🕉 విష్ణు సహస్రనామం – 56వ నామం: లోహితాక్షః
అర్థం:
లోహిత = ఎరుపు రంగు
అక్ష = కన్ను
👉 "ఎరుపు రంగు నేత్రము కలవాడు" — అగ్నియుక్తమైన శక్తిని, ఉత్సాహాన్ని సూచించే రూపము.
(వృత్త రజరజ రజగల.. యతి 6, 12 )
పద్యం:
లోహితాక్షగా లయాన్వితా సమాజలోకసాహసమ్ము గాను
ప్యూహతాక్షిగా పురమ్ముగాసు కాపురమ్ముగా శుభాలుగాను
దాహతాక్షిగా ధనమ్ము గాను సాధనముగా సహాయ మౌను
దేహ తాక్షిగా దినమ్ము గాను సుదీప్తముగా సమమ్ము గాను

🪔 పదవాక్య విశ్లేషణ:

1. "లోహితాక్షగా లయాన్వితా సమాజలోకసాహసమ్ము గాను"

— ఎర్ర నేత్రముతో ఆయన సామూహిక లోకాన్ని సాహసంగా అనుసంధానించి లయతత్వాన్ని స్వీకరిస్తాడు.

2. "ప్యూహతాక్షిగా పురమ్ముగాసు కాపురమ్ముగా శుభాలుగాను"

— సమూహ దృష్టిని కలిగి, ప్రజల సంరక్షణలో పురములను శుభమయంగా ఉంచే శక్తిగా ఉంటాడు.

3. "దాహతాక్షిగా ధనమ్ము గాను సాధనముగా సహాయ మౌను"

— ఆకలితో చూస్తూ ధనాన్ని మాత్రమే కాక, ఆధ్యాత్మిక సాధనకూ తోడుగా మారతాడు.

4. "దేహ తాక్షిగా దినమ్ము గాను సుదీప్తముగా సమమ్ము గాను"

— శరీరరూపంలో ప్రత్యక్షమై, ప్రతి దినమూ సుదీప్తంగా సమన్వయమును చూపుతాడు.
******

విష్ణు సహస్రనామం 57 నామం

నామార్థము:
ప్రతర్ధనః = ప్రళయకాలంలో భూతములను హింసించేవాడు, నాశనము చేసే శక్తి కలవాడు.
ఇది విశ్వాన్ని నిర్మించేవాడే కాక, అవసరమైనప్పుడు ధ్వంసం చేసేవాడని తెలియజేస్తుంది.

పంచ చామర.. జ ర
జ ర జ గ యతి..9

ప్రతర్ధనాడ్యమౌను దీపసన్నిపాత మౌనులే 
స్వతర్ధపాశబంధమౌ సహాయతత్వ మౌనులే
వితర్ధ వింతలక్ష్యమౌ వి హారి వంతువాక్కు గన్
శుతీర్ధసంభవమ్ముగా శు భోదయా మృతమ్ముగన్

పద్య వివరణ:
ప్రతర్ధనాడ్యమౌను దీపసన్నిపాత మౌనులే

> "ప్రతర్ధన" స్వరూపమైన ప్రభువు, అనేక దీపాల వంటి బుద్ధిమంతుల (మౌనులే) సమూహములో ఆరాధనకు అధిష్ఠానమౌతాడు.

స్వతర్ధపాశబంధమౌ సహాయతత్వ మౌనులే

> తానుగా సంకల్పించిన లయాన్ని కలిగించడానికి "పాశబంధ"ంగా అణచివేయు శక్తిగా సహాయకులై నిలిచే మౌనులు (తపస్వులు, యోగులు) ఉన్నారు.

వితర్ధ వింతలక్ష్యమౌ విహారి వంతువాక్కు గన్

> వితర్ధ (దానశీల) విధాత వింతమైన లక్ష్యాల నిమిత్తం విహరిస్తూ, జీవుల నాశనంలో కూడా దివ్య ప్రయోజనమే పెట్టుకున్నాడు.

శుతీర్ధసంభవమ్ముగా శుభోదయా మృతమ్ముగన్

> శృతి (వేదాలు) ప్రబలంగా ఉన్న తీర్ధముల నుండి జనించి, నాశనానంతరం శుభోదయంగా మళ్ళీ సృష్టికి ఆదిగా మారుతాడు.

తాత్పర్యము:

ఈ పద్యంలో “ప్రతర్ధన” నామంలో ఉన్న విధ్వంసక శక్తిని మీరు సారాంశంగా ఇలా చెప్పగలిగారు –
ఆయన లయకారుడు అయినా, ధ్వంసంలో కూడా శాంతి, జ్ఞానం, పునఃసృష్టి మొదలు పెట్టే శుభోదయాన్ని కలిగించేవాడు. ఇది విష్ణువు యొక్క పారడాక్సికల్ (పరస్పవిరుద్ధ లక్షణాల సమ్మిళిత) స్వరూపాన్ని చూపుతుంది.
*****

విష్ణు సహస్రనామం 58వ నామం

నామార్థం:

ప్రభూతః = అపారమైన ఐశ్వర్యము కలవాడు; జ్ఞానం, వైభవం, శక్తి, ధర్మం మొదలైన అనేక గుణాలలో నిండినవాడు.
ఇతడు పరిపూర్ణ స్వరూపుడు, సమస్త సృష్టిలో అధిపతి.

ప్రభూత నిత్యసంతసం ప్రభావకాలమౌనులే
విభూతి విశ్వనాయకం విశాల సేవ తృప్తిలే
సభూతభాగ్యమౌనులే సదా సమర్థతానులే
ప్రభూత సప్తవర్ణమే ప్రధాన శాంతమోనులే

పద్య విశ్లేషణ:
ప్రభూత నిత్యసంతసం ప్రభావకాలమౌనులే

> ప్రభూతుడైన విష్ణువు నిత్యంగా సంతోషమును ప్రసాదించువాడు.

ఆయనే ప్రభావమునకు మూలమైన కాలముతో సమానమై ఉన్నడు.

విభూతి విశ్వనాయకం విశాల సేవ తృప్తిలే

> విభూతిగా అన్ని లోకాలలో వ్యాప్తుడైన ఆయన, విశ్వనాయకుడిగా విశ్వాన్ని పాలించెడు.

ఆయన సేవ వలన భక్తులు విశాలమైన తృప్తిని పొందుదురు.

సభూతభాగ్యమౌనులే సదా సమర్థతానులే

> ఆయన అనుగ్రహం పొందినవారికి (సభూతభాగ్యమై) అదృష్టం కలుగుతుంది.

ఆయనే సదా సమర్థుడై (సర్వశక్తిమంతుడై) ఉండును.

ప్రభూత సప్తవర్ణమే ప్రధాన శాంతమోనులే

> ఆయన ప్రభుత్వం సప్తవర్ణాల ప్రకాశంగా విరాజిల్లుతుంది (ఇక్కడ సప్తవర్ణము = ఇంద్రధనుస్సు లాగా, పరమశోభను సూచించవచ్చు).

ఆయన ముఖ్యమైన లక్షణమే శాంతి, ఘనమైన మౌనతత్వం.

తాత్పర్యం:

ఈ పద్యం ద్వారా మీరు "ప్రభూతః" అనే నామాన్ని నాలుగు ముఖ్య కోణాల్లో పరిచయం చేసారు:

కాలం మరియు ప్రభావమునకు అధిపతిగా

భక్తులకు సేవా తృప్తిని అందించువాడిగా

సంపూర్ణ భాగ్యాన్ని ప్రసాదించువాడిగా

శాంతిని వికసించే పరిపూర్ణ స్వరూపుడిగా
*****

విష్ణు సహస్రనామం 59 వ నామం

🌟 నామం: త్రికకుబ్ధామః

> అర్థం: మూడు ప్రదేశాలను (లోకాలను లేదా కాలాంశాలను – భూత, భవిష్యత్, వర్తమాన) పరిపాలించేవాడు

లేదా
మూడు కాలములు, మూడు లోకములు, మూడు శక్తులయైన ఇచ్ఛ, జ్ఞాన, క్రియ – వీన్నీ తన నియంత్రణలో ఉంచుకున్నవాడు.

మత్తేభం
త్రికకుబ్దామగు విశ్వపాదములగున్ తీవ్రాతి లక్ష్యమ్ముగన్
శృకసంతోషము నిత్యధామ మగుటన్ సృత్యంత దాక్షిణ్యమున్
ధ్రుకతత్భావము సత్యవాక్కులగుటన్ దృక్పాద మూలమ్ముగన్
త్రికకుబ్ధామ నిన్ననేడుగనుగన్ రేపౌను సర్వమ్ముగన్

🪔 పద్య విశ్లేషణ:
త్రికకుబ్దామగు విశ్వపాదములగున్ తీవ్రాతి లక్ష్యమ్ముగన్
→ మూడు పాదములు గల విశ్వ రూపంగా (ఉత్తమపాదం, మధ్యపాదం, అధమపాదం అని వేదవ్యాఖ్య),
తీవ్రమైన పరమ లక్ష్యమైన స్వరూపముగా ఉండి,

శృకసంతోషము నిత్యధామ మగుటన్ సృత్యంత దాక్షిణ్యమున్
→ శృంగార రూపపు సంతోషం కలిగించువాడై, నిత్యధామమైన పరమపదంగా నివసించు వాడు,
సృష్టి అంతం వరకు దయానురక్తతను కలిగి ఉన్నవాడు.

ధ్రుకతత్భావము సత్యవాక్కులగుటన్ దృక్పాద మూలమ్ముగన్
→ అతని దృష్టి, ఆలోచన, భావన – అన్నీ సత్యస్వరూపాలు;
అతని దృష్టిపాదమే (చూసే శక్తే) మూల తత్త్వం అవుతుంది.

త్రికకుబ్ధామ నిన్ననేడుగనుగన్ రేపౌను సర్వమ్ముగన్
→ "త్రికకుబ్ధామ" అనబడే నీవు – నిన్న, నేడు, రేపు అనే కాలములన్నింటిలోనూ సర్వస్వరూపుడవు.

✨ సారాంశ భావం:

త్రికకుబ్ధామ అనే నామము —
కాలము, శక్తి, లోకములు అనే మూడు విభాగాలలో ప్రభుత్వం వహించేవాడు.
అతను సత్యాన్ని పలుకువాడు,
పరమపదాన్ని కలిగివుండు వాడు,
దృష్టి, స్థితి, సృష్టి అన్నిటి మూలత్వంగా ఉన్నవాడు.
కాలంతో ముడిపడిన ప్రపంచమంతటినీ నిత్యం అతనే నిర్వహిస్తున్నాడు.
*****

🕉️ విష్ణు సహస్రనామం 60వ నామం: పవిత్రం

"పవిత్రం" = పవనమైనవాడు, పాపములను తొలగించేవాడు, పరిశుద్ధత స్వరూపుడైన వాడు.

(భజంగ ప్రయాత య య య య యతి.. 7)
పవిత్రం విచిత్రం ప్రభావం ప్రకీర్తిమ్
భవాసాగరమ్మున్ భవాద్భా వతీర్ధమ్
నవామార్గమ్ముగానున్ నయామృత్వమేనున్
ధవాలంబసత్యం దయా మృత్య దేవా

1. పవిత్రం విచిత్రం ప్రభావం ప్రకీర్తిమ్

→ పవిత్రతలో విశిష్టుడైన పరమాత్మ,
విచిత్రమైన (విలక్షణమైన) దివ్యత్వాన్ని కలిగి,
ప్రపంచమంతటా ప్రభావం కలిగి ఉండి, ఆ ప్రభావమే సత్కీర్తిగా మారుతుంది.

> భావం: ఆయన పవిత్రత పరాకాష్ఠ. వివిధ రూపాల్లో వెలుగునిచ్చే ఆ తత్త్వం – విశ్వవ్యాప్తిని కలిగిన కీర్తిమయుడు.

2. భవాసాగరమ్మున్ భవాద్భా వతీర్ధమ్

→ భవసాగరంలో మునిగిన భక్తులను
తీసుకెళ్లే పవిత్ర తీరము –
అదే పరమేశ్వరుని సన్నిధానము.

> భావం: పునర్జన్మముల సముద్రం నుంచి బయటపడే సాధన వాడు ఈ పవిత్ర తత్త్వమే. ఇది భక్తుడికి ఆధారం – రక్షకతత్వం.

3. నవామార్గమ్ముగానున్ నయామృత్వమేనున్

→ నవ మార్గముగా (ఒక శుద్ధమైన, అందరికి నూతనంగా అనిపించే)
జీవాత్మకి నయమైన, మృదుత్వమైన మార్గమును చూపించే వాడు.

> భావం: ఈ పవిత్ర స్వరూపుడు కఠినతతో కాకుండా, మృదుత్వంతో, ఆప్యాయతతో జీవిత మార్గాన్ని మలచేవాడు.

4. ధవాలంబ సత్యం దయా మృత్య దేవా

→ ధవళమయమైన (శుద్ధమైన) ఆధారము – సత్యస్వరూపుడు
దయాసంపన్నుడు, మృత్యువును జయించిన దేవుడు.

> భావం: ఆయన సత్యమూర్తి, పవిత్రతను ఆధారంగా చేసుకున్న దయామయుడు, ఏ భయం లేకుండా శరణు ఇస్తాడు.

******

విష్ణు సహస్రనామం – 61వ నామం: మంగళం పరమ్
(ఒత్తుల యతి: ర జ ర జ ర ల గ — 10 అక్షరాల విభాగం)
నామార్థం:
"మంగళం పరమ్" అంటే
సర్వోన్నతమైన శుభతత్వం కలిగినవాడు,
అఖండ మంగళస్వరూపుడు,
అనుగ్రహానికి మూలమైన శ్రేయస్సునిచ్చే పరమాత్మ అనే అర్థాలు.

మంగళం పరమ్ సుమం సుగమ్య దాహమున్ స్వదేహమున్
మంగళం శుభమ్ సహాయ ధామశాంతి సంభవమ్ముగన్
మంగళం భవామ్ సుదీర్ఘ శోమకాంతి సేవమూలమున్
మంగళం శివోహ నాదసామ సోహ మార్గ మయమ్మున్

పద్యం విశ్లేషణ:
మంగళంపరమ్ సుమంసుగమ్య దాహమున్ స్వదేహమున్
మంగళంపరమ్ = శుభత్మకుడైన విష్ణువు
సుమం = పుష్పం (అల్లుడు, పరిమళం, శుభం అన్న భావాలు)
సుగమ్య = సులభంగా చేరదగినవాడు
దాహము = బాహ్యాభిలాషల తాపం, జ్ఞానతపస్సు
స్వదేహము = స్వీయశరీరమునందు
→ "తన శరీరములో సులభంగా చేరదగిన పరమశుభస్వరూపుడు విష్ణువు, పుష్పవంతమైన అనుభూతిలో తాపాన్ని మటుకు మంగళమై వెలుగుతాడు."
మంగళం శుభమ్ సహాయ ధామ శాంతి సంభవమ్ముగన్
శుభమ్ = పావనత, మంగళస్వరూపత
సహాయధామ = సమస్తులకు ఆశ్రయం
శాంతి సంభవము = శాంతి ప్రధానమై ప్రబలించువాడు
→ "ఆయన శాంతి స్వరూపుడై, శుభమయుడై, సహాయకుడై మంగళరూపుడే."

మంగళం భవామ్ సుదీర్ఘ శోమకాంతి సేవ మూలమున్
భవామ్ = ప్రబలమైన భవుడు/భవతత్వమును అధిగమించినవాడు
సుదీర్ఘ = దీర్ఘముగ
శోమకాంతి = చంద్రవలయం వంటి శాంతి పరిమళిత కాంతి
సేవమూలము = సేవే మూలమైన మాధుర్యము
→ "ఆయన సేవ వల్ల సుదీర్ఘమైన శోమకాంతి వెలుగులవలె మంగళతత్వము వెలిసెను."

మంగళం శివోహ నాదసామ సోహ మార్గ మయమ్మున్
శివః = మంగళకరుడు, శాంతికరుడు
నాదసామ = నాదబ్రహ్మ రూపుడు
సోహ మార్గము = "సో హం" అనే అద్వైత మార్గము (తత్త్వమసి సారము)
మయమ్ము = ఆ తత్వములో మునిగినవాడు
→ "నాదమయుడు, సోఃహం మార్గమునే స్వరూపంగా ధరించిన శివుడై మంగళకరుడవని."

సారాంశంగా:

ఈ పద్యంలో "మంగళం పరమ్" అనే నామాన్ని నాలుగు కోణాలలో చిత్రించారు:

1. శరీర స్థాయిలో – స్వదేహమునందు తాపహరుడుగా మంగళస్వరూపుడు

2. మనో స్థాయిలో – శాంతిస్వరూపుడై శుభమును ప్రసాదించేవాడు

3. ఆచరణ స్థాయిలో – సేవ ద్వారా అనుభూతిచేయదగిన సుదీర్ఘ కాంతిస్వరూపుడు

4. ఆధ్యాత్మిక స్థాయిలో – నాదబ్రహ్మరూపునిగా, సోఃహం తత్త్వస్వరూపునిగా వెలుగువాడు

ఇది పరమమంగళతత్వాన్ని, మంగలకారకమైన విష్ణుమూర్తిని విభిన్న స్థాయిలలో విపులంగా తెలియజేసే విశిష్ట పద్యం.

******

విష్ణు సహస్రనామం – 62వ నామం: ఈశానః
🌿 అర్థం:
ఈశానః అంటే
– "ఈశన" (ఆజ్ఞాపన) చేసే వాడు,
– భూతములను (సర్వ ప్రాణులనూ) శాసించేవాడు,
– పరమాధికారియైన జగన్నాయకుడు.
ఈ నామం విష్ణువు యొక్క శాసనశక్తిని, సర్వాధికారాన్ని బలంగా ప్రతిపాదిస్తుంది.

📜 ఛందస్సు: వసంత తిలక
యతి: త భ జ జ గ గ (10 అక్షరాలు)

ఈ శాన ధర్మముయె కాలనిబద్ధ మేనున్
విశాల దృక్పధము నొంది విశిష్ట మేనున్
ప్రశాంతి దానమగు నేస్త ప్రభావ మేనున్
అశాంతి లేనివిధివాక్కుయనంత మౌ నున్
🪷పద్యం:
ఈ శాన ధర్మముయె కాలనిబద్ధ మేనున్
ఈశాన ధర్మము = ఆజ్ఞాధర్మం, నియమించిన కర్మబంధం
కాలనిబద్ధము = కాల నియమితమైన, కాలచక్రానికి అనుగుణమైన
👉 ఈశానుడైన వాడు అనుసరించాల్సిన ధర్మాలను కాలప్రకారం శాసించువాడు.

విశాల దృక్‌పధమునొంది విశిష్ట మేనున్
విశాల దృక్‌పథము = విస్తృతమైన దృష్టిపథం
విశిష్టము = అనన్యమైన, ప్రత్యేకమైన
👉 ఆయన విశ్వాన్ని సమగ్రంగా దర్శించువాడు, అతనిదే విశిష్టమైన దివ్యదృష్టి.

ప్రశాంతి దానమగు నేస్త ప్రభావ మేనున్
ప్రశాంతి దానం = శాంతి ప్రసాదన
నేస్త = సన్నిహితుడైన స్నేహితుడిగా
ప్రభావము = ఆధ్యాత్మిక వికాసం

👉 ఈశానుడు శాంతిని దయగా ప్రసాదించే నేస్తుడు, ప్రభావశీలుడు.

అశాంతి లేనివిధి వాక్కుయనంత మౌ నున్
అశాంతి లేనివిధి = శాశ్వత శాంతియుతమైన నియమం
వాక్కు = వాక్యము, శాసనం
అనంత మౌనుడు = నిరంతర ధ్యానస్థితి కలవాడు, వాగాతీతుడు
👉 అతని వాక్కు శాంతియుతంగా ఉంటుంది, అతను అనంత మౌన స్వరూపుడు.
🌺 సారాంశంగా:
ఈశాన నామాన్ని ఈ పద్యం నాలుగు ప్రధాన బింబాలలో వివరించింది:

1. శాసనశక్తి: కాలానుగుణంగా ధర్మాన్ని అమలు చేయడం – నియంత్రణ.

2. దివ్యదృష్టి: విశ్వాన్ని సమగ్రంగా దర్శించగల విశిష్ట దృష్టి

3. శాంతిదాత: అనుగ్రహ స్వరూపుడై శాంతిని ప్రసాదించే సన్నిహిత ప్రభావశీలుడు.

4. శాంతియుత శాసనమూర్తి: అనంతమైన మౌనంగా శాశ్వత శాంతినిచ్చే పరమాత్మ.

******

🌺

విష్ణు సహస్రనామంలో 63వ నామం – "ప్రాణదః" అనగా “ప్రాణములను ప్రసాదించువాడు”, అంటే జీవరాసులకు శ్వాసను, జీవశక్తిని అందించేవాడు అనే అర్థం. 

ప్రాణదయాకృషీ వెలుగు ప్రాభవ మంతయు బ్రోచు చుండు యీ 

ప్రాణ దయామృతమ్ముగుట పావన సత్కధ ధర్మ మార్గమున్ 

ప్రాణ ధనమ్ముగా మనసు బంధము తీరున నిండి యుండగన్ 

ప్రాణ దరిద్రమే బ్రతుకు బాటగ నిచ్చెన యెక్కియేదిగున్ 

పద్య విశ్లేషణ:

ప్రాణదయాకృషీ వెలుగు ప్రాభవ మంతయు బ్రోచు చుండు యీ

– "ప్రాణ దాత" అయిన శ్రీహరి కృషితో వెలుగునిచ్చే ప్రభగా సమస్త ప్రాణులను బ్రోచు చుండు.

(ఇక్కడ "కృషీ వెలుగు" = కృషి (శ్రమ)చేసే జీవులకు వెలుగు; "ప్రాభవం" = ప్రభావం, ప్రకాశం)

ప్రాణ దయామృతమ్ముగుట పావన సత్కధ ధర్మ మార్గమున్

– ఆయన ప్రాణానికి దయామృతమువలె; సత్కధల ద్వారా పావనమైన ధర్మ మార్గాన్ని చూపించును.

(ఆయన దయ "అమృతం", అతని కథలు ధర్మబోధ)

ప్రాణ ధనమ్ముగా మనసు బంధము తీరున నిండి యుండగన్

– మనస్సు బంధాన్ని అధిగమించేందుకు ప్రాణమే ధనం వలె అయన ప్రసాదించినదే.

("ప్రాణధనం" = నిజమైన ధనం – ప్రాణం; బంధము తీరున = బంధాలకు అతీతంగా)

ప్రాణ దరిద్రమే బ్రతుకు బాటగ నిచ్చెన యెక్కియేదిగున్

– ఎవనికి ప్రాణమే లేనట్టు దరిద్రమయితే, బ్రతుకు బాట ఏముంటుంది? ఆయనే నిచ్చెను, ఆయన కోసమే ఎదుగుదల.

(ఆయన లేక బ్రతుకే లేదు అనే బోధన – చక్కటి పరిసమాప్తి)

సారాంశం:

ఈ పద్యంలో "ప్రాణదః" అనే నామం గంభీరంగా వివరించబడింది —

ఆయన ప్రాణదాత, ప్రాణమే ధనం, ధర్మమే బాట, జీవమే కృప.

ఆయన లేక జీవితం దరిద్రమే. అంతే గాఢమైన తత్త్వాన్ని చక్కని ఛందస్సులో, గాఢమైన తాత్త్వికతతో చూపించారు.

**+++**

సహస్రనామం 64 వ నామం..
“ప్రాణ:” అనే విష్ణు సహస్రనామానికి అర్థం – ఉశ్వాస నిశ్వాసముల ద్వారా సమస్త ప్రాణులలో ఉండే జీవచేతనత – జీవశక్తి, అంటే జీవుడైయుండే విశ్వనాయకత్వాన్ని తెలియజేసే నామము ఇది.

ఛందస్సు: చంద్రవర్మ
యతి: ర న భ న
(అంటే 6 అక్షరాల విరామం తర్వాత చరణముల మధ్య ర, న, భ, న అక్షరాలతో యతి కలిగించబడింది)

ప్రాణమే సమపదాంభుజ గమన
జ్ఞానమే స్థితి నరమ్ముభవమగు
మానమే సిరి మనస్సుగతియగు
వైనమే విధివయస్సు కళ యగు

పద్యార్థం:

> ప్రాణమే సమపదాంభుజ గమన

ప్రాణశక్తి వలననే సమత్వబుద్ధితో పాదపద్మములవైపు ప్రయాణం (ధ్యానం, మోక్షారాధన) సాధ్యమవుతుంది.

> జ్ఞానమే స్థితి నరమ్ము భవమగు

జ్ఞానమే మనిషిని స్థిరతకు, జీవిత వాస్తవతకు నడిపించే ఆధారము.

> మానమే సిరి మనస్సు గతియగు

గౌరవమే (మానమే) అసలైన ఐశ్వర్యం; అది మనసుకు సరైన దిక్సూచి, బలమైన ప్రేరణ.

> వైనమే విధి వయస్సు కళ యగు

శ్రేష్ఠతే (వైనమే) విధి వైభవాన్ని, కాల పరిమితిని సుసంధానించే శక్తిగా ఉద్భవిస్తుంది.

భావము:

ఈ నామంలో విష్ణువు ప్రాణరూపుడుగా — జీవశక్తి, జ్ఞానవివేక, మానసిక శక్తి, విధినిర్ణయం మొదలైన అన్ని జీవ సంబంధిత లక్షణముల మూలంగా వర్ణించబడ్డాడు. మీరు పద్యంలో చక్కటి తాత్త్వికతను ప్రతిబింబించారు.

చంద్రవర్మ ఛందస్సులో, ధ్వన్యాత్మకంగా కూడా ప్రాణశక్తికి తగిన శక్తివంతమైన వ్యాప్తి కనపడుతుంది.
******

విష్ణుసహస్ర నామం.. 65 వ నామం..జ్యేష్ఠ.. అత్యంత వృద్ధుడు

🌺 పద్యం:

జ్యేష్ట సహాయ ధర్మ గుణ చింతలు శీఘ్రము మార్పులేయగున్
జ్యేష్ట సమర్ధతా భవము చిన్మయ తత్త్వము మూలమే యగున్
జ్యేష్టుని సంపదే సహన విశ్వ వినమ్రత గానునుండగన్
జ్యేష్టను గౌరవించిరి కవీసుని వేదిక గాను దేవరా

🪔 పదార్థ వివరణ:

1. జ్యేష్ట సహాయ ధర్మ గుణ చింతలు శీఘ్రము మార్పులేయగున్

– జ్యేష్ఠుడు (విష్ణువు) సహాయకుడు. ఆయన ధర్మగుణ చింతన మార్పులకు మార్గం చూపగల శక్తియుక్తుడుగా ఉన్నాడు.

2. జ్యేష్ట సమర్ధతా భవము చిన్మయ తత్త్వము మూలమే యగున్

– ఆయన సమర్థత భవము (శక్తి, సృజన) చిన్మయ తత్త్వం (శుద్ధ చైతన్యం) నుండే ఉద్భవించింది.

3. జ్యేష్టుని సంపదే సహన విశ్వ వినమ్రత గానునుండగన్

– జ్యేష్ఠుని సంపద అనగా సహనం, వినయము, విశ్వబంధుత్వం – ఇవన్నీ ఆయన ద్వారా పుష్కలంగా కలుగుతున్నాయి.

4. జ్యేష్టను గౌరవించిరి కవీసుని వేదిక గాను దేవరా

– కవులు ఆయనను వేదికగా భావించి గౌరవించారు. దేవతలకూ ఆయన పూజ్యుడు అయ్యాడు.

*****

విష్ణు సహస్రనామం 66 నామo
🔶 నామం: శ్రేష్ఠః
అర్థం: అతి ఉత్తముడు, శ్రేష్ఠత కలవాడు, శ్రేయస్సుల మూలం
🪷 ఛందస్సు:
పంచయతీ వృత్తం (యతి: ర జ ర జర – 8 అక్షరాలు)

శ్రేష్ట రక్త విద్య రాశి ధర్మ శీఘ్ర సంపదన్
ధీష్ట శక్తి యుక్తి దాది సత్య పల్కు వేదమున్
రీష్ట భక్తి తత్వ దారి రేతు వయ్యి నాదమున్
నీష్ట నమ్మ నేస్త వాణి నేటి తీరు దేవరా

🧭 పాదాల విశ్లేషణ:

1. శ్రేష్ట రక్త విద్య రాశి ధర్మ శీఘ్ర సంపదన్

శ్రేష్ట – శ్రేష్ఠత కలవాడు

రక్త విద్య రాశి – పవిత్రమైన (శుద్ధమైన) విద్యల సమాహారం

ధర్మ శీఘ్ర సంపదన్ – ధర్మాన్ని త్వరగా స్థాపించే శక్తి కలవాడు

📌 అర్థం:
శ్రేష్ఠుడు అనగా ధర్మాన్ని స్థాపించే శక్తిమంతుడు; అతనిలో విద్యా, పవిత్రత, సంపద పుష్కలంగా ఉంటాయి.

2. ధీష్ట శక్తి యుక్తి దాది సత్య పల్కు వేదమున్

ధీష్ట శక్తి – ధీరత, మేధాశక్తి

యుక్తి దాది – యుక్తిని ప్రసాదించేవాడు

సత్య పల్కు వేదమున్ – వేదములు పలికే సత్య స్వరూపుడు

📌 అర్థం:
వేద సత్యాన్ని స్థాపించి, ధీశక్తితో కూడిన యుక్తి జ్ఞానాన్ని సమర్పించేవాడు శ్రేష్ఠుడు.

3. రీష్ట భక్తి తత్వ దారి రేతు వయ్యి నాదమున్

రీష్ట – ఇష్టమైన

భక్తి తత్వ దారి – భక్తి యొక్క తత్త్వాన్ని దర్శించే మార్గదర్శి

రేతు వయ్యి నాదమున్ – సృష్టి శక్తిని నాదమాధ్యమంగా ప్రకటించేవాడు

📌 అర్థం:
శ్రేష్ఠుడు భక్తికి మార్గదర్శి, నాదబ్రహ్మ రూపుడై సృష్టిలో ప్రస్ఫుటమవుతాడు.

4. నీష్ట నమ్మ నేస్త వాణి నేటి తీరు దేవరా

నీష్ట – నీకు ఇష్టమైన

నమ్మ నేస్త వాణి – నమ్మదగిన మిత్రుని వాక్కుల వంటి వాగ్ధాత్ర

నేటి తీరు దేవరా – ఈ కాలపు జీవనతత్వానికి దేవతా దర్పణంగా నిలిచినవాడు
📌 అర్థం:
శ్రేష్ఠుడు భక్తునికి స్నేహితుడిగా, ఉపదేశకుడిగా, ఈ యుగానికి ధర్మ మార్గాన్ని తెలిపే దేవతా రూపంగా కనిపిస్తాడు.

🌺 సమగ్ర భావం:

ఈ పద్యంలో శ్రేష్ఠః అనే నామం యొక్క విశేషతను నాలుగు దిశలలో కవిశ్రేణిగా ఆవిష్కరించారు:

1. విద్యా-ధర్మ సంబంధిత శ్రేష్ఠత

2. వేద సత్య స్థాపన

3. భక్తి, నాద, సృష్టి మార్గంలో మార్గదర్శిత్వం

4. స్నేహభావంతో ఉపదేశించేవాడిగా ఆధునిక ధర్మ దర్పణం

*****

విష్ణు సహస్రనామం 67 – ప్రజాపతి
(పృథ్వీ వృత్తం – 11 అక్షరాలు – జ స జ స య లగు)
ప్రజాపతి: సమస్త ప్రజలకు అధిపతి

ప్రజాపతి సుఖాల దివ్వె దిశా ప్రాభవమ్ 
నిజాలతొ మదీయ భావముగా నిల్వగన్ 
సృజాశ్రవతురంతు లక్ష్యముగా శ్రేష్టగన్ 
సజీవ మనసౌనుజాగృతి విశ్వాసమున్

🌼 పదార్థం & భావార్థం:

1. ప్రజాపతి సుఖాల దివ్వె దిశా ప్రాభవమ్

– ప్రజల శ్రేయస్సు కోసం దిశలు చూపించే, సుఖప్రదుడైన, ఆధ్యాత్మిక ప్రకాశస్వరూపుడు.

2. నిజాలతొ మదీయ భావముగా నిల్వగన్

– నా అంతఃకరణంలోని భావాలు నిజత్వంతో ప్రతిబింబించేలా నిలిచే పరమాత్మ.

3. సృజాశ్రవతురంతు లక్ష్యముగా శ్రేష్టగన్

– సృష్టి మరియు శ్రవణధర్మం వంటి అత్యున్నత లక్ష్యాలను ప్రతినిధ్యం వహించే శ్రేష్ఠుడు.

4. సజీవ మనసౌనుజాగృతి విశ్వాసమున్

– సజీవమనస్సుకు చైతన్యాన్ని, విశ్వాసాన్ని కలిగించేవాడు.

****-

📿 విష్ణు సహస్రనామం 68 వ నామం
📌 హిరణ్యగర్భః – హిరణ్యమయమైన (సువర్ణపు) అండంలో ప్రవేశించి సృష్టికి మూలమై ఉన్న పరమాత్మ.

📘 ఛందస్సు: రుచిర (జ భ స జ గ) – 8 అక్షరాల యతి
ఈ ఛందస్సును బాగా పాటించారు.

---

✨ పాఠాంతరం:

హిరణ్యగర్భమగు హితమ్ము కోరగా
అరణ్యతీరుయగు యతీ మహత్యమై
శరణ్య లక్ష్యమగు సకాల నేతగా
భరణ్యమే యగుట పదాల దేవరా

---

🪷 పదార్థ & భావార్థం:

1. హిరణ్యగర్భమగు హితమ్ము కోరగా
   – హిరణ్యగర్భుడై, లోక హితాన్ని కోరుతూ సృష్టి కార్యానికి ఆది బీజంగా నిలిచినవాడు.

2. అరణ్యతీరుయగు యతీ మహత్యమై
   – అరణ్యములో తపస్సునిచేసే యతుల తపోదీప్తిని అంగీకరించే మహత్తర దేవుడు.

3. శరణ్య లక్ష్యమగు సకాల నేతగా
   – శరణార్థులకు ధ్యేయమైన పరమాత్మ, కాలాన్ని నడిపించే నాయకుడు.

4. భరణ్యమే యగుట పదాల దేవరా
   – భరణశక్తి కలవాడు, సమస్త పదార్థాలకు అధిపతి అయిన దేవా!

---

🌟 విశేషం:

ఈ పద్యంలో మీరు హిరణ్యగర్భ నామంలోని తత్త్వాన్ని మూడు కోణాల్లో విశ్లేషించారు:

• సృష్టి మూలం (హిరణ్యగర్భం)
• తపోధర్మ పరిరక్షణ (అరణ్యతీరు – యతులు)
• శరణాగత రక్షణ, కాలనియంత్రణ
• జగత్ భరణశక్తి

ఈ నాలుగు శక్తులు కలిసే విశ్ణువు – ఇందులో భాగంగా ‘పదాల దేవరా’ అనే ముగింపు చాలా గంభీరంగా ఉంది.

---

*****

మీరు రూపొందించిన పద్యం అద్భుతంగా ఉంది. ఇది విష్ణు సహస్రనామంలో 69వ నామమైన "భూగర్భః" అనే నామానికి అర్థబలంతో కూడిన పద్యరూపాన్నిస్తుంది. ఈ పద్యాన్ని విశ్లేషిస్తూ భావాన్ని పంచుకుందాం.

---

🕉 69వ నామం: భూగర్భః

భూగర్భః = భూమిలో గర్భించివున్నవాడు.
ఇతర అర్థాల్లో:

• భూమిలో అంతర్యామిగా ఉన్నవాడు
• సృష్టికి మూలభూతత్వంగా ఉండేవాడు
• భూమిని తనలో ఉంచినవాడు

---

📜 పద్యం (వసంతతిలక యతి: త భ జ జ గ గ | 10):

భూగర్భ సమ్మతినిపొంది సుఖిమ్ చు దేవా
ప్రాగర్భ మౌనమునుమార్చి పఠించు దేవా
సాగర్భమౌ మనసు కూర్చ సమంత దేవా
భూగర్భకాలమగు నేర్పు శుభాల దేవా

---

🪔 భావవ్యాఖ్యానం:

• భూగర్భ సమ్మతి ని పొంది సుఖిం చు దేవా
  → భూగర్భతత్వాన్ని అంగీకరించి, సంతృప్తిగా బ్రతికే దైవమా!

• ప్రాగర్భ మౌనమును మార్చి పఠించు దేవా
  → సృష్టికి ముందు ఉన్న నిశ్శబ్దాన్ని బాహ్యవాచకంగా మార్చిన వాడు నీవే!

• సాగర్భమౌ మనసు కూర్చ సమంత దేవా
  → భావాలతో నిండి ఉన్న మనసు నీవే అధిష్టించావు, సమస్తానికి ఆదిప్రాణుడవు!

• భూగర్భకాలమగు నేర్పు శుభాల దేవా
  → భూమి లోపల దాగిన కాలపు అంతర్భాగమును సూచించే, బోధను ప్రసాదించే శుభమయుడవు!

---

🌺 సాహిత్య అంశాలు:

• అనుప్రాస & యతి: “దేవా” పునరుక్తి అంత్యప్రాసగా గానూ, "భూగర్భ, ప్రాగర్భ, సాగర్భ" వంటి శబ్దాలను వృత్తిగతంగా గట్టి మేళవింపు ద్వారా అనుసంధానం చేశారు.
• ఆధ్యాత్మికత: మౌనం, గర్భం, భూమి వంటి తత్త్వాల మాధుర్యాన్ని పఠన రూపంలో మలచారు.
• తాత్త్వికత: మౌనము (ప్రలయ స్థితి), గర్భము (సృష్టి సంకల్పం), భూమి (ఆధారం) – ఈ మూడింటినీ ఈ పద్యంలో మేళవించారు.

*****

-

🕉 70వ నామం: మాధవః

మాధవః అంటే:

మాదేవ్యాః పతిరితి మాధవః – లక్ష్మీదేవి భర్త

మధు వంశసంబంధి, మధురత్వం కలిగినవాడు

మంగళకరుడు, శ్రీవత్సధారి

పద్యం – మత్తకోకిల వృత్తం

మాధవా మధుసూధనా సుకుమార ధీరత భక్తిగన్

పాదభాగము పూజశక్తుల పాఠ్యమేయగు తీరుగన్

యోధుడై కళ జూప నిల్పెడి ఉన్నతాభవ నేస్తమున్

భూదయామృతలక్ష్యమవ్వుట భుక్తినిచ్చెడిదేవ రా

🪔 భావవిశ్లేషణ:

మాధవా మధుసూధనా సుకుమార ధీరత భక్తిగన్

→ ఓ మాధవా! ఓ మధుసూదనా! నీవు ఒకే సమయంలో సుకుమారుడవు – ధీరుడవు – భక్తుల చేత తలంబించబడే దేవుడవు. ఇది శృంగార-వీర రస సమన్వయాన్ని సూచిస్తుంది.

పాదభాగము పూజ శక్తుల పాఠ్యమేయగు తీరుగన్

→ నీ పాదములు పూజార్హత పొందినవి. అవి పాఠ్యంగా మారాయి – అంటే భక్తులు తపస్సు, ధ్యానంలో నీ పాదసేవనే విద్యలాగా చెబుతారు.

యోధుడై కళ జూప నిల్పెడి ఉన్నతాభవ నేస్తమున్

→ నీవు యోధుడవు, కానీ కళల యజ్ఞుడవు కూడా. ఉన్నతభావాలకీ, నైతికతకీ సంకేతుడవు.

భూదయామృత లక్ష్యమవ్వుట భుక్తి నిచ్చెడి దేవరా

→ నీ లక్ష్యం భూదయ – భూమిపై సౌఖ్యాన్ని, దయను స్థాపించడమే. నీవు భుక్తి (భోగం), ముక్తి రెండింటినీ ప్రసాదించగల దైవతత్వమూర్తివి.

*******

 – విష్ణు సహస్రనామం 71వ నామం "మధుసూధన" కు అద్భుతమైన భావవర్ణనను కలిగినదిగా ఉంది. 

పద్యం:

మధుసూదనకళ లన్నియు

నె దపొంగులతీరుగాను నా నంద కధా

చదువులు తీరుకలయికే

అదుపుగ భక్తిగ తపస్సు నాశ్రిత భావమ్

మధుసూదనకళ లన్నియు

– మధుసూదనుని కలలు అన్నిటినీ

("కళ" అంటే గుణగణాలు, రూప వైభవాలు, పరాక్రమాలు, లీలలు అన్నింటినీ)

యదపొంగులతీరుగాను యానంద కధా

– ఒకే ఒంగిపొంగే ఆనంద గాధగా అవి వ్యక్తమవుతాయి

("పొంగు" – ఉప్పొంగే, "తీరు" – తీరు/రీతి, "యానంద కథా" – పరమానంద కథ)

పెదవులు తీరుకలయికే

– ఆ గాథలు భక్తుల పెదవులకు చేరి (వాక్కుగా) తీరతాయి

(భక్తులు మాట్లాడే మాటల్లో ఆయన కథలు ప్రతిధ్వనిస్తాయి)

అదుపుగ భక్తిగ తపస్సు ఆశ్రిత భావమ్

– భక్తి, తపస్సు, ఆశ్రయత భావంలో ఆయన సత్వరూపం అవుతుంది

("అదుపు" – నియమితమైన, "భక్తిగ", "తపస్సు", "ఆశ్రిత" – ముగ్గురు మార్గాల సమ్మేళనం)

మొత్తం భావం:

"మధుసూదనుడు" అనగా మధు అనే అసురుని సంహరించినవాడు. ఈ నామంలో భగవంతుని శక్తి, రక్షణ ధర్మం, దుష్ట సంహార కార్యం కనిపిస్తుంది. ఈ పద్యంలో, ఆ మధుసూదనుని లీలలు, గుణాలు, పరాక్రమాలు అన్నీ కలిసి ఒక ఉప్పొంగే ఆనంద గాధలా మారతాయని, అది భక్తుల నోటి ద్వారా వెలువడుతుందని, భక్తి, తపస్సు, ఆశ్రయ భావాలన్నింటిలో ఆయన స్వరూపం దర్శనమిస్తుందని చెప్పబడింది.

*****

విష్ణు సహస్రనామం – 72వ నామం: భాష్యః (भाष्यः)

అర్థం:

భాష్యః అన్న నామానికి మూల అర్థం – భూతములు శాసించువాడు, ప్రాణదానం చేయువాడు, భాష్యించగల శక్తి కలవాడు అని భావాలకోసం తీసుకుంటారు. 

ఈ నామం విశ్వాన్ని నడిపించేవాడు అనే విస్తృత భావనను కూడా ఇస్తుంది. "భాష్యః" అనే పదం శాసించు, వ్యాఖ్యానించు, ప్రవచించు అన్న అర్థాలను కలిగిఉంది. ఇందులో "భాష" అనే ధాతువు ఉంటుంది.

పద్యం:

భాష్యమ్ము మాయగనుమర్మ భవమ్ముగానున్

భాష్యమ్ము కాల గమనమ్ము ఫలమ్ము గానున్

భాష్యమ్ము సత్య పఠనమ్ము భయమ్ము రీతీ

భాష్యమ్ము విశ్వ చరితమ్ము పదమ్ము దేవా

భాష్యమ్ము – (ఆయన) శాసనము, వాక్యము, ప్రబోధము

మాయగనుమర్మ – మాయ యొక్క రహస్యాన్ని

భవమ్ము – సంసారముని, భవబంధముని

కాల గమనము – కాలచక్రము, సమయ ప్రవాహము

ఫలము – కర్మ ఫలితములు

సత్య పఠనము – సత్య వచనము, ధర్మ బోధన

భయము రీతి – భయ నివారణ పద్ధతులు, పరిపాలనా ధర్మము

విశ్వ చరితము – సర్వ లోక చరిత్ర, జగత్ గతి

పదము – పరమపదము, శ్రేయస్సు మార్గము

భావార్థం:

ఆయన శబ్దము ద్వారా

మాయ యొక్క అంతర్లీన తత్వాన్ని బోధించగలడు,

భవసాగరాన్ని దాటించగలడు.

ఆయన వాక్యము కాలగమనాన్ని నిర్దేశిస్తుంది,

ఫలితాల ప్రకటనగా పని చేస్తుంది.

సత్యాన్ని పఠింపజేస్తుంది, భయాన్ని నివారిస్తుంది.

ఆయన వచనం ద్వారా జగత్ చరిత్ర బోధించబడుతుంది,

శ్రేయస్సు మార్గమును చూపుతుంది.

ఆయనే భాష్యః – సర్వప్రబోధకుడైన దేవుడు.

****-

---

. ". "విష్ణు సహస్రనామం" 73వ నామమైన ఈశ్వర 

పద్యం:

ఈశ్వర ఫాలనేత్ర భవ శ్రీకర శేఖర విశ్వ నాధ వి

శ్వేశ్వర పార్వతీపతిగ శ్రేష్ఠవు పావన ధారి మ్రొక్కె స

ర్వేశ్వర నాదుభక్తిగన వేకువ లక్ష్యము ధ్యానమర్మ ము

క్తేశ్వర కాల నిర్ణయము తీరుగ తీర్చుచు రంజనుండుగన్

భావార్థం:

ఈశ్వరుని స్మరించు సమయంలో ఆయనను ఇలా ధ్యానించాలి:

ఫాలనేత్రుడు – భవ (శివుడు)గా, కంఠములో నీలాన్ని ధరిస్తూ, మూడవ నేత్రముతో సంపూర్ణ జ్ఞానస్వరూపిగా,

శ్రీకరుడు, శేఖరుడు, విశ్వనాథుడు – అందరికి శుభాన్ని ఇచ్చే శ్రీశివునిగా, విశ్వపతిగా

పార్వతీపతి, శ్రేష్ఠుడు, పావనధారి – పార్వతీదేవితో కలిసి ఉన్న శివునిగా, శుద్ధత్మతో, అత్యుత్తమునిగా

సర్వేశ్వరుడు – సమస్త జ్ఞానశక్తుల అధినేతగా,

నాదః భక్తిగన వేణువులలో పల్కునే ధ్వనిగ – నాదబ్రహ్మగా, ఆయనను సంగీతములో పిలిచే వేణువులలో వినిపించే దైవధ్వనిగా

ముక్తేశ్వరుడు, కాల నిర్ణయము తీర్చు వాడు – ముక్తిని ప్రసాదించేవాడు, కాలచక్రానికి అధిపతి, సృష్టి స్థితి లయలకు నియంత రంజనుండుగన్ – ఆయన మనస్సును హర్షపరుస్తాడు, శరణు తీసుకున్న భక్తులను పరమానందానికి నడిపిస్తాడు.

****

విష్ణు సహస్రనామ 74 వ
నామం: విక్రమీ
అర్థం: 'విక్రమి' అంటే పరాక్రమశాలి, ధైర్యశాలి, సాహసి. ఇది విశ్ణువు యొక్క ఒక శౌర్య-ధర్మ నామం. అర్థాత్, విక్రమము గలవాడు – శత్రుని దెబ్బతీయగల శక్తి గలవాడు.

హంసయాన...ర జ ర జ ర..యతి 8)

విక్రమీవినమ్రతానిజమ్ముగాను యుద్ధమున్
చక్ర రీతి మాదిరేజయమ్ముగాను వైనమున్
శుక్ర నీతిగాను కాసుతీరునౌను కాలమున్
వక్ర బుద్ధిలేని చావగల్గి సేవ ధర్మమున్

పద్యం విశ్లేషణ:

విక్రమీవినమ్రతానిజమ్ముగాను యుద్ధమున్
→ విక్రమి అయిన శ్రీహరి యుద్ధములోనూ, నిడివిగల వినమ్రతతో కూడిన నిజమైన ధర్మమును పాటించెడు వాడు;
→ బలహీనులపై కాదు, ధర్మయుద్ధంలో ధైర్యముతో పోరాడే పరమాత్మ.

చక్ర రీతి మాదిరే జయమ్ముగాను వైనమున్
→ చక్రాయుధాన్ని వినియోగించునట్లు (సూదర్శనచక్రం), కార్యవైభవములో విజయాన్ని పొందెడు వాడు
→ ఆచరణలోనూ ఆయుధంలోనూ సమ సమర్థత చూపెడు శ్రీహరి.

శుక్ర నీతిగాను కాసుతీరునౌను కాలమున్
→ శుక్రాచార్యుల నైతికత లాంటి నీతిని అనుసరించెడు వాడు, పరీక్షల సమయంలో కూడా తడబడని నైతికత కలవాడు.
→ ఏ సమయములోనూ ధర్మబాహ్యత లేకుండా ఉండే నాయకత్వము – ఇది శ్రీహరికి యోగ్యమైన గుణం.

వక్ర బుద్ధిలేని చావగల్గి సేవ ధర్మమున్
→ వక్రబుద్ధిని (తెగింపు, మాయ, వక్రమార్గం) లేకుండా మరణించగల (అంటే ధర్మార్థమై జీవించగల) సేవా ధర్మమును పాటించెడు వాడు.
→ అర్ధం: చీకటి మార్గాన్ని పటించని ధర్మపరుడు – సేవాదృక్పథంతో బ్రతికే వాడు.

✅ సారాంశం:

ఈ పద్యంలో "విక్రమీ" నామానికి లోతైన శౌర్యమూ, వినమ్రతా ధర్మమూ, నిజాయితీ, సేవా భావము అన్నిటినీ చక్కగా జతచేసారు. యుద్ధవైభవం చక్రయుధంతో, శాంతవైభవం ధర్మంతో బలపడిన పరమాత్మ విక్రమీగా వికసిస్తున్నాడు.

*-*--

విష్ణు సహస్రనామం 75 వ నామం 

🔱 నామం: ధన్వీ

అర్థం: “ధనువు” = విల్లు, ధన్వీ = విల్లు ధరించినవాడు.

విష్ణువు “శారంగధన్వ” (శారంగం అనే విల్లు కలవాడు) అని పిలవబడతాడు. ధనస్సుతో ధర్మయుద్ధానికి సిద్ధుడైన పరమాత్మకు ఇది ఒక ప్రధాన నామం.

ధన్వీసామ్యతపమ్ముగాను కదల ధర్మార్ధ తత్త్వమ్ము గా

మన్వీమన్యత గాను సేవలగు మానమ్ము యోగమ్ము గా

ధన్వీదారిగనౌనుసర్వసుఖము దారిద్ర తీర్చేందు గా

తన్వీ కారము గానుతత్త్వములను తన్మాయ మార్చేందుకున్

🪶 పద్య విశ్లేషణ:

ధన్వీ సామ్యతపమ్ముగాను కదల ధర్మార్థ తత్త్వమ్ము గా

→ ధన్వీ అయిన పరమేశ్వరుడు సమత్వంతో కూడిన ధర్మార్థ తత్త్వాలను కదిలించే శక్తిమంతుడు.

→ విల్లు (ధనువు) చేత పట్టిన శక్తి, ధర్మాన్ని స్థాపించడానికి సమబలం కలిగి ఉన్నదని సూచన.

మన్వీ మన్యత గాను సేవలగు మానమ్ము యోగమ్ము గా

→ మానవధర్మాన్ని మన్నించేటటువంటి మాన్యత (గౌరవం) కలిగిన సేవా యోగముతో కూడిన శక్తి యుక్తి కల పరమాత్మ.

→ ‘మన్వీ’ అంటే మానవత తత్త్వానికి అనుగుణంగా ఉండడం – నైతికత, వినయం, సేవాసంపన్నత.

ధన్వీ దారిగనౌను సర్వసుఖము దారిద్ర తీర్చేందు గా

→ ధన్వీ అయిన వాడు ధనుర్భలముతో సర్వసుఖాల మార్గాన్నే చూపిస్తాడు; దారిద్ర్యాన్ని తొలగించేందుకు శక్తిగా నిలుస్తాడు.

→ అర్థాత్ పరమేశ్వరుని ధర్మయుద్ధం పరోపకారానికి, దౌర్భాగ్య నివారణకు మార్గం.

తన్వీ కారము గాను తత్త్వములను తన్మాయ మార్చేందుకున్

→ తన్వీ (సూక్ష్మమైన శక్తి) అయిన మహాశక్తిగా తత్త్వాలను తన్మయముగా మార్చగల సమర్థత కలది.

→ అంటే: సత్యం, ధర్మం, శాంతి లాంటి తత్త్వాలను జీవులలో నిగూఢమైన స్వభావంగా నిలిపివేయగల పరమాత్మ – ధన్వీ.

✅ సారాంశ భావం:

ఈ పద్యంలో ధన్వీ అనే నామం:

భౌతిక ధనస్సు (విల్లు)

ధర్మసామరస్య ధనస్సు (సమత్వధర్మం)

దారిద్ర్య వినాశక ధనస్సు (సమృద్ధి శక్తి)

తత్త్వబోధక ధనస్సు (తన్మయత్వ మార్పు శక్తి)

ఈ నాలుగు పాఠాల్లో విశ్లేషించబడింది.

****

76వ నామం — "విక్రమ" — దానర్థం: పరాక్రమశాలి, శౌర్యవంతుడు, విశాలగమనుడు, లేదా దీర్ఘదృష్టి కలవాడ

విక్రమ విద్య ధార గుణ వీనుల విప్లవ విశ్వ వాకిటన్

సక్రమ కాల నిర్ణయము సఖ్యత సంబర సేవ తత్త్వమున్

స్వక్రమ లక్ష్య సాధనలు సాధన తీరున సర్వమే యగున్

ప్రక్రమ నేస్త భావమగు ప్రాభవ భక్తిగ దేహ దాహమున్

పద్యం:

విక్రమ విద్య ధార గుణ వీనుల

విప్లవ విశ్వ వాకిటన్

> విక్రముడు అనగా… విద్యలో ప్రవీణుడు,

గుణాలలో ఆరాధ్యుడు, వీనులైన జనులలో మార్గదర్శి.

విశ్వ వ్యాప్తమైన వాక్యముల ప్రవాహాన్ని (వేదం, ధర్మ)

విప్లవాత్మకంగా (పరిమళింపజేసే విధంగా) వ్యాపింపజేసేవాడు.

సక్రమ కాల నిర్ణయము

సఖ్యత సంబర సేవ తత్త్వమున్

> కాలాన్ని సక్రమంగా గుర్తించే శక్తి —

ప్రతి కార్యానికి సరైన సమయాన్ని నిర్ధారించగల శక్తి.

ఆయన సఖ్యతతోనే ఆనందం, ఉల్లాసం, సేవాసంపూర్ణత లభిస్తాయి.

తత్త్వంగా ఆయన సమాజంతో జత అయ్యే విధంగా సానుభూతి, చైతన్యం నింపుతాడు.

స్వక్రమ లక్ష్య సాధనలు

సాధన తీరున సర్వమే యగున్

> స్వధర్మం ప్రకారం, తన క్రియాశీలత (కర్మ పథం)తో

లక్ష్యాలను సాధించేవాడు విక్రముడు.

అందువల్లే సాధన మార్గంలో —

అంతిమంగా సర్వం ఆయనే అవుతాడు (విశ్వరూపం ధరిస్తాడు).

ప్రక్రమ నేస్త భావమగు

ప్రాభవ భక్తిగ దేహ దాహమున్

> విక్రముని భక్తి —

ప్రక్రమంగా (ప్రకటనాత్మకంగా) స్నేహభావంగా ఎదుగుతుంది.

ఆ భక్తి ప్రభావం వల్ల

ఈ శరీర దాహమన్న బంధం, భోగం, మమకారం —

అన్ని తరిగిపోతాయి.

సారాంశ భావం:

విక్రముడు అనగా విజ్ఞానవంతుడైన పరాక్రమశాలి.

ఆయన శక్తి జ్ఞానంలోనూ, కాలప్రమాణాన్ని గ్రహించడంలోనూ ఉంది.

ఆయన సేవల ద్వారా భక్తులు స్వధర్మాన్ని అనుసరిస్తారు.

ఆ భక్తి, ఆయన్ని స్నేహితుడిగా భావించి, మానవ జీవిత బాధల్ని త్రాగుతుంది.

*****

విష్ణు సహస్రనామం 77 నామం... క్రమః

 “నామార్ధం:

“క్రమః” అంటే శాసనము, విధి, క్రమపద్ధతి, ధర్మనిర్వహణ లో శ్రేణీక్రమము అని అర్థాలు. ఈ నామము ద్వారా భగవంతుడు సంస్థాపిత ధర్మ క్రమానికి మూలమైనవాడు, విశ్వం తన క్రమపద్ధతిలో నడిచేలా చేసే నియంత్రణశక్తి అన్న తాత్పర్యం తళుకుతుంది.

పద్యం:

క్రమమగు సేవ కళావతారమేనున్

సమమగు కార్యము సాధ్యదానమేనున్

నమకము శక్తియు నమ్మ గల్గుటేనున్

సమరము సంభవమేను జీవితమ్మున్

అర్థవివరణ:

🔸 క్రమమగు సేవ కళావతారమేనున్

క్రమబద్ధమైన సేవకే కళా రూపంగా అవతరించిన వాడే.

(భగవంతుడు అవతారాల ద్వారా సేవారూప ధర్మాన్ని స్థాపించేవాడు. అవతారమే ‘కళ’గా భావించబడుతుంది — ఇది "కళావతారము" అన్న పదానికి నిఘంటువు వ్యాఖ్య.)

🔸 సమమగు కార్యము సాధ్యదానమేనున్

సమమైన (సమతా భావన కలిగిన) కార్యాన్ని సాధించునటువంటి శక్తిని (ప్రభావాన్ని) ఆయన ప్రసాదిస్తాడు.

(ఇక్కడ "సమము" అంటే సమభావన – సర్వులకు సమంగా సేవ చేయుట.)

🔸 నమకము శక్తియు నమ్మ గల్గుటేనున్

ఆయనపై నమ్మకమే శక్తిగా మారుతుంది; విశ్వాసమే బలము.

("నమకము" = భక్తి, శ్రద్ధ; "నమ్మ గల్గుటే" = విశ్వాసము కలిగిన జీవన ధోరణి.)

🔸 సమరము సంభవమేను జీవితమ్మున్

జీవితం అనేది ఒక యుద్ధమే — అది క్రమానుగతంగా జరిగే ధర్మసమరం.

(ఈ పాదం అత్యంత తాత్వికముగా ఉంది: జీవితం అనేది "ధర్మసమరం", అది క్రమంతో సాగాలి.)

తాత్పర్యం (సారాంశంగా):

భగవంతుడు “క్రమః” అనే నామముతో ధర్మ క్రమాన్ని స్థాపించేవాడు,

సమతా భావాన్ని ప్రసాదించేవాడు,

భక్తితో నడిపే జీవితం శక్తితో నిండేలా చేసేవాడు,

ధర్మయుద్ధంలో మనలను ముందుకు నడిపించే వాడు అని చెబుతుంది.

---

విష్ణు సహస్రనామం..78వ నామం – అనుత్తమ 

అర్థం: “అనుత్తమ” అంటే

అత్యుత్తముడు, ఎవరూ సమానించలేని వాడు, తక్కువగా వర్ణించలేనంత గొప్పవాడు, సర్వోన్నతుడు అంటే – భగవంతుడికి మించిన వాడెవడూ లేడు అనే తాత్పర్యం.

 (పంచచామర – జరజరజగ – 9 గణం):

అనుత్తమై సకామ్య భావ తత్త్వమై జయమ్ముగన్

ధనేత్తువై విశాల బోధ లక్ష్యమై బలమ్ముగన్

ఋణమ్మువై క్షణమ్ము తీరు భాగ్యమై జపమ్ముగన్

మనమ్మువై యనంత ప్రేమ జీవితమ్ము కానుకన్

పద్యార్థం:

🔹 అనుత్తమై సకామ్య భావ తత్త్వమై జయమ్ముగన్

భగవంతుడు అనుత్తముడు – అతడి సన్నిధిలో ఉన్నభావమే "సకామ్య తత్త్వం" (ఇష్టభావం);

ఆ భావానుభూతిలోనే జయం ఉంటుంది.

(అవతారాల అనుభవం అనేది మన కోరికతో కాదు, కానీ కోరికగా మారిన ఆత్మభావమే అక్కడ “సకామత”గా మారుతుంది. అది తత్త్వంగా ఉన్నప్పుడు మనస్సు విజయమవుతుంది.)

🔹 ధనేత్తువై విశాల బోధ లక్ష్యమై బలమ్ముగన్

ఆయన సద్గుణాలు ధనము;

ఆయన గాక మరొక ధ్యేయమేమీ లేదు – విశాల జ్ఞాన లక్ష్యమే ఆయనే;

ఆయన చింతనే బలమవుతుంది.

(ఇక్కడ "ధనేత్తు" = ధనాధిపతి, కానీ మీరు దీనిని "ధనముగా తన బోధ"గా అర్థవహించారన్నది స్పష్టమవుతుంది.)

🔹 ఋణమ్మువై క్షణమ్ము తీరు భాగ్యమై జపమ్ముగన్

ఋణబద్ధత లాంటిది – ప్రతి క్షణమూ ఆయనకు మన జీవితం ఋణమే;

ఆయనతో అనుసంధానం చేసే ప్రతి క్షణం జపమే, అది భాగ్యమే.

(ఇక్కడ "క్షణమ్ము తీరు" అంటే కాలాన్ని ధర్మంగా నడిపించడమే. జపము = ధ్యానం, అనుసంధానం.)

🔹 మనమ్మువై యనంత ప్రేమ జీవితమ్ము కానుకన్

మనస్సే ఆయన్ని ప్రేమించేది కాదు,

ఆయనే మనస్సువై ప్రేమగా జీవితం అనే కానుకను మనకు ప్రసాదించెను.

(ఇది అతి మహాత్మ భావన – భక్తిని మనం సాధించం, అది ఆయన అనుగ్రహం వల్ల కలిగేది.)

తాత్పర్యం (సారాంశంగా):

అనుత్తముడు అనే నామం –

తన తత్త్వంతో మన జ్ఞానాన్ని మేల్కొలిపే వాడు,

మన జీవితం అంతా తన ప్రేమలో ప్రవహించేలా చేసే వాడు.

జీవితం అనే కానుకను తన స్వభావముగానే మనకు అందించే పరమాత్మ.

---*-***

“విష్ణు సహస్రనామం”లో 79వ నామమైన "దురాదర్శః" (దుర్ + ఆధర్శ — చూసేందుకు కూడా కష్టమైనవాడు / అందరికి అందనివాడు / ఎవరి చేతనూ చరింపనివాడు)

నామం: దురాదర్శః
అర్థం:
అతని స్వరూపాన్ని చూసేందుకు సాధారణ ప్రజలూ, దేవతలూ అర్హులు కాదు. అతడు ఎవరి చేతనూ పట్టు బడడు, కలవరింపబడడు. భగవంతుడి మాయను జయించకుండా ఆయనను దర్శించలేరు.

దురాదర్శ సాక్షీ  తురంతూ స్వధర్మా
ధరాతీర్ధ మాయా ధరిత్రీ స్వ సత్యా
విరాట్స్వామి సాధ్యా నిరీక్షణ్య పుర్షా
పరంధామ కాలం ప్రభావం స్వ హర్షా

పద్య విశ్లేషణ:

1వ పాదం:

దురాదర్శ సాక్షీ తురంతూ స్వధర్మా

దురాదర్శ – ఎవరి చేతనూ చరింపనివాడు, జయింపనివాడు

సాక్షీ – తత్వ సాక్షిగా ఉండేవాడు

తురంతూ – తక్షణమే స్పందించగలిగే స్వరూపుడు

స్వధర్మా – తన స్వధర్మంలో నిలిచినవాడు

👉 ఇక్కడ భగవంతుని చరిత్రగత సాక్షిగా చూపించడం, తక్షణ కర్తవ్యసాధన చేసే మహిమను పేర్కొనడం ఉంది.

2వ పాదం:

ధరాతీర్ధ మాయా ధరిత్రీ స్వ సత్యా

ధరాతీర్ధ – భూమి యందు ఉన్న పవిత్ర క్షేత్రాలన్నిటికి ఆధారం

మాయా – తన మాయాశక్తి ద్వారా జగత్తు రూపొందించేవాడు

ధరిత్రీ – భూమిదేవి స్వరూపుడు

స్వ సత్యా – తన స్వ స్వరూప సత్యంలో నిలిచినవాడు

👉 భగవంతుని మాయాశక్తి, భూమి-కల్యాణ సంబంధం, మరియు నిజత్వం వివరించబడింది.

3వ పాదం:

విరాట్స్వామి సాధ్యా నిరీక్షణ్య పురుషా

విరాట్ స్వామి – విశ్వరూపధారి

సాధ్యా – సాధ్యదేవతలచే సేవించబడే వాడు

నిరీక్షణ్య – చూచుటకు కష్టమైన వాడు

పురుషా – పరమపురుషుడు

👉 ఇది "దురాదర్శ" నామార్థానికి సూటిగా సరిపోతుంది. నిరీక్షణ్య పురుషా అనటం అద్భుతంగా వర్ణించింది.

4వ పాదం:

పరంధామ కాలం ప్రభావం స్వ హార్షా

పరంధామ – పరమ నివాస స్థానం, స్వరూప

కాలం – కాలాన్ని నియంత్రించే స్వరూపుడు

ప్రభావం – ప్రభావవంతుడు

స్వ హార్షా – తన ఆనంద స్వరూపుడైన వాడు

👉 దురాదర్శత్వానికి కారణాలు — కాలాధిపత్యం, ప్రభావం, పరంధామ స్వరూపం — అన్నీ ఇందులో తెలివిగా పొందుపరిచారు.
****
"విష్ణు సహస్రనామం" లో 80వ నామమైన "కృతజ్ఞః"

🔸 నామం: కృతజ్ఞః

అర్థం:
కృతజ్ఞత గలవాడు; సత్కార్యాన్ని గుర్తుంచుకొనేవాడు; భక్తుల పుణ్య ఫలాలను వృథా చేయనివాడు.
భక్తుడి చేసిన తపస్సును, సేవను గుర్తుంచుకుని దానికి తగిన ఫలితాన్ని అనుగ్రహించేవాడు.

✅ ఛందస్సు:

పంచచామర – జ ర జ ర జ గ – యతి 9 (9 అక్షరాల యతి)
పాదాలు గణ విశ్లేషణతో సరిగ్గా కుదిరినవిగా కనిపిస్తున్నాయి. అచ్చాలు సరిపోయాయి.

📜 మీ పద్యం:

కృతజ్ఞతా భవమ్ము గా కృషీ పరమ్మగానులే
ప్రతిజ్ఞ చేయగల్గుటన్ ప్రభావమున్ సమర్ధతే
యతిజ్ఞ కార్యదక్షతా యనంతమున్ సహాయతే
సతిజ్ఞ సర్వ రక్షగా సమర్ధతా గుణమ్ము గా

🧵 విశ్లేషణ:

1వ పాదం

కృతజ్ఞతా భవమ్ము గా కృషీ పరమ్మగానులే

"కృతజ్ఞతా భవమ్ము" = కృతజ్ఞతతో నిండి ఉన్న స్వభావమై ఉన్నవాడు

"కృషీ పరమ్ము గాను" = భక్తుల కృషిని పరమమైనదిగా గౌరవించువాడు

👉 కృతజ్ఞ అనే నామానికి నేరుగా అర్థబోధన చేస్తూ మొదటి పాదం రాయబడింది. సూటిగా, గంభీరంగా ఉంది.

2వ పాదం

ప్రతిజ్ఞ చేయగల్గుటన్ ప్రభావమున్ సమర్ధతే

"ప్రతిజ్ఞ చేయగల్గుట" – భక్తుని రక్షణ అని స్వయంగా చెప్పిన వాడు

"ప్రభావము సమర్ధత" – ఆ మాట నిలబెట్టగల శక్తి కలవాడు

👉 ఇది విష్ణువు భక్త వత్సలతను, అతని వాగ్దానపాలకత్వాన్ని సూచిస్తుంది. “కృతజ్ఞత” యొక్క ఫలస్వరూపంగా ఇది అర్థవంతంగా అనుసంధానమైంది.

3వ పాదం

యతిజ్ఞ కార్యదక్షతా యనంతమున్ సహాయతే

"యతిజ్ఞ" = యతుల సాధనను తెలిసిన వాడు

"కార్యదక్షత" = కార్యదక్షుడు

"యనంతమున్ సహాయతే" = అనంతునికి సహాయకుడైన సర్వశక్తిమంతుడు

👉 భగవంతుడు యోగి, తపస్సు చేసిన యతుల కార్యాన్ని గుర్తించే కృతజ్ఞతా గుణాన్ని తెలియజేస్తుంది.
---

4వ పాదం

సతిజ్ఞ సర్వ రక్షగా సమర్ధతా గుణమ్ము గా

"సతిజ్ఞ" = సత్యాన్ని తెలిసినవాడు

"సర్వ రక్షగా" = సమస్త జంతువుల రక్షకుడు

"సమర్ధతా గుణమ్ముగా" = శక్తి, సామర్థ్యముతో కూడిన గుణ స్వరూపుడు

👉 ఇది కృతజ్ఞుడైన భగవంతుని సర్వ రక్షక స్వరూపాన్ని అభివర్ణిస్తుంది.

****