయన చూపు క్షణం చాలు — ఆశను నింపుతుంది, శాంతిని నింపుతుంది. ఉదయ సూర్యుడి లాంటి దీవెన.

విష్ణువు వచనమూ, రూపమూ, పాటలా మమేకమై జీవులను సంరక్షిస్తుంది. ఆత్మకు నీడ.
*****
218..సుప్రసాద: అప కారం చేసిన వారికి కూడా మోక్షము నందించువాడు
హంసయాన.. 8
సుప్రసాద దుష్టవాసు రక్ష సర్వ మూలమున్
సువ్రసాదకర్మ గాసుఖమ్ము నివ్వమూర్తిగన్
సుప్రసాదకాలకాసుతీరుమార్చ గల్గగన్
సుప్రసాదవిశ్వమూశుభమ్ చరించు యోగ్యతన్

భావార్థం:

సుప్రసాద — అత్యంత సులభంగా అనుగ్రహించేవాడు. చింతనతోనే ప్రసన్నమయ్యే పరమాత్మ.

దుష్టవాసు రక్ష — దుష్టత్వములో నివసించువారిని (అపకారులని) కూడా రక్షించగలడు.

సర్వ మూలమున్ — సకల సృష్టి తాత్త్విక మూలకారణుడు.

సువ్రసాదకర్మ గా — శుభకర్మల ఫలంగా సుఖమిచ్చే స్వరూపుడు.

నివ్వమూర్తిగన్ — దానం చేసే స్వరూపుడైన మూర్తి.

కాలకాసు తీరుమార్చ గల్గగన్ — దుఃఖకాలపు పరిస్థితే మార్పు చేసే శక్తిశాలి.

విశ్వమూ శుభం చరించు యోగ్యతన్ — జగత్తంతటినీ శుభమార్గంలో నడిపించగల యోగ్యత కలవాడు.
*******
219. ప్రసన్నాత్మా
(రజో, తమోగుణముల వల్ల కలుషితముకాక, నిత్యం నిర్మలమైన అంతఃకరణము కలవాడు.)
చంచరీక..య మ ర ర గ.. 5

ప్రసన్నత్మా ప్రావీణ్యమ్ము సమ్మోహమౌనున్
ప్రసన్నత్మా ప్రాధాన్యమ్ము కాలమ్ముగానున్
ప్రసన్నత్మా ప్రాబల్యమ్ము సామ ర్ధ్యమౌనున్
ప్రసన్నత్మా ప్రాశక్తిస్వరా దేహమౌనున్

భావార్థం:

ప్రసన్నత్మా — శాంతస్వరూపుడు, నిర్మలచిత్తుడు. సత్యసంకల్పుడు. అతని అంతఃకరణం ఎప్పటికీ కలుషితమయ్యేది కాదు.

ప్రావీణ్యమ్ము సమ్మోహమౌనున్ — అసలు ప్రావీణ్యమే, జ్ఞానవైభవమే అతని స్వభావమై ఉండి మాయాజాలంలో కాకుండా అద్భుత మోహహీన స్థితిని కలిగి ఉన్నాడు.

ప్రాధాన్యమ్ము కాలమ్ముగానున్ — కాలపరిమితి లేకుండా, శాశ్వతతకు అధిపతి.

ప్రాబల్యమ్ము సామర్ధ్యమౌనున్ — బలానికీ, కార్యసాధనకీ అంతర్యామి.

ప్రాశక్తి స్వరాదేహమౌనున్ — ఆసక్తి లేకుండానే స్వతంత్రమైన స్వరూపముతో ఉన్న పరమాత్మ.
*****
220. విశ్వదృక్
పదార్థం:
విశ్వ దృక్ = విశ్వాన్ని దర్శించువాడు, సాక్షిగా తెలుసు కొనువాడు.
అర్థం: విశ్వ రూపాన్ని తానుగా అవగాహన చేసికొనగల గొప్ప జ్ఞాని, సృష్టి స్థితి లయాలన్నింటినీ తన దృష్టిలో ఉంచుకొని నియంత్రించగల పరమాత్మ.

స్రగ్విని.. ర ర ర ర యతి.. 6

విశ్వదృక్ సాధ్య విద్యా ధరాత్మామదీ
విశ్వమాయా ప్రవీణాసహాయమ్ముగన్
విశ్వ సాక్షమ్ము విశ్వాస భావమ్ముగన్
విశ్వలక్ష్యా సవిద్యాప్రదమ్మున్గనున్

పద్య విశ్లేషణ:

విశ్వాన్ని బోధించగల, సాధ్య విద్యలకు ఆధారంగా ఉండే ధార్మికాత్మగల పరమేశ్వరుడు.

విశ్వమాయ అనే మాయాశక్తిని అధిగమించినవాడు, దానిని ఉపయోగించి లోకానికి ఉపకరించువాడు.

ప్రపంచానికి సాక్షిగా ఉండే స్వరూపము కలవాడు. విశ్వాసానికి మూలమైన తత్త్వజ్ఞాని.

ప్రపంచ లక్ష్యాన్ని తెలుసు చేసి విద్యను ప్రసాదించేవాడు. జీవన విధానం, తత్త్వం, గమ్యం అన్నింటికీ మార్గదర్శి.
******

221. విశ్వభుక్

నామార్ధం:

విశ్వభుక్ = "విశ్వం భుంక్తే" ⇒ విశ్వాన్ని అనుభవించువాడు, ఆహరించువాడు, నిర్వహించువాడు.

అర్థం: సర్వజగత్తుని తనకై స్వీకరించువాడు, తన శక్తితో నిర్వహించువాడు. ఇదే పరమేశ్వరుని విశ్వోపభోక్తా స్వరూపం.

భూసుతా..ర న భ భ గ గ.....9/14

విశ్వభుక్ సమయ భావ విధానము గానున్ 

శశ్వభుక్ వినయ శాంతి సమానము గానున్ 

ప్రశ్వ భుక్ విలువ కాల ప్ర భావము గానున్ 

రశ్వ భుక్ మనసు మాట రకాల గుణమ్మున్ 

పద్య విశ్లేషణ:

సర్వవ్యతీతుడై కాలభావాన్ని సక్రమంగా నిర్వహించు శక్తిని కలవాడు.

→ అతను కాలాన్ని ఖచ్చితంగా నిర్వహించగలడు. సమయ భావనలో అపారమైన సిద్ధాంతం కలవాడు.

శాశ్వతమైన శాంతి, వినయ గుణాల సమపాలకుడు.

→ విశ్వాన్ని అనుభవించడంలో దయ, శాంతి, సమత్వాన్ని ప్రదర్శించేవాడు.

అతని అనుభవం కాల ప్రభావానికి విలువను నిర్ణయించునట్లు ఉంటుంది.

→ కాలం విలువను నిర్ణయించేవాడు – అతని అనుభూతి కాలాన్ని మార్చగల శక్తిగలది.

అతని అనుభవంలో మనస్సు, వాక్పాటు, గుణసంపద అన్నీ సమమై పనిచేస్తాయి.

→ అతనిలో మనోభావాలు, వాక్కులు, గుణాత్మకత అన్నీ సమన్వితంగా ఉంటాయి.

*****

222. విభు – అంతటా వ్యాపించినవాడు

పద్యం:

విభుత వనమ్ముగా ప్రకృతి విద్యల తీరుగ తెన్నులేయగున్

ప్రభుత కళామయమ్ముగను ప్రాభవ దీప్తియు సమర్ధతేయగున్

విభుత సకాల ధర్మమగు విశ్వముతీరుగ మార్చుటేయగున్

ప్రభుత సకర్మకార్యములు ప్రాణము రక్షగనుండ కాలమున్

పద్యార్థం:

– విభువు ప్రకృతి విద్యల (నైసర్గిక శక్తుల) మర్మాన్ని పూర్తిగా తెలిసినవాడు; వాటి సహజతను వివరించే శక్తి గలవాడు.

– ప్రభుత్వమైన శక్తిని కలిగి, కళల రూపంలో వెలిగే ఒక ప్రకాశముగా నిలుస్తాడు; అనేక కార్యాలలో సమర్థత చూపగలడు.

– విభువు అనగా కాలానుగుణమైన ధర్మాన్ని (శ్రేయస్సు మార్గాన్ని) ప్రతిష్టిస్తూ, విశ్వాన్ని తగినట్లు మారుస్తూ ఉండే శక్తి.

– విభువు ప్రభుత్వ శక్తితో సమస్త కర్మలను నిర్వహిస్తూ, కాలానుసారంగా ప్రాణుల పరిరక్షణ చేస్తాడు.

******

223.. సత్కృతః పూజ్యుల చేత పూజింపబడినవాడు 

సత్కృత సర్వ హృద్యమున సమ్మతి తృప్తిని కల్గచేయుటన్

సత్కృత దాహతీర్పగుట సంపద తోట్పడు కాల మందునన్ 

సత్కృత ప్రేమతత్త్వగుట సన్నిధి తీర్పగు యెల్ల వేళలన్ 

సత్కృత నిత్య సత్యముయు సంఘ శుభమ్మగు దేశమందునన్ 

పద్యవివరణ:

– సత్కృతుడు అంటే శ్రద్ధగా గౌరవింపబడే వాడు. అతని ఆచరణలు, మాటలు, సన్నిధి ప్రతి హృదయానికీ ఆనందాన్ని, సమ్మతిని కలిగిస్తాయి. ఆయనతో చేరినవారికి మానసిక తృప్తి కలుగుతుంది.

– జీవన దాహం, ఆకాంక్షల తాపం – వీటికి సత్కృతుని సమీపం నివారణగా మారుతుంది. సంపద మాత్రమే కాదు, కాలాన్ని దాటి శాంతిని ప్రసాదించగల శక్తి ఆయనకు కలదు.

– ప్రేమే ఆయన్ను నిర్వచించే తత్త్వం. అతని సన్నిధి ఎప్పుడూ శాంతికరంగా, తీర్పుగా, ప్రశాంతత నింపినదిగా ఉంటుంది. ఆ సన్నిధి ఎప్పుడూ అవసరం ఉన్నదిగా అనిపిస్తుంది.

– సత్కృతుడు నిత్య సత్యాన్ని ప్రతిఫలించే వాడు. సంఘంలో శుభాన్ని వ్యాప్తి చేసే వ్యక్తిత్వం ఆయనది. ఆయన ఉండే చోటే సంస్కృతి వికాసం, శాంతి వాసం.

*****

224..సాధు : న్యాయ ప్రవర్తన గలవాడు 

సాధువు సత్ప్రవర్తనయె శాంతికి మూలము క్షేమమేయగున్ 

యోధుడు గాను సేవలగు యోగ్యత  చూపు లనేవి బట్టియున్ 

నాధుడు గాను లక్ష్మికళ నమ్మియు తీర్చుట నిత్యమేయగున్ 

జాధుడు దుష్టశిక్షణగ జాగృతి తెల్పుచు రక్షనేయగున్ 

🪔 పద్య విభజన మరియు వ్యాఖ్యానం:

– సాధువు అంటే నీతి మార్గంలో నడిచే వాడు.

అతని శుద్ధ ఆచరణే శాంతికి మూలంగా, సమాజానికి క్షేమంగా ఉంటుంది. సాధువు తత్వమే సమాజ స్థిరతకు మూలధార.

– సాధువు యోధుడైతే – అతని ధైర్యం, రక్షణ సామర్థ్యం కేవలం బలవంతపు పోరాటంగా కాకుండా సేవా భావంతో కూడుకున్నది.

అతని యోగ్యత తన సేవా దృక్పథం వల్ల కనిపిస్తుంది.

– రాజు లేదా అధికారి అయిన సాధువు, ఆస్తి ధనాలపై మోహంతో కాక, ధర్మంతో బాధ్యత కలిగిన దాతగా ఉండగలడు. అతను శ్రేయస్సును నమ్మి, లక్ష్మికళలను సమంగా పంపిణీ చేస్తాడు.

– సనాతన ధర్మంలో, సాధువు అంటే జాగృతంగా ఉండే యోధుడూ అవుతాడు. దుష్టులను శిక్షిస్తూ, మంచి వారికి రక్షణనిస్తాడు. జాగృతి కలిగించి ధర్మరక్షకుడిగా నిలుస్తాడు.

******

225.జహ్ను.. ప్రళయకాలమున  లీ నం చేసుకున్న వాడు

జహ్నువు జీవపోరుగను జాడ్యము  మార్చుచు బుద్ధి జెర్చుటన్

 జహ్నువు దేహమందుగను జాగరిగాను సహాయమే యగున్

జహ్నువు సర్వ నేస్తమగు జాగ్రత తెల్పుచు సత్య వాక్కుగన్

జహ్నువు రోగ మార్పుగనుజాయువు గాను తనంతయు శక్తి యుక్తిగన్

– జహ్నుః తత్త్వం జీవుని బుద్ధిమార్గాన్ని ఉత్తేజితం చేస్తుంది.

జీవాత్మలోని జడత్వాన్ని తొలగించి, జ్ఞానోదయాన్ని కలిగిస్తుంది.

(ఇది జీవితాన్ని గంగ ప్రవాహంగా మార్చే ప్రక్రియ!)

– జహ్నుః శక్తి శరీరంలోనూ స్పందిస్తుంది.

అది జాగ్రత, చైతన్య, ఆరోగ్యం కోసం సహాయపడుతుంది.

(శరీర ధర్మానుగుణంగా పునరుత్థానం కలిగించునది.)

– జహ్నుః ప్రతిఒక్కరికి మిత్రుడు, ఉపదేశకుడు.

అతడి వాక్కులు జాగ్రత కలిగిస్తాయి, సత్యాన్ని ప్రవచిస్తాయి.

(ఆధ్యాత్మిక స్నేహముతో ప్రబోధన కలిగించేవాడు.)

– జహ్నుః అనగా వ్యాధిని తొలగించే ఔషధశక్తి.

ఆయన వలె శక్తి, సమర్థత కలిగిన జ్ఞాన వైద్యుడు మరొకడు లేడు!

(అది ప్రాణమే కాదు, జీవన దారినే స్వస్థపరచే తత్త్వం.)

*****

226.నారాయణ.. నారములనగా నిత్యవస్తువుల సమూహము ఆశ్రయమం గలవాడు 

వసంత తిలక

నారాయణాయనుటయేనున మత్వ మోనున్ 

నారాయణాజపహరించు ననాశ మంతమ్ 

నారాయణాహృదయలక్ష్మి నమస్సుగానున్ 

నారాయణావిధిగసేవనయమ్ము గానున్ 

పద్య విశ్లేషణ:

– "నారాయణుడే" అన్న భావనను మనస్సులో స్థిరపరచడం ద్వారా మౌన స్థితికి (మనోనిగ్రహ స్థితి) చేరగలము.

=> భావములో నారాయణుడు నిగూఢమైన స్థితి – దీప్తినిచ్చే అంతర్మౌనం.

– నారాయణ నామ జపం నశించనిది (అనాశమంతం), అపరమితమైన ఫలితాన్ని ఇస్తుంది.

=> జపము ద్వారా సంసార దుఃఖముల నుండి విముక్తి సాధ్యమవుతుంది.

– నారాయణుని హృదయంలో వాసమిచ్చే లక్ష్మిదేవిని నమస్కరించాలి.

=> ఇక్కడ లక్ష్మి అనేది కేవలం ఐశ్వర్యం కాదు, సౌమ్యత్వం, దయ, ప్రశాంతి అని సంకేతం.

– నారాయణుని నియమించిన విధంగా సేవించటమే పరమోన్నతమైన భక్తియోగం.

=> విధి అనుసారంగా కర్మచేసే జీవునికి భగవత్కృప సులభమైనదని బోధ.

******

227.. నామం: . నర:

అర్థం: నాశనము లేని చేతనా–అచేతన విభూతులను (అనగా జడ–చైతన్యములను) కలిగిన వాడు; ఇక్కడ “నర” అనే పదం పరమాత్మనికి సంకేతంగా, అతని చైతన్య విస్తృతికి ప్రాతినిధ్యంగా వాడబడింది

మత్తెభం

నరనామంబగు నమ్మపల్కగుటయున్ నాశంబు గావించునున్ 

నరశబ్దమ్మగు దేహమై సమరమున్ నాన్యత్వమున్ మూలమున్ 

నరప్రాప్తీయగు మెచ్చుగాని మనమున్ నామమ్ము భేదంబుగన్ 

నరమైనన్ కదనంబుజేయ మనసైనావిధి జీవమ్ముగన్ 

– “నర” అనే నామమునే నమ్మి, దీన్ని జపించగలిగినవాడు, నాశనాన్ని (అనగా సంసార దుఃఖాలను, అవిద్యను) తొలగించగలడు.

👉 ఇక్కడ “నర” నామము పరమశక్తిగా, అభయప్రదాయకంగా నిరూపించబడింది.

– “నర” అనే శబ్దం మన దేహమునే సూచిస్తున్నదైనను, అది సమరరూపమైన ప్రపంచంలో నాన్యత్వ భావానికి (భిన్నత, ద్వంద్వ భావనలకు) మూలం అవుతుంది.

👉 శరీరము ఉండటమే ద్వైతబుద్ధికి కారణం; నరత్వమునే అవిభిన్నంగా చూపించిన మీరు, మానవుడు ఆ భిన్నత్వాన్ని అధిగమించగలడని సూచిస్తున్నారు.

– మానవుడికి లభించిన ఈ “నరత్వ ప్రాప్తి” ఎంతో గొప్పదైనా, మనస్సు మాత్రం నామములలో (పేర్లలో, భేదాలు కలిగిన బాహ్య రూపాలలో) భేదాన్ని గమనిస్తూ, అసలైన ఏకత్వాన్ని కోల్పోతున్నది.

👉 అనేకత్వంలో ఏకత్వం చూడలేని మానవ మనస్సుకు ఇది గాఢమైన చురక.

– నరుడిగా జన్మించినవాడు ఈ జీవితపు కదనాన్ని (దుఃఖం–కాంక్షల పోరాటాన్ని) జయించాలంటే, అవిద్యను తొలగించిన చైతన్యమనస్సు కావాలి.

👉 మనో విజయం = అవిద్య వినాశనం = జీవవిజయం – ఇదే అసలైన సందేశం.

****

228..అసంఖ్యేయ.. సంఖ్యలేనివాడు 

పద్యం:

అసంఖ్యేయలెక్కా అసంతృప్తిడిక్కా

స్వసంఖ్యేయచక్కా సమంభావ్య మొక్కా

ప్రసంఖ్యేయ లక్కా ప్రభావమ్ము సక్కా

యసంఖ్యేయమక్కా యనంతమ్ము దక్కా

పాదాల విశ్లేషణ:

అసంఖ్యేయలెక్క – లెక్కించలేనంత అనేక రూపాలలో ఉన్నవాడు (అసంఖ్య = countless).

అసంతృప్తి డిక్క – ఆయన రూపాలను గ్రహించలేక తృప్తి పొందలేని మనోభావానికి ఓ అడ్డుకట్టు లేనిది; లేదా, అసంతృప్తి అనే నలుగురు కోణాల మధ్య, ఆయన లెక్కకు మించిన రూపాలు తిరుగుతున్నాయి.

అర్థం: ఈ ప్రపంచములో ఎన్ని రూపాలు కనిపించినా, ఆయన యొక్క సంపూర్ణతను పొందలేక అసంతృప్తి ఏర్పడుతుంది. అది లెక్కలేనితనాన్ని సూచిస్తుంది.

స్వ-సంఖ్యేయ – తనే లెక్కలేనివాడు అయినా, తన స్వరూపాన్ని అనేక భావనలలో ప్రకటించేవాడు.

చక్కా – చక్కగా, సమంగా.

సమంభావ్య మొక్కా – సమమైన భావనలతో, సమత్వ దృష్టితో భక్తుల అభీష్టములను మొక్కగా అంగీకరించేవాడు.

అర్థం: భక్తులు అనేక కోణాల్లో భజించగా, సమమైన దృష్టితో ప్రతి అభిమతాన్ని అంగీకరించేవాడు.

ప్రసంఖ్యేయ లక్క – ముందుగా చెప్పబడిన/వర్ణించబడిన గుణముల ద్వారా ఆయన అనేక రూపాల సారాన్ని కలిగి ఉన్నాడు.

ప్రభావమ్ము సక్కా – ఆయన ప్రభావం అన్నింటినీ ఆవహించి సక్కగా (పకడ్బందీగా) వ్యాపించివుంది.

అర్థం: వేదాదులు వర్ణించిన గుణగణాలు అన్నీ ఆయన ప్రభావాన్ని అభివృద్ధి చేస్తాయి.

యసంఖ్యేయ – యోగులు, జ్ఞానులు వర్ణించిన లెక్కలేనంత రూపగుణాల మూలము.

మక్కా – మట్టిమీద ప్రకాశించిన మణిహారంలా; స్పష్టంగా కనిపించేటట్లు.

యనంతమ్ము దక్కా – యనంతుడు (అనంతుడు) అయిన ఆ భగవంతుడు, అనుభవించదగినవాడు కూడా.

అర్థం: ఆయన రూపాలు లెక్కలేనివైనా, యోగి ధ్యానానికి అందే రీతిలో స్పష్టమౌతాడు.

*****

229.. అప్రమేయాత్మా.. అప్రమేయము గల స్వరూపం గలవాడు 

(స్రగ్విని.. ర ర ర ర.. 6)

పద్యం:

అప్రమేయాత్మఆ నంద విశ్వాసమూ

ర్తీ ప్రభా జ్యోతి యీ శాన్య దైవమ్ము సం

తా ప భక్తాసుతా ధర్మ తేజా బలా

సుప్రభాతమ్ము సూత్రమ్ము సౌభాగ్యమున్

అప్రమేయాత్మ – లెక్కించలేనంత, భౌతిక లెక్కలతో పట్టుకోలేని ఆత్మస్వరూపుడు.

ఆనంద విశ్వాసమూర్తి – భక్తుల్లో ఆనందం, విశ్వాసం కలిగించే మూర్తి; ఆయన రూపం చైతన్య పరిపూర్ణమైనది.

👉 అర్థం: అప్రమేయుడైన ఆ భగవంతుడు, భక్తి చేస్తే ఆనందాన్ని, నమ్మకాన్ని పుట్టించే దివ్య స్వరూపుడు.

ప్రభా జ్యోతి – ప్రకాశరూపుడు, జ్ఞానజ్యోతి.

శాన్య దైవం – శాంతంగా ఉండే దైవతత్వం. శమం, సమత్వం కలిగిన పరమాత్మ.

👉 అర్థం: ఆయన రూపం ప్రకాశవంతమైనది. ఆయన శాంతి స్వరూపుడు — హింస, కలహ రహితంగా శాంతిని ప్రసరించే తత్త్వం.

తాప భక్తా సుతా – భక్తులు (మానవులు) అనుభవించే తాపం (దుఃఖం, కష్టం) తొలగించే తండ్రిసమానుడు.

ధర్మ తేజాబలుడు – ధర్మానికి తేజస్సు, బలమిచ్చే పరమాత్మ; ధర్మాన్ని రక్షించేవాడు.

👉 అర్థం: భక్తుల కష్టాలను హరించి, ధర్మాన్ని పరిరక్షించే తేజోమయుడు.

సుప్రభాతం – సువార్తను ప్రకటించేవాడు; ఉదయం లాంటి వెలుగు రూపుడు.

సూత్రం – విశ్వసృష్టికి మూల సూత్ర స్వరూపుడు.

సౌభాగ్యమున్ – శుభఫలాల్ని, మంగళఫలితాల్ని ప్రసాదించేదైవం.

👉 అర్థం: ఆయనే జగత్‌కు ఉదయం లాంటి జ్ఞానప్రకాశం, ఆయనే సృష్టి నియమం, ఆయనే శుభదాయకుడూ.

******

230..వశిష్ట.. సమస్తమును అతిశయించి పోయినవాడు 

పంచచామరా...జ ర జ ర జ గ.. 10

వశిష్ట దేహదారిగాను వాక్కులౌ జగమ్ముగన్ 

సుశిష్ట ధైర్యసంపదౌను సూత్రభావమవ్వగన్ 

విశిష్ట శక్తి యుక్తిగాను విద్య సాహసమ్ముగన్ 

విశల్య కారిగన్ వినమ్ర వేక్తగన్ ప్రతీ ధ్వనిన్ 

పద్యం:

→ వశిష్టుని రూపముగలవాడై, ఆయన మాటల వలే జగత్తుకు మార్గదర్శకుడైన వాడు.

→ శుభమయమైన శాస్త్రబోధకుడు; ధైర్యానికీ, ఆత్మబలానికీ మూలమైన తత్త్వసారం వాడు.

→ అతిశయమైన శక్తితో, సమర్ధతతో కూడినవాడు; విద్యకు మరియు సాహసానికి ఆరాధ్యరూపుడు.

→ క్షతములను తొలగించగల సామర్థ్యము గలవాడు; వినయంతో కూడిన వ్యక్తిత్వమును ప్రతిధ్వనించే వాడు.

*****

231  ..శిష్టకృత్ .. అనుకూలముగా చూసుకొనువాడు 

శిష్టకృత్ ప్రేమ శ్రీ సేవకృత్ భావకృత్ 

దుష్టకృత్ దేవదూతాసుకృత్  లక్ష్యకృత్     

ఇష్టకృత్ నిష్ఠ యీ శాసుకృత్ దేహకృత్    

స్పష్ట కృత్ కష్ట సాధ్యా సుకృత్

 ప్రేమకృత్

శిష్టకృత్ – శిష్టుల మనస్సునకు అనుగ్రహమిచ్చేవాడు.

ప్రేమశ్రీ – ప్రేమను పరమ మౌల్యంగా భావించెవాడు, ప్రేమరూప లక్ష్మీతో కూడినవాడు.

సేవకృత్ – సేవను చేయించేవాడు, సేవకు ఉపక్రమించేవాడు.

భావకృత్ – నిఖిల భావాలను కలిగించే, పరమ భావరూపుడై ఉన్నవాడు.

దుష్టకృత్ – దుష్టులను సంహరించేవాడు.

దేవదూతా సుకృత్ – దేవతల దూతలకే సత్కార్యములను కలుగజేసేవాడు.

లక్ష్యకృత్ – భక్తుల ధ్యేయంగా నిలిచేవాడు; లక్ష్యంగా మారేవాడు.

ఇష్టకృత్ – భక్తుల ఇష్టాన్ని నిర్వర్తించేవాడు.

నిష్ఠ యీ – నిష్ఠగా భజించువారికి అనుగ్రహించేవాడు.

శాసుకృత్ – ధర్మశాసనాన్ని ఏర్పాటు చేసినవాడు.

దేహకృత్ – అన్ని శరీర రూపాలను సృష్టించువాడు.

స్పష్ట కృత్ – స్పష్టమైన ధర్మమార్గాన్ని ఏర్పరచినవాడు.

కష్ట సాధ్యా – కష్టాల ద్వారా పొందగల ఫలితములను కరుణతో దక్కజేసేవాడు.

సుకృత్ – సత్కార్యములకు ప్రేరేపించేవాడు.

ప్రేమకృత్ – ప్రేమనే తత్వంగా ఏర్పరచినవాడు.

*******

232"సుచి" అనే విష్ణుసహస్రనామ 

సుచి అంటే – శుద్ధుడైనవాడు, నింజనుడు, నిర్మలచిత్తుడైనవాడు, శుభత్వముతో నిండినవాడు

చంపక మాల

సుచిశుభచక్రధీరుడగు సూత్రమనస్సగునేత్ర ధారిగన్       

సచలితభావ తత్వమగుశాంతిగ శోభలుగాను వీలుగన్

ప్రచలితలక్ష్యమైయగుట ప్రాభవదేహము దాహమేయగున్ 

వచనము కావ్యమూలమగువాక్కులతీరుయు నేర్పుగాయఁగన్

పద్య విశ్లేషణ:

పాదాల ప్రక్రమ విశ్లేషణ:

సుచి – శుద్ధ స్వభావుడు, నిర్మలచిత్తుడు.

శుభచక్రధీరుడు – పావనమైన సుదర్శన చక్రధారుడు.

సూత్రమనస్సగు నేత్రధారిగన్ – సూత్రాత్మగా మనస్సులో ప్రవహించేవాడు, అంతర్యామిగా జ్ఞాననేత్రంగా ప్రకాశించువాడు.

సచలిత భావతత్వమగు – స్థిర చలిత భావములను అధిగమించిన తత్వ స్వరూపుడు.

శాంతిగ శోభలుగాను – శాంతి తేజస్సుల ఆధారంగా ప్రకాశించువాడు.

వీలుగన్ – అందరికీ అందుబాటులో ఉన్నదివ్య స్వరూపుడవని భావన.

ప్రచలిత లక్ష్యమైయగుట – జీవుల ప్రయాణములో ధ్యేయంగా ఉండే సత్యస్వరూపుడు.

ప్రాభవదేహము – ప్రభావాన్ని కలిగించే దివ్యదేహం కలవాడు.

దాహమేయగున్ – జీవుల దాహాన్ని (తత్వజ్ఞాన దాహం) తీరుస్తాడు.

వచనము కావ్యమూలమగు – భగవద్గీతలాంటివి వాక్కులలోను కావ్యములలోను జ్ఞాన మూలంగా నిలిచిన వాడు.

వాక్కుల తీరుయు నేర్పుగాయఁగన్ – వాక్కుల ప్రవాహానికి, ఉపదేశానికి ఆదర్శంగా నిలిచినవాడు, అనర్గళంగా దివ్యబోధన చేసేవాడు.

******

233వ నామం అయిన సిర్ధార్ధః అనే విష్ణుసహస్రనామానికిచెందినది.

సిర్ధార్ధః అంటే – సఫలమైన సంకల్పము గలవాడు, ఏమి సంకల్పించెనో అది తప్పకుండా నెరవేర్చగల శక్తిమంతుడు. ఇది నామార్థ పరంగా “సిద్ధ + అర్థ” (సంపూర్ణమైన లక్ష్యం) అని భావించవచ్చు.

సిర్ధార్ధదేహము సహాయ స్థిరమ్ము గానున్   

స్పర్ధార్ద కాలము విమర్శ ప్రభావ మేనున్

తీర్ధార్ధ తన్మయ సమంత తపమ్ము యేనున్ 

సిర్ధార్ధ వైనము భవమ్ము స్థిరమ్ము గానున్

పద్య విశ్లేషణ:

పాదాల విశ్లేషణ:

సిర్ధార్ధదేహము – సంకల్పసిద్ధుడైన వాడు తన దేహాన్ని కూడా ఆ సన్నద్ధతకు ప్రతీకగా ధరించెడు.

సహాయ స్థిరమ్ము గానున్ – ఆ దేహం భక్తులకు శరణ్యంగా నిలిచే స్థిర సహాయమయమైనదిగా వర్ణించబడింది.

స్పర్ధార్ధ కాలము – కాలచక్రంలో ఎదురెదురుగా పోటీగా నిలిచే వాస్తవ లక్ష్యాలను (ధర్మాధర్మ) ఎదుర్కొనెడు.

విమర్శ ప్రభావ మేనున్ – విమర్శలకు లోనవుతూ కూడా ప్రభావాన్ని చూపించగల మహాశక్తి కలవాడు.

తీర్ధార్ధ – తీర్థంగా (పవిత్రతగా) మారే ధ్యేయస్వరూపి.

తన్మయ సమంత తపము – సమస్త తపస్సులు ఆయన తత్త్వములోనే నిమగ్నమై ఉంటాయి.

యేనున్ – అంటే అతడిలోనే ఇవన్నీ ఐక్యమవుతాయి.

సిర్ధార్ధ వైనము – సఫల సంకల్పం గల సత్యస్వరూపుడు.

భవమ్ము స్థిరమ్ము గానున్ – జగత్తులో భవనియమాన్ని స్థిరంగా నిలిపేవాడు.

*****

234. సిద్ధిసంకల్ప = నెరవేరేది సంకల్పముగలవాడు

పద్యం:

సిద్ధిసంకల్ప శీఘ్రమ్ము విద్యా గతీ

సిద్ధ భావమ్ము సేవా భవమ్మున్ విధీ

శుద్ధ దేహమ్ము సూత్రామయం జీవమున్

బుద్ధి దాహమ్ము భుక్తీ సదా దేహమున్

పాదాన్వయ విశ్లేషణ:

సిద్ధిసంకల్ప: సంకల్పం చేసినదే సిద్ధమయ్యే వాడు.

శీఘ్రమ్ము: త్వరితంగా

విద్యా గతీ: విద్యకు మార్గం చూపే వాడు

అర్థం: సిద్ధిసంకల్పుడు విద్యకు మార్గదర్శకుడు, శీఘ్ర సాధనకు కారకుడు.

సిద్ధ భావము: సాక్షాత్కార స్థితి

సేవా భవము: సేవా దృక్పథం

విధీ: దైవ లీల లేదా విధాతగా ఉండే స్వభావము

అర్థం: సిద్ధిసంకల్పుడు భక్తుల సేవా భావంలోనే నివసిస్తూ, విధిగా ఆ లీలలన్నింటినీ ఆవిష్కరిస్తాడు.

శుద్ధ దేహము: శుద్ధమైన ఆధ్యాత్మిక దేహము

సూత్రామయం: సూత్రాత్మగా వ్యాపించి ఉన్నది

జీవమున్: ప్రతి జీవులలోనూ

అర్థం: ఆయన శుద్ధ దేహముతో సూత్రాత్మ రూపంలో జీవులందరిలో వ్యాపించి ఉన్నాడు.

బుద్ధి దాహము: జ్ఞానమైన పిపాస

భుక్తీ: అనుభూతి

సదా దేహమున్: శాశ్వత దేహమునందు

అర్థం: బుద్ధి ద్వారా జ్ఞాన తృష్ణను నింపి, భుక్తి ద్వారా అనుభవించునటువంటి శాశ్వతదేహముతో ఆయన ఉండును.

******

235. సిద్ధిద = అధికారముననుసరించి కర్తలకుసిద్ధిని ఇచ్చువాడు

పద్యం:

సిద్ధిద సర్వమోహములు సీఘ్రము శాంతిగ చేయుటేయగున్

బుద్ధిగ సత్యధర్మములు భుక్తిని నీడను ఇవ్వ గల్గగన్

సుద్దగ నిత్య జీవకళ సూత్రము కాలము బట్టియేయగున్

పధ్ధతి మూలమే యగుట పాశము తీరుగ లక్ష్యమేయగున్

పాద విశ్లేషణ:

సిద్ధిద: సిద్ధిని ప్రసాదించే వాడు

సర్వమోహములు: అన్నిరకాల మాయ, మోహాలు

శీఘ్రము శాంతిగ చేయుటేయగున్: త్వరగా శాంతికి దారి చూపగలడు

అర్థం: సిద్ధిదుడు, మోహజాలాన్ని తొలగించి, త్వరగా శాంతికి మార్గాన్ని చూపగల వాడు.

బుద్ధిగ: వివేకము, జ్ఞానమునకు

సత్యధర్మములు: సత్యం, ధర్మం వంటి నైతికతలు

భుక్తిని నీడను ఇవ్వ గల్గగన్: అనుభవానికి ఆధారం, ఆనందం, భద్రత కలిగించగలడు

అర్థం: బుద్ధిగలవారికి సత్యధర్మాలను బోధించి, భుక్తిని (సుఖానుభూతిని) రక్షణతో కలిపి ప్రసాదించగల వాడు.

సుద్ధగ: పవిత్రంగా

నిత్య జీవకళ: స్థిరమైన జీవకళ, జీవశక్తి

సూత్రము: అంతర్భూతమైన నియమము

కాలము బట్టియేయగున్: కాలానుగుణంగా కార్యసిద్ధిని సాధించగలడు

అర్థం: శుద్ధ జీవశక్తిని సూత్రాత్మరూపంగా, కాలానుగుణంగా ప్రేరేపించగల వాడు సిద్ధిదుడు.

పధ్ధతి మూలము: నిర్వాహితమైన మార్గనిర్దేశము

పాశము తీరుగ: బంధాలనుండి విముక్తి

లక్ష్యమేయగున్: చివరికి చేరాల్సిన గమ్యం

అర్థం: నిర్ణీతమైన పధ్ధతిని అనుసరించడం ద్వారానే బంధాల నుండి విముక్తి పొందగలమని, అదే గమ్యమని సిద్ధిదుడు బోధించెను.

.

*****

236. సిద్ధిసాధన = సిద్ధికి సాధనమైన వాడు

(అంటే – తన స్వరూపమే సిద్ధికి మార్గంగా నిలిచినవాడు, సాధన చేయబడవలసిన లక్ష్యస్వరూపుడు)

పద్యం:

సిద్ధిసాధనయె కర్త శిఖాపర ధ్యేయమున్

బుద్ధి లక్షణమె కర్మబురామయమేయగున్

శుద్ధతత్వమగు ధర్మశుభామయ దేహమున్

సిద్ధిసాధనయె దాహ సిగాకల రూపమున్

ఛందస్సు – మణిభూషణశ్రీ (ర న భ భ ర — 9 అక్షరాల యతి):

పాద విశ్లేషణ:

సిద్ధిసాధనయె కర్త: సిద్ధికి అవసరమైన సాధనస్వరూపుడే తాను

శిఖాపర ధ్యేయమున్: శిఖరం (శ్రేష్ఠమైన స్థానం) పై ద్యేయమయినవాడు, తలపైన పెట్టుకునే ఆరాధ్యుడు

అర్థం: సిద్ధికి అవసరమైన మార్గమే అయి, భక్తుల ధ్యేయముగా, శిరస్సుపై ధరించదగినవాడై ఉంటాడు.

బుద్ధి లక్షణము: జ్ఞాన లక్షణాలు

కర్మ బురామయం: కర్మబంధముతో ముడిపడిన

అర్థం: బుద్ధిని ప్రభావితం చేయు లక్షణమై, కర్మ సంబంధిత బంధాలను తొలగించగలడు.

శుద్ధ తత్వము: పరమ శుద్ధమైన సత్త

ధర్మ శుభామయ దేహమున్: ధర్మముతో, మంగళకర శరీరంతో

అర్థం: శుద్ధతత్వస్వరూపుడై, ధర్మశుభాన్ని కలిగించిన దేహంతో ప్రకాశిస్తాడు.

దాహ: జ్ఞానదాహము, ఆత్మ తృష్ణ

సిగాకల రూపమున్: శిఖను పోలిన శుద్ధమైన ప్రకాశ స్వరూపము

అర్థం: ఆయన సిద్ధిసాధనమే కాక, జ్ఞానదాహాన్ని తీర్చగల జ్యోతి స్వరూపుడై ఉంటాడు.

మొత్తం భావసారాంశం:

సిద్ధిసాధనుడు అనగా — తన స్వరూపమే సిద్ధికి మార్గమైన వాడు. ఆయన కర్తగా, శిరస్సుపై ధ్యేయముగా ఉండేవాడు.

బుద్ధిని పరిపుష్టం చేసి, కర్మబంధాలను విడదీసే శక్తి కలవాడు. శుద్ధతత్వంతో, ధర్మ శుభదేహంతో ప్రకాశించేవాడు.

జ్ఞాన దాహాన్ని తీర్చగల జ్యోతి స్వరూపంగా సిద్ధులకు మార్గదర్శకుడవుతాడు.

--*---*

237..వృషాహీ  యజ్ఞములు వృషహములు కలవాడు 

🔸237. వృషాహీ – యజ్ఞములు, వృషభములు కలవాడు

(వృష = వృషభుడు = ధర్మ స్వరూపుడు, వృష = యజ్ఞము. "వృషాహీ" అంటే ఈ రెండింటినీ కలిగినవాడు, అవతరించిన వాడు.)

వృషాహీ జపేహీ వృధాహీ విమోహీ 

ప్రషా హీ దినాహీ  ప్రభాహీ జీతాహీ 

వ్యషా హీ స్థిరాహీ వ్యధాహీ వరాహీ

ద్విషాహీ గుణాహీ ద్విపాహీ సమోహీ 

✅ పద్య విశ్లేషణ:

వృషాహీ జపేహీ వృధాహీ విమోహీ

వృషాహీ – యజ్ఞధర్మస్వరూపుడైన వాడు

జపేహీ – జపయోగ్యుడు, జపములనుద్దేశించినవాడు

వృధాహీ – వృథా మార్గములను సంహరించువాడు

విమోహీ – మోహమును తొలగించేవాడు

ప్రషాహీ దినాహీ ప్రభాహీ జీతాహీ

ప్రషాహీ – ప్రశాంత స్వభావము కలవాడు

దినాహీ – దయా స్వరూపుడు, నిర్దనులపై కరుణ చూపువాడు

ప్రభాహీ – ప్రకాశించినవాడు, జ్ఞానదాయకుడు

జీతాహీ – అజేయుడు, సమస్త దుర్గుణములను జయించినవాడు

వ్యషాహీ స్థిరాహీ వ్యధాహీ వరాహీ

వ్యషాహీ – విఘ్నాలను తొలగించువాడు

స్థిరాహీ – స్థితప్రజ్ఞుడు, అచలుడు

వ్యధాహీ – వ్యధలను పారద్రోలువాడు

వరాహీ – వరాహరూపుడై భూమిని గర్భగుండం నుండి రక్షించిన వాడు

ద్విషాహీ గుణాహీ ద్విపాహీ సమోహీ

ద్విషాహీ – ద్వేషించువారిని హరించేవాడు

గుణాహీ – గుణాల స్వరూపుడు (సత్త్వ, రజసు, తమసు తత్త్వాలకు అధిపతి)

ద్విపాహీ – మృగములను (అహంకారము, కామము లాంటి పశుగుణములను) జయించువాడు

సమోహీ – సమస్త మోహములను హరించు పరమాత్మ

*****

238.వృషభ.. భక్తజనుల కొరకు అభీష్టములను వర్షించువాడు 

పద్యం:

చంపకమాల

వృషభ వరాల జల్లులగు వృత్త విధాన గుణమ్ము తీరుగన్

వృషభ నినాద కాలమగు వృత్త సుఖాల తొ దుఃఖ ము తీరు యే యగన్

వృషభ మనస్సు జీవమగు వృత్త యశస్సు యుషస్సు వేగమున్

వృషభ సకాలవిద్యలగు వృత్త వయస్సు తపస్సు దేహమున్

పదార్థం & భావం:

– వృషభుడు అనగా భక్తులకు వరాల జల్లులను కురిపించువాడు.

– ఆయన వృత్తి (చర్య) కూడా వరదాతగా ఉండడం వల్ల, ఆయన విధానమే శ్రేయస్సును ప్రసాదించేది.

– ఆ గుణముల వైభవమే ఆయన సారూప్యం.

– వృషభుని నినాదం (ధ్వని) కాలానికి పరిమితి ఇవ్వగలది.

– కాలధర్మములో ఆయన వాక్యమే వేదనివారణకు మార్గం చూపుతుంది.

– సుఖాల నడుమ దుఃఖాన్ని తొలగించే శక్తి ఆయన చిత్తంలో ఉంది.

– వృషభుని మనస్సే జీవులకు ప్రేరణ, చైతన్యస్రోతస్సు.

– ఆయన వృత్తి (వైఖరి) యశస్సుతో నిండినది, ఆయుష్కాల వేగాన్ని నియంత్రించగలది.

– వృషభుడు కాలానికి అనుగుణంగా విద్యల రూపంలో దర్శనమిస్తాడు.

– వయస్సు, తపస్సు అనే శక్తులు ఆయన దేహంలో మిళితమై ఉంటాయి.

– భౌతికమూ, ఆధ్యాత్మికమూ వృద్ధికి ఆయన ఆధారము.

******

239..విష్ణు.. విక్రమనము గలవాడు

విష్ణువాసమహత్యమార్గము విశ్వమందున మోక్షమున్ 

విష్ణుసంపద సర్వవేళల విద్యయేయగు యజ్ఞమున్ 

విష్ణుసఖ్యత ముఖ్యమవ్వ తపస్సు యేయగున్ 

విష్ణులీలలు యర్ధమేగతి వీనులవ్వ సమర్ధతన్

పాదాలవారీగా విశ్లేషణ:

– విష్ణు వాసము అంటే విష్ణువు ఉన్న స్థలం – వైకుంఠము కానీ, అతని అంతర్యామిత్వం కానీ.

– అది మహత్య మార్గము – అనగా గొప్పతనం నింపిన మార్గం.

– అది విశ్వమందున మోక్షము నిస్తుంది – అంటే జగత్తు అంతటినీ తన మార్గాన్నిబట్టి మోక్షమునకు దారి చూపే శక్తి గలది.

🔹 విష్ణువు వాసం ఉన్నచోటే మోక్షమార్గం ప్రారంభమవుతుంది. ఆయనే మార్గం, ఆయనే గమ్యం అన్నట్లు ఉంది.

– విష్ణు సంపద అనగా ఆయన గుణాలు, కృప, అశేష వైభవము.

– అది సర్వవేళల విద్యయే – అంటే అన్ని కాలాల్లోను ఉపయోగపడే విద్యగా ఉంది.

– ఆ విద్య యజ్ఞమున్ – అంటే శ్రేష్ఠమైన కర్మ, ఆత్మార్పణ మార్గం ద్వారా తెలుస్తుంది.

🔹 విష్ణువు సంపద అనేది నిరంతర సాధనగా, జ్ఞానంగా, సమర్పణగా, యజ్ఞస్వరూపంగా తీసుకోవాల్సినదని భావం.

– విష్ణువు సఖ్యత అంటే ఆయనతో కూడిన మైత్రి, భక్తి, ఆత్మీయత.

– అది తపస్సుకు ప్రాథమికము – ముఖ్యమైన మార్గము.

– భగవంతునితో సఖ్యత అనేది కఠోర తపస్సుకు మార్గదాయకం అవుతుంది.

🔹 భగవంతుని సన్నిధి సాధించాలంటే తపస్సు కావాలి కానీ, అది భక్తితో కలిసినదై ఉంటే మరింత ప్రభావవంతమవుతుంది.

– విష్ణు లీలలు అంటే భగవంతుని అవతారాల చరిత్రలు, ఆయన చేసిన కృపా కార్యాలు.

– అవి యర్ధమే గతి – అర్థం చేసుకున్నవారికి అవే మార్గం.

– వీనులవ్వ – వినగలగటం, గ్రహించగలగటం.

– అది సమర్ధత – ఆ సాక్షాత్కారానికి అర్హతను కలిగిస్తుంది.

🔹 విష్ణులీలలను వినే సమర్థత కలిగినవారికి అది జ్ఞానానికి, మోక్షానికి మార్గం అవుతుంది.

*****

240. వృషపర్వ – సర్వము వక్కణించగలవాడు

నామానికి అనుగుణంగా, ముందుగా మీరు సమర్పించిన పద్యంలో మీరు చివరి పాదాన్ని మార్చారు:

"వృషవైనపరం" ని "వృషగమ్యవరం" గా బదలాయించారు.

✅ పద్యము (సవరించబడిన):

వృషపర్వ విధీ శృతిగా శుభదం

వృషతీర్ధ మదీ దృతిగా సమరం

వృష వాంఛ స్థితీ కృషిగా గమనం

వృష వాక్కు గతీ వృషగమ్యవరం

🔍 పాదాల విశ్లేషణ:

వృషపర్వ: వృష = ధర్మం, పర్వ = స్థంభం/ఆధారం → ధర్మానికి స్థంభంలా నిలిచిన వాడు.

విధీ శృతి: న్యాయం, నియమం, వేదమార్గం

శుభదం: శుభఫలితాన్ని ప్రసాదించేవాడు

👉 ధర్మానికి ఆధారమైన భగవంతుడు, వేదవాక్యాల ద్వారా శుభమార్గాన్ని ప్రసాదిస్తాడు.

అయన ధర్మాన్ని వక్కణించి సమర్థంగా నిర్వహించగలవాడు.

వృషతీర్ధ: ధర్మమయమైన తీర్థం (పవిత్ర మార్గం)

మదీ దృతిగా: మన ధైర్యంగా

సమరం: జీవిత సంగ్రామం, ధర్మ యుద్ధం

👉 ధర్మమార్గమే సమరంలో మన ధైర్యానికి ఆధారంగా నిలుస్తుంది.

భగవంతుడు ఈ ధర్మసంగ్రామంలో రక్షకుడై ఉంటాడు.

వృష వాంఛ: ధర్మసంబంధిత ఆశయము

స్థితీ: ఆ స్థితి లేదా స్థిర భావన

కృషిగా గమనం: శ్రమతో ముందుకు సాగటం

👉 ధర్మమైన ఆశయాన్ని స్థిరంగా ఉంచుకుని, కృషితో ముందుకెళ్తే గమ్యం దొరుకుతుంది.

ఇది భక్తుని ప్రయాణ మార్గాన్ని సూచిస్తుంది.

వృష వాక్కు: ధర్మవచనము

గతీ: అది గమ్యానికి దారి

వృషగమ్యవరం: ధర్మానికి గమ్యమైన పరమాత్మ, వృద్ధి చేయగల 

👉 ధర్మవచనమే గమ్యానికి మార్గం. ఆ గమ్యం – పరమధర్మస్వరూపుడైన విష్ణువు.

అయనను చేరడం ఒక వరం.

****

🕉️ 241. వృషోధర

భక్తుల ఆధారముతో సమర్పించిన దాని నంతనూ విడువక స్వీకరించేవాడు

ఛందస్సు: పంచచామర (జ ర జ ర జ గ .. 10

🔎 పదాల విశ్లేషణ:

వృషోధర:

"వృష" = ధర్మము / పూజ;

"ఉధర" = కడుపు / అంతఃస్థము / లోనుండి స్వీకరించేవాడు.

అర్థం: భక్తుల వృత్యము (సమర్పణ, శ్రద్ధ)ని అంతరంగా స్వీకరించేవాడు.

 పద్యం:

వృషోధరా వినమ్రతాశు వృత్వ భావమౌనులే

వృషోధరా సమర్ధతాశు వృత్వ లక్ష్యమౌనులే

వృషోధరా సహాయమ్మగు వృత్వ దాహమేనులే

వృషోధరా సుతీర్ధమౌను వృత్య దేహమేలే

వినమ్రతాశు వృత్వ భావమౌనులే

భక్తుల వినమ్రతతో చేసిన వృత్యము (సేవా సమర్పణ)ను తక్షణం భావముగా అంగీకరించేవాడు.

సమర్ధతాశు వృత్వ లక్ష్యమౌనులే

వారు ఏ సమర్ధతతో ఆ సమర్పణ చేస్తారో, అదే ఆయనే లక్ష్యంగా అంగీకరిస్తాడు.

సహాయమ్మగు వృత్వ దాహమేనులే

భక్తుల సహాయానికై చేయు వృత్యము – దాహంలా తీవ్రమైన ఆకాంక్షగా స్వీకరిస్తాడు.

సుతీర్ధమౌను వృత్య దేహమేలే

ఆ సమర్పణ అంతా ఆయన్ని పవిత్రమైన తీర్థంగా మార్చుతుంది –

భక్తుల చిత్తాన్ని తనలో దేహీకరించుకుంటాడు.

******

---

242.. నామం: వర్ధనః

అర్థం: వృద్ధి కలిగించువాడు. అన్ని లోక సత్త్వములను అభివృద్ధి చెందజేసే శక్తి.

🪔 పద్యము:

వర్ధనపూర్ణశక్తిగను వాక్కులరమ్య విలాసతత్త్వమున్

వ్యర్థముకానివైనమగు వాసనభాగ్యవిధాత్రియేయగున్

స్పర్ధలు లేనిలోకమున స్పర్శను బట్టియు సేవలేయగున్

వర్ధనుడై మనోమయము వాంఛల సంపద సేవ్య మానమున్

→ వర్ధనుడు సంపూర్ణ శక్తితో పరిపూర్ణుడు.

→ ఆయన మాటలలో రమణీయమైన విలాసతత్వం ఉంది – చైతన్యాన్ని కలిగించేవి, ఉత్తేజాన్ని నింపేవి.

→ వర్ధనుడు శుద్ధమైన వాసనల (సంస్కార, వాసన, జీవస్వభావ) ఆధారంగా భాగ్యాన్ని నిర్ణయించేవాడు.

→ అర్థవంతమైన జీవిత దిశను చూపించే విధాత.

→ పోటీలు, ద్వేషాలు లేని లోకములోనూ వర్ధనుడు ప్రేమతో స్పర్శించి సేవ చేయగలడు.

→ ఆయన్ని ప్రేరేపించేది సహజ ప్రేమ, స్వచ్ఛత – కేవలం లాభాపేక్ష కాదు.

→ వర్ధనుడు మనోమయశరీర స్థాయిలోనే ఆకాంక్షల సంపదను తెలుసుకొని అందించగలడు.

→ అందుకే ఆయన్ని సేవించదగిన దేవత్వంగా పరిగణిస్తారు.

*****

నామం: వర్ధమానః – 243వ నామం)

అర్థం: ప్రపంచరూపంగా వృద్ధి చెందుచున్నవాడు; అనేకరూపాలుగా విస్తరించువాడు.

వర్ధమానతేజమే వరాలు పంచు దైవమే 

వర్ధమానరూపసావధానమౌనుసత్యమై 

వర్ధమానలక్ష్యమవ్వమూలమేను కాలమై 

వర్ధమానతత్వసవ్య భావమేను జీవమై 

🪔 పద్యము:

→ వర్ధమానుడు అంటే అతనిలో వృద్ధి చెందుతున్న తేజస్సే దేవత్వానికి మూలం.

→ అదే తేజస్సు వరాలను (కరుణ, జ్ఞానం, శక్తి మొదలైన) పంచుతుంది.

→ వృద్ధి చెందే రూపం అంటే – విశ్వరూపమే కాదు, అది జాగృతంగా ఉన్న సత్యరూపము.

→ మారుతూ ఉండటం, విస్తరించడం – ఇవన్నీ తన్నెదైన చైతన్యపు ప్రబల సంకేతాలు.

→ అతని వృద్ధి లక్ష్యం కావడమే కాదు, కాలమే ఆయనే, అర్ధం: సంవర్ధనకు మూలమైన సత్యము ఆయనే.

→ ఆయన వృద్ధి ఎప్పటికప్పుడు లక్ష్యాల్ని సృష్టిస్తూ కాలంలోనే నడుస్తోంది.

→ వృద్ధి చెందే తత్వం జీవరూపంగా సవ్యముగా (సమీచీనంగా) వ్యక్తమవుతోంది.

→ జీవములో వర్ధమానతత్వం ప్రత్యక్షంగా వ్యక్తమవుతుంది. అదే దైవత్వానికి ఆధారంగా మారుతుంది.

*****

244...వివక్త: వృద్ధి పొందినను విలక్షణముగానే ఉండువాడు

(విభజన లోనైనా, వ్యక్తిత్వ విలక్షణతను కోల్పోని వాడు)

ఛందస్సు: పంచచామర — జర జర జ గ... (యతి: 10)

వివక్త సామరస్య సేవభావ విద్యగన్

వ్యవస్థ కాలనీతి మధ్య వాక్కు తీరుగన్

ప్రవీణ్య లక్ష్యసాధనమ్ము ప్రా భవమ్మున్

నవాభ్యుదైవసత్య ధర్మ నాణ్యతేమనస్సుగన్

పద్య విశ్లేషణ:

వివక్తుడు అయినా సామరస్య భావన, సేవాపరత్వం, విద్యా సాంప్రదాయం కలవాడు

— విలక్షణుడై అయినా సమగ్రతలో కలసి ఉన్న శక్తిని వ్యక్తీకరిస్తుంది.

 సాంఘిక వ్యవస్థ, కాల చక్రంలో నైతికత మధ్యన వచన స్వభావం నిర్మలంగా ఉంటుంది

— విలక్షణత ఉన్నా, సమాజంతో సమన్వయంగా ఉండే అతని ధర్మబద్ధమైన జీవితాన్ని సూచిస్తుంది.

 నైపుణ్యంతో లక్ష్యాన్ని చేరగల సామర్థ్యం కలవాడు

— ఇతడు విలక్షణమైనదే కాక, లక్ష్యపరుడూ, ఫలదాత కూడా.

 నూతన అభ్యుదయం, సత్యధర్మ నైతికతల పట్ల అపారమైన మనసు కలవాడు

— విలక్షణత అనేది మానవతా విలువల పరంగా అత్యున్నతమైన స్థాయిలో ఉన్నదిగా చెప్పబడింది.

******

245...శృతిసాగర.. సముద్రమువాలె సృతులను విధిగా నుంచువాడు

పద్యం:

శృతిసాగరమొవ్వ శృతీగమకం

ధృతిమూలకళావు ధృతీపయణం

కృతి గానమనస్సు కృషీ కధనం

మృతిమార్గముగాను మృతీ నయనం)

పద్య విశ్లేషణ

→ శ్రుతుల సముద్రమైన ఈయన, శృతులకు మార్గముగా – గమ్యమైనవాడుగా ఉండును.

"శ్రుతీగమకం" అంటే – శ్రుతులు (వేదాలు) చివరకు చేరే గమ్యం.

ఇది ఉపనిషత్తుల అభిప్రాయం – వేదాంతాంతగమ్యం బ్రహ్మ.

→ ధైర్యానికి (ధృతి) మూలమైన కళాశక్తిని కలిగి ఉండి,

ధైర్యాన్ని చూర్ణించు మార్గంలో ముందుకు నడిపించేవాడు.

"ధృతీమూలకళా" = ధైర్యానికి మూలమైన శక్తి (కళా)

"ధృతీపయణం" = ధైర్యమార్గంలో ప్రయాణించుటకు మార్గనాయకుడు.

→ కర్తవ్యంగా చేసిన సత్కార్యాలే గానం అయి,

అతని మనస్సే కృషికి కథనంగా మారుతుంది.

ఇక్కడ గానము = కీర్తన, కృషీ కధనం = శ్రమను వర్ణించే శ్రుతిగాథ.

విష్ణువు కృషి (శ్రేయోమార్గ) మానవులకు కధనంగా మారుతుంది.

→ మృత్యువుకి దారితీసే మార్గముగా,

ఆ మృత్యువునే (అజ్ఞానాన్ని) పారదోలించే నయనంగా ఉండే వాడు.

నయనం = మార్గదర్శకత్వము

మృతిమార్గము = అజ్ఞాన పథం – దానిని జ్ఞాన మార్గంగా మార్చే వాడు

*****

246..నామార్థం:...సుభుజః = "సుం" (శోభనమైన), "భుజః" (భుజములు – భుజాలు)

→ అర్థం: అందమైన, శక్తిమంతమైన భుజములను కలిగినవాడు.

→ భుజములు = బలం, రక్షణ సామర్థ్యం, అధికారం, ఆధారం

→ ఆశ్రయించినవారి భారాన్ని భుజించే భుజబలం గలవాడు

పద్యం:

సుభుజకళావిభమ్మగు సూత్ర దమమ్ము సమమ్ముగ సాగగన్

విభుజ విధానమ్మగుత విద్య సుఖమ్ము భావమ్ము యోగమున్

ప్రభుజతనామ ధానమగు ప్రాభవమేను విధాన మూలమున్

శుభకరమౌను విద్యలగు సూన్య సహాయ శుభాశుభాలుగన్

విశ్లేషణ

→ సుభుజుని భుజములు కళాశక్తులతో విభిన్నంగా ప్రకాశిస్తాయి;

వాడు సృష్టి–స్థితి సూత్రములను నియంత్రించగల శక్తిని సమంగా నిర్వహించేవాడు.

సూత్రదమము = బంధన శక్తి (సంఘటన శక్తి – అనుగ్రహం)

కళావిభం = శక్తుల విస్తృతి

→ అతని విభుజత్వం (బహుభుజం – సమర్థతలు) ద్వారా విద్యా సుఖం, బోధ గమ్యం అవుతాయి.

ఆ భుజాలు యోగభావంతో జీవికి ఆధ్యాత్మిక అనుభూతిని ప్రసాదిస్తాయి.

విభుజ = అనేక భుజాలు గలవాడు, అనేక చర్యల చతురుడు

విధానం = విధి-రీతి, నిర్వహణా శక్తి

→ ప్రభుజత్వము (పరమాధికారము) అనే తత్వాన్ని ఇతడు ప్రతినిధించేవాడు;

ఇతడు సకల విధానాల మూలమైన ప్రాభవతత్వాన్ని కలవాడు.

ధానం = ఇవ్వడం కాదు, ఇక్కడ "ధారణ" అర్థంలో – ధానమైనది = సారమైనది

ప్రాభవము = అత్యున్నత ప్రబలమైన ఉత్పత్తి శక్తి

→ విద్యలకు సహాయకంగా ఉండే, శుభాశుభ ఫలితాలకన్నా అతీతమైన శుభకర స్వరూపుడు.

సూన్య సహాయ = ఆంతరంగిక సహాయము లేకుండా, స్వతంత్రంగా శుభఫలదాత

శుభాశుభాలు = కర్మఫలములు – వాటినీ అధిగమించిన స్వరూపము

****

---

247.నామార్థం:

దుర్దరః = "దుర్" (కష్టం), "ధర" (భరించగలవాడు)

→ అత్యంత ఓర్పుతో అధికమైన భారమును భరించగలవాడు

→ వేగమైన, తీవ్రమైన సంఘర్షణను ఓర్చుకునే సహనశక్తి గల పరమేశ్వరుడు.

పద్యం:

దుర్ధర మొవ్వ సంఘమున ధూర్తుల గారని యగ్రవర్ణముల్

దుర్ధర లౌచు వాగినను దూరక నీ మది నొవ్వనీకుగన్

దుర్ధర దెల్పవే! దకళ ధూపము యంచువె నీదు కాలమున్

దుర్ధర తీరుమార్చుటకు పూజ్యుత లక్ష్యము వీలు వైనమున్

పాదార్థ విశ్లేషణ:

→ ఓ దుర్దరా!

నీ సహనశక్తి గమనింపనసహనీయమైన కాలంలోనూ,

ధూర్తుల సమూహాల మధ్యనైనా,

నీవు ఉజ్వలవర్ణంతో, నిగ్రహముతో, తేజోమయంగా నిలబడతావు.

"మొవ్వ" = ఓ అన్న పిలుపు, వాక్యప్రారంభ తేజం

"ధూర్తుల గారని" = కపటుల వల్ల కలిగే బాధను తట్టుకొని

"యగ్రవర్ణముల్" = అత్యున్నత గుణముల కల వ్యక్తిత్వం

→ నీపై గర్వంగా గర్జించే వాళ్ళ మాటలు (వాగ్దాటలు)

నిన్ను చంచలపరచలేవు, నీ మనస్సు ఒక్కలక్ష్యాన్ని విడువదు.

లౌచు వాగిన = ఉగ్రంగా మాట్లాడే వాగ్వేగం

దూరక = తృణీకరిస్తూ, దూరంగా ఉంచి

నొవ్వనీకుగన్ = నీ మనస్సు బాధ చెందదు

→ ఓ దుర్దరా! నీ సహనశక్తి దకళ (అశాంతి), ధూపము (దహనము) వంటి బాధలనూ తట్టుకుంటూ

నీ కాలమంతా దివ్యత్వాన్ని వెలిగిస్తుంది.

దెల్పవే! = ప్రకటించవచ్చా? లేదా నీవే వెల్లడిచేయు

ధూపము = కాలన, మానసిక వేధనల భిన్న రూపాలు

→ నీ తత్వాన్ని అవగాహన చేయగలగడం, మన మార్గాన్ని మార్చడానికి

నీ లక్ష్యాన్ని సాధించడానికే పూజ్యం – అదే వీలైన మార్గం.

తీరుమార్చుట = మన స్వభావం, మన ప్రవర్తన మార్పు

పూజ్యుత లక్ష్యము = పూజించదగినవాడు చూపే గమ్యం

******