ఉ.ధర్మజు తోడఁ దమ్ములు సుధర్మముఁ దత్త్వమునేల నుండగన్ 

కర్మలనేమి యెంచగల కాలము తోడుగ సాగి పోవుటన్ 

ధర్మము నాదుపుత్రుల విధానము సర్వము బోధజేయగా 

నోర్మిగఁ తెల్పుసంజయ వినూత్నపు యుత్సవ యుద్ధ నీతులన్ (1)

అర్థం:

ధర్మజుడు తన తమ్ములకు ధర్మం ఎంతో ముఖ్యమని, కర్మలు చేయవలసి వచ్చినా ధర్మం మార్గం నుంచి తప్పకూడదని బోధించాడు. సంజయుడు ఈ సంఘటనను చూసి ఆ యుద్ధంలో జరిగిన విచిత్రమైన సంఘటనలు, యుద్ధ నియమాల గురించి వివరించాడు.

 * ధర్మం జీవితంలో ఎంతో ముఖ్యమైనది.

 * కర్మలు చేయవలసి వచ్చినా ధర్మం మార్గం నుంచి తప్పకూడదు.

 * కాలం మన చేతిలో లేదు.

 * యుద్ధం అనేది విధి లేనిది.

*****

ప్రణయము సర్వ మిచ్చితిని పద్మదళాక్షికి నేటిదాకా లా

లనములు చేసినావు, మిగులన్, మరి దైవికమైనట్టి, నీ

పొనరిచినట్టి నేరమున బుట్టిన కోమలి కోపవహ్ని నీ

కనుగన జారు భాష్పముల గా కిపు డారునె సాంత్వ నమ్ములన్

అర్థం:

 * ప్రణయము సర్వ మిచ్చితిని: ప్రేమను అంతా ఇచ్చాను

 * పద్మదళాక్షికి: కమలం వంటి కళ్ళు గల (ప్రియ)

 * నేటిదాకా లాలనములు చేసినావు: ఇప్పటి వరకు లాలన చేశావు

 * మిగులన్ మరి దైవికమైనట్టి: అతిగా దైవికమైన

 * నీ పొనరిచినట్టి నేరమున: నీ చేసిన తప్పు వల్ల

 * బుట్టిన కోమలి కోపవహ్ని: మృదువైన కోపాగ్ని

 * నీ కనుగన జారు భాష్పముల గా: నీ కళ్ళ నుండి వచ్చిన నీరుగా

 * కిపు డారునె సాంత్వనమ్ములన్: నాకు ఆశ్వాసన ఇచ్చాయి

*****

చేలచెఱంగునన్‌ మొగముచెమ్మట లొత్తు, చెయిం బెనంచు, నీ

> లాలకముల్‌ మొగమ్ము కవియన్‌ పయికడ్డము దిద్దు, మోవిపై

> వ్రేలిడి యాలకించు, మురిపెంపు కనుంగవనిండ వాలికల్‌

> తేలగ జూచు, నెద్దియు మదిం దలపోయు ననేకరీతులన్‌.

>
అర్థం:

 * చేలచెఱంగునన్‌: వరి చేలు లేదా చెరువు ఒడ్డున

 * మొగముచెమ్మట లొత్తు: ముఖం నుండి చెమటలు కారుతుండగా

 * చెయిం బెనంచు: చేతులను కడుగుతూ

 * నీ లాలకముల్‌: నీ (తల్లి) లాలన చేస్తూ

 * మొగమ్ము కవియన్‌ పయికడ్డము దిద్దు: చిన్నపిల్ల యొక్క ముఖంపై ఉన్న పొడిని తొలగిస్తుంది

 * మోవిపై వ్రేలిడి యాలకించు: మోకాళ్ళపై వేలుతో తడుముతూ

 * మురిపెంపు కనుంగవనిండ వాలికల్‌ తేలగ జూచు: ఆనందంతో కళ్ళు మెరుస్తూ

 * నెద్దియు మదిం దలపోయు ననేకరీతులన్‌: చిన్నపిల్లను ప్రేమగా చూసుకోవడానికి అనేక విధాలుగా ప్రయత్నిస్తుంది

*******

చం.* చిటికెనవ్రేల మేలిమి పసిండిపసల్‌ మిసలాడ చూడ ము:

*ముద్దుటుంగరము,  చారుకుమార మృణాలకోమల:

 * స్ఫుటమగు పాణిబంధమున పూన్చిన పచ్చని పట్టు తోరమున్‌:

 * కటకట వెట్టి యామె కడకంటి కొసల్‌ బలవంత మీడ్చెడిన్‌: 

 చిన్నపిల్ల వేళ్ళ మృదుత్వం, వాటితో చేసే ఆటలు చూడ చక్కగా ఉంటాయి.

  ముద్దగా ఉండే ఆ బిడ్డ చక్కగా ఉండే కుమారుడులా మృదువుగా ఉంటాడు.

 బిడ్డ చేతికి కట్టిన పచ్చని పట్టు తోర చాలా అందంగా ఉంటుంది.

ఆ తోర చాలా బలంగా ఉంది, దాన్ని చిన్నపిల్ల ఎలాగైనా చీల్చాలని ప్రయత్నిస్తుంది.

*****

ఉ.అప్పుడు సంజయుండు, నుడి వాసల వెల్లువ గెల్పుకోసమున్

తప్పిదమెన్న లేనిగతి ధార్మిక పాండవ సేనయేనటన్

గొప్పగ నెంచగా గురుని గోప్యము యుద్ధమునందుఁ జూపగన్,

ఒప్పిన ధైర్యపాటవసుయోధను డంతట వేడెనిట్లనన్ (2)

అర్థం:

 * అప్పుడు సంజయుండు: ఆ సమయంలో సంజయుడు

 * నుడి వాసల వెల్లువ గెల్పుకోసమున్: మాటలతో జయించడానికి

 * తప్పిదమెన్న లేనిగతి: ఎలాంటి తప్పు లేని

 * ధార్మిక పాండవ సేనయేనటన్: ధర్మమార్గంలో నడుస్తున్న పాండవ సైన్యాన్ని

 * గొప్పగ నెంచగా: గొప్పగా చెప్పగా

 * గురుని గోప్యము: గురువు నేర్పించిన గోప్యమైన విద్యను

 * యుద్ధమునందుఁ జూపగన్: యుద్ధంలో ప్రదర్శించగా

 * ఒప్పిన ధైర్యపాటవసుయోధను డంతట వేడెనిట్లనన్: అందరూ అంగీకరించే ధైర్యం మరియు నైపుణ్యం ఉన్న యోధుడు అంతా ఆశ్చర్యపడే విధంగా

ఉ.హే, గురువా విధానముల హేతువు విద్దెలబుద్ధిశాలిగన్ 

బాగుగ యుద్ధవీరులగు పాండు కుమారుల యుద్ధనీతితో  

సాగెడి సైన్య మెల్లరను సాధ్యపు చేతల నెంచ గల్గగన్ 

యోగపు వీరులై విజయ యోగ్యత నంతయు నీదు యుక్తులన్(3)

అర్థం:

 *  ఓ గురువు!

 *  నీ విధానాలకు కారణాలు తెలియని నన్ను బుద్ధిశాలిగా చేయుట.

 పాండవ కుమారుల వలె యుద్ధ వీరులుగా ఉండేటట్లు, వారి యుద్ధ నీతిని నాకు బోధించుట.

 *  నా సైన్యం అన్ని కష్టాలను అధిగమించే శక్తిని పొందాలి.

 * యోగి వీరులుగా మారి విజయం సాధించడానికి కావలసిన అన్ని యోగ్యతలను నీవు నాకు బోధించాలి. అనే పలుకులు

******

ఉ.మెచ్చిన యోధులందరు మమేకగుణాడ్యులు దుష్ట కేతువుల్, 

అచ్చట చేకితానుడు సహాయదృపుండు సుధీర శ్రేష్ఠులున్  

దెచ్చి ధనుస్సు లెత్తుచును తీవ్రత కాంక్షగ పోరు నందరున్

వచ్చిన వారినే ప్రహర వాక్కుల పర్వము క్షేత్రమందునన్  (4)

యుద్ధానికి సిద్ధమైన యోధులందరూ ఒకే మనసుతో, దుష్టులను నాశనం చేయాలనే తపనతో ఉన్నారు. వారికి చేకితానుడు అనే వీరుడు నాయకత్వం వహిస్తున్నాడు. అతను తన ధనుస్సును ఎత్తి యుద్ధానికి సిద్ధంగా ఉన్నాడు. యుద్ధభూమిలో వారు శత్రువులను సంహరించడానికి ప్రయత్నిస్తున్నారు.

****

శ్రీమద్ భగవద్గీత అనువాదము పద్యాల భావము నిత్య సత్య వాక్కుగా 2/ 6/700 మల్లాప్రగడ రామకృష్ణ 

శా.ఆమాదాద్యసమానవీరులిట వీరావేశ భీమార్జునుల్ 

సామంతుల్ గణవీరులై సమరమున్ సంగ్రామ బీభత్సమున్  

భూమీశాద్య మహా విపన్న కదనా వ్యూహామ్ము లన్ గెల్వగన్  

ధీమంతుల్ జయవాంఛలే గనగ నీధీరుల్ వివాదమ్మునన్

* యుద్ధానికి నాయకత్వం వహించిన వీరులు భీమార్జునుల మాదిరిగానే వీరావేశంతో ఉన్నారు.

 *సామంతులు మరియు ఇతర యోధులు కలిసి భయంకరమైన యుద్ధంలో పాల్గొన్నారు.

 * భూమిని పాలించే రాజు యొక్క కష్టకాలంలో, వారు అద్భుతమైన యుద్ధ వ్యూహాలతో శత్రువులను ఓడించాలని నిర్ణయించుకున్నారు.

* తెలివైన వీరులు విజయం కోసం ఎంతగానో కోరుకుంటున్నారు. ధర్మ నిష్ఠులు ఈ వివాదాన్ని తీర్చాలని భావిస్తున్నారు.

***

పాండు కుమారులున్ తమరి పాశమునేమది జూపనుండగన్

పాండవ మధ్యముండు మరి బాల ప్రవీరులు ధర్మ యుద్ధమున్

కండబలంబునన్ గలిగి గమ్యనిజంబగు ధైర్య వాక్కులన్

నిండుగ యుద్ధవీరులకు నిర్ణయ లక్ష్యము పోరుయేయగున్  (6 )

అర్థం:

పాండు పుత్రులు తమకున్న బంధాలను మరిచి యుద్ధానికి సిద్ధమయ్యారు. పాండవులలో అర్జునుడు అత్యంత వీరుడు. అతనితో పాటు ఇతర యువ వీరులు కూడా ధర్మయుద్ధానికి సిద్ధంగా ఉన్నారు. వారికి బలం, ధైర్యం, ధర్మం అనే లక్ష్యం ఉన్నాయి. యుద్ధ వీరులకు యుద్ధమే లక్ష్యం అన్నది ఈ పద్యం చెప్పే సత్యం.

*****

ఎందరు భూసురుల్ కలసి వెల్గుల నెత్తగ జోరుగుండగన్,               

అందరిలోను మిన్నగన నాద్యుగ నీవన విజ్ఞతేయగున్    

సందడి యుద్ధకారణమె సంజయ! యీవిధిఁ జేరగా నగున్ 

గందర గోళమున్ బడితి గావఁగ నాయకు లౌను సైన్యమున్ (7 )

ఈ పద్యం అర్ధం..

యుద్ధం యొక్క వ్యర్థతను, శాంతిని కోరుకునే భావాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.

 * యుద్ధంలో పాల్గొన్న అందరూ మహావీరులైనా, వారి మధ్య సంఘర్షణ ఎందుకు అని ప్రశ్నించడం ద్వారా మానవత్వంపై ప్రశ్నించేలా చేస్తుంది.

 * ఈ పద్యం మహాభారతంలోని సంఘర్షణను మానవ సంబంధాలకు అన్వయించి చూడటానికి ఉపయోగ పడుతుంది

*****

కేరున, భీష్మ, కర్ణ, శృత కీర్తి శతానుడు కుంతి భోజడున్ 

వీర వికర్ణ విశ్వస వివేకులు మీరును మాన్యు లేయగున్ 

భూరి శ్రవుండు నీదుసుత భూసుర శ్రేష్ఠులు వీరతేజమున్

వీరులు యేకమై సమయ విద్దెలు గాకురు క్షేత్రయుద్ధమున్ (8)

సంక్షిప్త అర్థం:

అనేక మంది మహావీరులు యుద్ధభూమిలో తమ వీరత్వంతో ప్రకాశిస్తున్నారు. అయితే అందరిలోనూ అర్జునుడు అత్యంత తెలివైనవాడు. సంజయ! ఈ యుద్ధం యొక్క కారణం ఈ అహంకారం, కోపం వంటి సందడి మాత్రమే. ఈ విధంగా యుద్ధం జరిగితే సైన్యాలు గందరగోళానికి గురవుతాయి అని ఈ పద్యం చెబుతోంది.

***

ఉ.ఇంకను పెక్కుమంది బల హేతుక విద్యల యుద్ధ కౌశ మున్

జంకక నన్నుఁ గోరి తమ జాడలుఁ దెల్పియు దేహమొడ్డియున్

వంకలు లేని యుద్ధకళ వాలుగ సిద్ధముఁ దీరి యుండగన్

సంకట మేమిలేకనటు సాయముఁ చేయగ శూర సైనికుల్    (9)

అర్థం:

ఇంకా చాలామంది బలమైన కారణాలతో, వివిధ విద్యలతో, యుద్ధ వ్యూహాలతో నన్ను కోరుతూ తమ జాడలు తెలియజేసి, తమ శరీరాలను సిద్ధం చేసుకున్నారు. వంకలు లేని యుద్ధ కళను నేర్చుకుని సిద్ధంగా ఉన్నారు. అయితే ఎలాంటి సంకటం లేనట్లుగా సహాయం చేయగలిగే శూరవీరులు అవసరం.

****

చం.అపరి మితమ్ము సేన తతి యాశయ లక్ష్యముగాను కౌరవుల్

అపజయమేయెరుంగనిటు యర్జును భీష్ముల నిల్వరించగన్

నిపుణత మేలు జూపుచు వినిర్మల పాండవ మూక గెల్వగన్

అపజయమౌను సత్యముయు నాదిగ వాక్కులు నమ్ముసైన్యమున్ (10)

అర్థం:

కౌరవులు అపరిమితమైన సైన్యాన్ని కలిగి, తమ లక్ష్యంగా పాండవులను ఓడించాలని ఆశిస్తున్నారు. యుద్ధభూమిలో అపజయమనేది వారికి తెలియదు అన్నట్లుగా యుద్ధం చేస్తున్నారు. అయితే, పాండవ సేన తమ నైపుణ్యంతో శత్రువులను ఓడించి, విజయం సాధిస్తుంది. పాండవ సైన్యం నిజాయితీగా, ధర్మం పక్షాన ఉంటుంది కాబట్టి విజయం వారిదే అని నమ్ముతున్నారు.

కావున మీరు ధైర్యము సకాలము తోడుగ నుండ గల్గగన్

కావగ భీష్ము వెంట నని కార్య విశిష్టత లందు తోడుగన్ 

నావిజయమ్ములే మొదట నాదగు ధైర్యము సంపదేయగున్ 

కావున విశ్వసించ గల కార్యము యుద్ధము నిర్ణయమ్ముగన్

 * ధైర్యం ఎల్లప్పుడూ నాతోనే ఉంటుంది.

 * భీష్ముడు యుద్ధంలో అర్జునుడికి తోడుగా ఉంటానని, అతడి విజయానికి సహాయం చేస్తానని ప్రతిజ్ఞ చేశాడు.

 * అర్జునుడి ధైర్యమే తన విజయానికి కారణం, అదే అతడి సంపద అని భీష్ముడు నమ్ముతాడు.

 * యుద్ధంలో విజయం సాధించాలనేది భీష్ముడి దృఢ సంకల్పం.

*****

భీష్మ సుయోధనా పలుకు ప్రీతిగ నెంచియు యుద్ధ భేరితో  

భీష్మ నినాద విస్మయ విభేద్యము తెల్పగ ధైర్యమే బలమ్

భీష్ముడు సింహనాదమను భీకర శంఖము పూరణార్థముల్   

భీష్ముడు తాను సర్వులకు ప్రేరణ నివ్వగ వ్యూహ మెంచగన్  (12 )

భీష్మ సుయోధనా పలుకు ప్రీతిగ నెంచియు యుద్ధ భేరితో

 * భీష్ముడు దుర్యోధనుని మాటలను సంతోషముగా విని, యుద్ధ భేరితో (యుద్ధాన్ని ప్రారంభించడానికి సంసిద్ధమయ్యారు).

భీష్మ నినాద విస్మయ విభేద్యము తెల్పగ ధైర్యమే బలమ్

 * భీష్ముని గర్జన వినిపించే వారికి ఆశ్చర్యం, భయం కలిగించింది. ఆయన ధైర్యమే బలమని చాటారు.

భీష్ముడు సింహనాదమను భీకర శంఖము పూరణార్థముల్

 * భీష్ముడు సింహనాదం అనే భయంకరమైన శంఖాన్ని పూరించడానికి సిద్ధమయ్యారు.

భీష్ముడు తాను సర్వులకు ప్రేరణ నివ్వగ వ్యూహ మెంచగన్

 * భీష్ముడు తన సైనికులకు ప్రేరణ కలిగించడానికి మరియు యుద్ధ వ్యూహాన్ని ఆలోచించడానికి సిద్ధమయ్యారు.

*****

భగవద్గీత అనువాదము పద్యాల భావము నిత్య సత్య వాక్కుగా 2/ 14/700 మల్లాప్రగడ రామకృష్ణ

అప్పుడె శంఖనాదపు మహారవ తప్పెట శబ్ద భేరులన్ 

చప్పుడు వాద్యముల్ విను ప్రచారపు భీతినిఁ గల్గఁ జేయగన్

డప్పుల చప్పుడే వినుము డంగగు యుద్ధ కళా సమర్ధతే 

గొప్పగ గెల్పుఁ గోరికల కొండలు పిండిగ చేయఁ దల్చగన్  (13 )

భావం:

యుద్ధం ప్రారంభమైనప్పుడు శంఖాల యొక్క పెద్ద ధ్వని, తప్పెటలు, భేరీలు (ఢంకాలు) మరియు ఇతర వాద్యాల యొక్క భయంకరమైన శబ్దాలు వినిపిస్తాయి. ఈ శబ్దాలు వినేవారికి భయాన్ని కలిగిస్తాయి. డప్పుల చప్పుడు వినగానే యుద్ధ కళలో నిష్ణాతులైన వీరులు కూడా భయపడతారు. గొప్ప విజయ కాంక్షలు కలిగిన వారి మనోబలాన్ని సైతం ఈ శబ్దాలు పిండి చేసివేస్తాయనిపిస్తుంది.

తెల్లని వెల్గులన్ రథము తీర్చిన సాధ్యము యుద్ధమేయగున్, 

ఉల్లమునన్ కిరీటిగనుచుండగ ధైర్యము పెచ్చరిల్లగన్ 

నల్లని ధాత కృష్ణుడు సనాతన ధర్మము నిల్ప గల్గగన్,                               

గొల్లున శంఖ రావముల ఘోరనినాదము యుద్ధ విద్యగన్   (14 )

భావం:

తెల్లని కాంతులతో ప్రకాశిస్తున్న రథం యుద్ధానికి సిద్ధంగా ఉంది. అర్జునుడు తన మనస్సులో కృష్ణుడిని స్మరించుకుంటూ ధైర్యాన్ని పొందుతున్నాడు. నల్లని రంగు కలిగిన కృష్ణుడు సనాతన ధర్మాన్ని నిలపడానికి అర్జునుడికి తోడుగా ఉన్నాడు. భయంకరమైన శంఖారావాలు యుద్ధాన్ని సూచిస్తున్నాయి.

******

భగవద్గీత అనువాదము పద్యాల భావము నిత్య సత్య వాక్కుగా 2/ 16/700 మల్లాప్రగడ రామకృష్ణ

కృష్ణుడు  పాంచజన్యమున కృత్యముఁ జేసెను శంఖరావమున్ 

కృష్ణుని తోడు నర్జునుడు కృత్యకఠోరపు శంఖమూదగన్  

కృష్ణుని వెంట భీముడును కృత్య మొనర్చగ పౌoడ్ర శంఖమున్ 

జిష్ణుడితోను పాండవులు చిన్మయ చేష్టల శంఖమూదగన్ (15)

అర్థం:

 * కృష్ణుడు పాంచజన్యమున కృత్యముఁ చేసెను శంఖరావమున్: కృష్ణుడు తన పాంచజన్య శంఖాన్ని ఊదడం ద్వారా యుద్ధానికి సంకేతంగా ఇచ్చాడు.

 * కృష్ణుని తోడు నర్జునుడు కృత్యకఠోరపు శంఖమూదగన్: అర్జునుడు తన కృత్యకఠోరమైన శంఖాన్ని ఊదాడు.

 * కృష్ణుని వెంట భీముడును కృత్య మొనర్చగ పౌoడ్ర శంఖమున్: భీముడు తన పౌండ్ర శంఖాన్ని ఊదడం ద్వారా యుద్ధానికి సిద్ధమయ్యాడు.

 * జిష్ణుడితోను పాండవులు చిన్మయ చేష్టల శంఖమూదగన్: జిష్ణుడు అంటే కృష్ణుడు. అంటే కృష్ణుడితో పాటు మిగతా పాండవులు కూడా తమ శంఖాలను ఊదారు.

****

కుంతీపుత్రుడు ధర్మరాజు జయమే కోరాడు భావమ్ము లన్ 

శాంతమ్ముల్ కదనాంత సాధ్యములనన్ సద్యమ్ము ఘోషించగన్ 

సాంతమ్మున్ సహదేవుడంతమణిపుష్పాశంఖ మున్ నింపగన్    

కుంతీపుత్రులమేయవిజ్జయములన్ కూర్మిన్ రొదల్ జేయగన్  (16 )

అర్థం:

 * కుంతీపుత్రుడు ధర్మరాజు జయమే కోరాడు భావమ్ము లన్: కుంతీపుత్రులైన పాండవులలో పెద్దవాడైన ధర్మరాజు విజయం కోరుతూ తన భావాలను వ్యక్తం చేశాడు.

 * శాంతమ్ముల్ కదనాంత సాధ్యములనన్ సద్యమ్ము ఘోషించగన్: శాంతము అంటే ద్రౌపది. ద్రౌపది యుద్ధం త్వరగా ముగిసి శాంతి నెలకొనాలని కోరుతూ చాలా బిగ్గరగా అరిచింది.

 * సాంతమ్మున్ సహదేవుడంతమణిపుష్పాశంఖ మున్ నింపగన్: సహదేవుడు తన అంతమణిపుష్ప శంఖాన్ని ఊదడం ద్వారా శాంతి కోసం ప్రార్థించాడు.

 * కుంతీపుత్రులమేయవిజ్జయములన్ కూర్మిన్ రొదల్ జేయగన్: కుంతీపుత్రులైన పాండవులు తమ విజయం కోసం కూర్మ (మొక్కజొన్న) గింజలను నోటిలో వేసుకొని అరిచారు. ఇది ఒక శుభ సంకేతంగా భావించబడుతుంది.

****

మ.శరవిద్యావిధి నేర్పు పాటవ మహా శౌర్యున్ శిఖండీయనన్ 

వరపుత్రాదులు సాత్యకీ భుజబలుల్ వారైన కాశీప్రభున్ 

ధరమాహాత్మ్యములెన్న జేసెడి సుభద్రాపుత్రుడేమార్చగన్ 

ధరణీతత్త్వముఁ దెల్పగన్ దృపదు శ్వేతాంబాద్య శంఖాలిడెన్   (17)

అర్జునుడు తన దివ్యాస్త్ర విద్యను ఉపయోగించి, శిఖండిని అడ్డం పెట్టుకుని భీష్ముడిని నేలకూల్చాడు. అర్జునుడి కుమారుడైన అభిమన్యుడు, సాత్యకి వంటి మహావీరులు కాశీరాజును ఓడించారు. భూమి యొక్క గొప్పతనాన్ని గురించి సుభద్ర కుమారుడైన అభిమన్యుడు చెప్పగా, ధర్మరాజు, ద్రౌపది, శ్వేత మరియు ఇతరులు విన్నారు.

చం.అపజయమే నెరుంగనిట సాత్యకిసేవ మహా ప్రభున్ సుధీ 

ద్రుపద మహాప్రభున్ యపర దూకొను యుద్ధ సమర్ధతల్ సుధీ 

స్వపరము యుద్ధ కౌశలము సాగెడి విద్యలుగాను యుద్ధమున్,  

అపర సుధీరమందునను యాసలుగానిటు శంఖమూదగన్ (18)

సాత్యకి యుద్ధంలో ఓటమి ఎరుగని మహావీరుడు, అతడు శ్రీకృష్ణుడికి సేవకుడు. ద్రుపదుడు గొప్ప పాలకుడు, అతడి కుమారుడు ధృష్టద్యుమ్నుడు యుద్ధంలో చాలా సమర్థుడు. ఇరువైపుల సైనికులు యుద్ధ నైపుణ్యంతో పోరాడుతున్నారు. భయంకరమైన యుద్ధం జరుగుతుండగా, అర్జునుడు తన శంఖాన్ని పూరించాడు.

******

ఉ ll పాండవ యోధులిట్లనెడి పాటవముల్ పెను శంఖనాదముల్

మెండుగ మిన్నుముట్టిన ప్రమేయపు రోదన భీకరమ్ముగన్

మొండి సుయోధనుం డడరి మూకల వ్యూహము మార్చుచుండగన్

గుండెలు ముక్కలైనసమ గుర్తుగ యుద్ధ నినాదచేష్టలన్  (19)

పాండవ యోధులు తమ పరాక్రమాన్ని చాటుతూ శంఖాలు పూరించారు. ఆ శంఖనాదాలు ఆకాశాన్ని తాకేలా భయంకరంగా ప్రతిధ్వనించాయి, అక్కడంతా రోదనతో నిండిపోయింది. దుర్యోధనుడు మొండిగా తన సైన్యాల వ్యూహాన్ని మార్చాడు. ఈ సన్నివేశం చూసి గుండెలు ముక్కలయ్యేలా ఉంది, యుద్ధ నినాదాలు మరియు భీకరమైన వాతావరణం ఆ సమయాన్ని గుర్తు చేస్తున్నాయి.

ఉ. సోద మనస్కుడై  తెలియు చోద్యములన్ ధృత రాష్ట్రు డీ విధిన్  

మోదము తోడ పార్ధుడు సమూహముతోడుగ సైన్యమంతటన్ 

నాదముఁ జేయుచూ ధనుసు నారిబిగించిసమూల మెల్లెడల్   

మీదగు సేన నిల్వలను మీసుతు లెల్లర వీక్ష జేయగన్   (20)

ధృతరాష్ట్రుడు కురుక్షేత్ర యుద్ధంలో ఏమి జరుగుతుందో తెలుసుకోవడానికి ఆసక్తిగా ఉన్నాడు. సంజయుడు యుద్ధ వివరాలు చెప్పేటప్పుడు, అర్జునుడు తన సైన్యాన్ని చూస్తూ, తన గాండీవం అనే ధనస్సును బిగించి, శబ్దం చేస్తున్నాడు. అర్జునుడు తన సైన్యాన్ని యుద్ధానికి సిద్ధం చేస్తుండగా, ధృతరాష్ట్రుడు తన కుమారులందరినీ చూడాలని కోరుకుంటున్నాడు, కాని అతని అంధత్వం వల్ల అది సాధ్యం కాదు.

.