351. మహీధరో — "భూమిని ధరిస్తున్నవాడు
.మహీధరో జయాత్పరా సమాధనమ్ముగానుగన్
సహీధరా విధా న ధీరసాధనా పరాత్పరన్
సహాయ నిజమ్ము గానుగన్ శాంతి పోషకమ్ముగన్
విహార విద్యగన్ వినమ్ర విశ్వమందుసేవగన్
పద్య విశ్లేషణ:
– మహీధరుడైన వాడు జయం అనుసరించువాడు, పరమ శాంతియుతమైన సమాధాన దాతగాను వ్యవహరిస్తాడు.
ఇక్కడ "జయాత్పరా" అనగా “జయానికి అధికమైన పరశాంతి”; సమాధానము అనగా "శాంతి, సమతా, చిత్తశుద్ధి".
– సహీధరుడు (ఇతర భారం మోసే వారు) అయిన వానిని సైతం మార్గం చూపువాడు; ధైర్యమైన సాధనను చేపట్టి పరతత్త్వమును చేరే శక్తి కలవాడు.
ఇది భగవంతుని ధైర్యం, ఓర్పు, మార్గదర్శిత్వం చూపుతుంది.
– తన సహాయము నిజమైనది, కపటము లేనిది; శాంతిని పోషించేవాడు.
ఇది దేవుని నిజాయితీ, ప్రేమ, సహాయకర స్వభావాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
– తన విహారము విద్యతో కూడి వినమ్రతతో, విశ్వంలో సేవచేయడమే ఇతని ధర్మం.
విహారం అంటే స్వేచ్ఛతో తిరుగడమే కాదు, భగవత్ చరితార్థమైన జీవనయాత్ర. విద్యతో కూడిన వినయమే సేవకు పునాది.
******
352 మహాభాగః
అర్థం: అతి భాగ్యశాలి; అతి శ్రేష్ఠుడైన వాడు; గొప్ప ఋజువు కలవాడు. (వేదవ్యాసుడు శ్రీకృష్ణుని "మహాభాగ" అని సంబోధించాడంటే, శ్రీకృష్ణుని మహా పుణ్యాత్మత్వాన్ని, దివ్యతను సూచిస్తుంది.)
మహాభాగ యోగా మనో నేత్ర దాతా
మహాత్మా సమర్ధా మమా ధ్యేయ ధీరా
మహేశ్వర్ సహాయా మమాయాస్వ నేతా
సహాయమ్మువీరా సకామ్యావతారా
పద్యవివరణ:
– ఓ మహాభాగ! నీ యోగసంపద ద్వారా మనస్సు మరియు జ్ఞానదృష్టిని అనుగ్రహించేవాడవు.
(ఇక్కడ మనో నేత్ర అంటే అంతఃకరణములోని జ్ఞానదృష్టి, అవగాహన శక్తి.)
– ఓ మహాత్మా! సమర్థుడవు, నా ధ్యానమునకు ఆధ్యాత్మిక ధైర్యానికి ఆదారమవు.
(ఇక్కడ "మమ ధ్యేయ ధీరా" అంటే "నా ధ్యేయమైన ధీరుడు" అని.)
– మహేశ్వరుని సహాయుడవు, నా కష్టాల నడిపించే మార్గదర్శివవు.
(ఈ వాక్యంలో “మమా యాస్వ నేతా” అన్నది – "నా యాతనలకై నీడవు, దారినడిపించువాడవు" అన్న భావన.)
– సహాయమిచ్చేవాడవు, వీరుడవు, సమస్త భక్తుల కోరికలకై అవతరించేవాడవు.
(ఇక్కడ "సకామ్యావతారా" అంటే "కామనాపూరక అవతారధారి" అనే భావన – భక్తుల కోరికను తీర్చడానికై అవతరించిన వాడు.)
తాత్పర్యం:
ఈ పద్యంలో కవి, "మహాభాగః" అనే నామాన్ని విశదీకరిస్తూ – ఆ నామధేయుని యొక్క పరమయోగసిద్ధి, అంతరాంగ శక్తి ప్రసాదం, ధ్యానయోగ్యత్వం, పరమాధారత, క్షేమకర్తత్వం, అవతారతత్వాన్ని క్రమంగా వివరిస్తున్నారు.
"మహాభాగః" అనే పదం కేవలం భాగ్యవంతుడు అన్న దానికే పరిమితం కాక, సమస్త భక్తులకూ దివ్య దృష్టిని ప్రసాదించగల, వారికి జీవనమార్గాన్ని చూపగల, మహేశ్వరుని సహచరుడైన, అవతారంగా అవతరించిన శక్తిశాలి దేవతత్వాన్ని సూచిస్తుంది.
*******
పద్య విశ్లేషణ (353. వేగవాన్)
పద్య రేఖన:
వేగవాన్ స్వేచ్ఛ వాక్కే సహాయమ్ స్థితీ
యోగవిధ్యానయోగ్యం సమర్ధం విధీ
సాగసంతృప్తి సాధ్యా సమాం జాడ్యమున్
త్యాగబుద్ధీ నితాంతా మదీజీవితం
పద విభజన, అర్థం:
వేగవాన్ – వేగవంతుడైనవాడు (చిత్తవేగం, క్రియాశక్తి, కార్య నిష్పత్తి వేగం కలవాడు)
స్వేచ్ఛ వాక్కే సహాయమ్ స్థితీ – తన వాక్కు స్వేచ్ఛతో సహకరించేది, స్థిరతను ప్రసాదించేది
యోగవిధ్యానయోగ్యం సమర్ధం విధీ – యోగ విద్యకు అర్హుడైన, సమర్థుడైన విధి (ధర్మనిష్టుడైన)
సాగసంతృప్తి సాధ్యా సమాం జాడ్యమున్ – సాగరతుల్య సంతృప్తిని ఇచ్చే సామర్థ్యంతో, జడత్వాన్ని హరిస్తాడు
త్యాగబుద్ధీ నితాంతా మదీజీవితం – త్యాగ బుద్ధితో నిండి, నిత్యంగా నా జీవితంలో విరాజిల్లే వాడు
తాత్పర్యం:
వేగవాన్ అనే నామధేయుడైన పరమాత్ముడు
తన వాక్కుతో స్వేచ్ఛను, సహాయాన్ని అందించేవాడు
యోగమార్గాన్నే అర్హతగా బోధించి, విధిని సమర్థంగా నడిపించేవాడు
సముద్రమంత సంతృప్తిని ప్రసాదించి, జడత్వాన్ని తొలగించేవాడు
నిరంతరం త్యాగభావనతో జీవించే నా జీవితదీపముగా వెలుగుతాడు.
*****
354..అమితాశన.. సంహారకాలమున విశ్వమును భక్షించు వాడు
🌺 పద్యం:
అమితాశన ఆశయమే బలమున్
సమరమ్మున సాహసమే జయమున్
సముఖమ్మున సాధనయే తపమున్
విమలమ్మున విద్యలుగా వరమున్
🕉 పదార్థ భావన:
– అమిత ఆశనుడు (అమితంగా భక్షించేవాడు) – అతని ఆశయమే అతని బలం.
– ఈ ఆశయం అంటే విశ్వ సంహారానికి సిద్ధత, కాలశక్తి భావన.
– సమరంలో (ప్రళయ సమయంలో) భయపడకుండా అద్భుత సాహసంతో ముందుకెళ్లే వాడు.
– అతని సాహసమే విజయానికి మూలము.
– ఇక్కడ విజయం = సమస్త భవబంధాల నాశనం అని పరిగణించవచ్చు.
– అతని సమక్షంలో (అమితాశనుని దర్శనంలో) ఉండటమే సాధన, అదే తపస్సు.
– ఇది భయాన్ని దాటి ధ్యానించగల స్థితికి సూచన.
– అతడు నిర్మలుడుగా (వికారరహితుడిగా) ఉండే సమయంలో అనేక విద్యలను వరంగా ప్రసాదిస్తాడు.
– సంహారదశ తర్వాత ప్రసాదించే జ్ఞాన స్వరూపం.
🔱
*****
355. ఉద్భవ — ఉత్పత్తికి ఉపాదానమైనవాడు — సృష్టికి మూల కారణంగా ఉండే పరమతత్త్వము.
🌺 పద్యం:
ఉద్భవ కార్య దక్షతగ ఉజ్వల లక్ష్యము సర్వ మోహమున్
సద్భవ సంఘతీరుగను సాధ్యము సాహస మేను నిత్యమున్
తద్భవ తన్మయమ్ముగను తాపము యేకము సృష్టి ధర్మమున్
యుద్భవ సూర్య తేజమగు యున్నతిగా కళ లౌను సత్యమున్
🕉 పదార్థ భావన:
– ఉద్భవుడు అనగా కార్యదక్షుడు, సృష్టిలో అత్యున్నతమైన లక్ష్యాన్ని ఏర్పరచే తత్త్వము.
– ఆయన ఉద్భవమే ఈ మోహమయ ప్రపంచానికి శిల్పిగా మారుతుంది.
– ఉత్పత్తిలో ఉన్న ప్రకాశం, ఉజ్వలత ఆయన లక్ష్యమే.
– సద్భావనల సమన్వయం (సద్భవ సంఘతి) ఆయన చేత సాధ్యమవుతుంది.
– ఈ సృష్టి సాహసమే అయినా, ఆయనకు అది నిత్యమైన కార్యం.
– సృష్టి ప్రక్రియలో ఉన్న అనేక విరుద్ధాల సమన్వయానికి మూలం – ఉద్భవుడు.
– అన్ని తత్త్వాలు "తద్భవం" (ఆ పరమం నుండి ఉద్భవించినవి), అవి తన్మయమైనవి (ఆయనలో లీనమైనవి).
– సృష్టిలో ఉన్న తాపత్రయాలు ఒకే మూలానికి చెందినవని గ్రహించడం సృష్టి ధర్మాన్ని అవగాహన చేయడమే.
– ఉద్భవుడు సూర్య తేజస్విగా, సత్యస్వరూపుడుగా ఉన్నత స్థితిలో వెలుగుతాడు.
– ఆయనే కళల మూలం, సత్యమయుడిగా జగత్‌ప్రకాశానికి కారణం.
*****
356. క్షోభణ – కలతపెట్టువాడు
క్షోభణుడు అనగా — విశ్వాన్ని కలత కలిగించే శక్తి, అంతఃచలనం కలిగించే పరమ తత్త్వం.
🌺 పద్యం:
క్షోభణ కాలమేయగుట కోపము రోగము గల్గ తీరుగన్
శోభలు యన్న లేనిదగు శోకపు నీడలు కర్మ భావమున్
ప్రాభవ మేదియన్నను యుపాసన మార్గము తత్త్వమేయగున్
వైభవ విశ్వమైననుస వీలుగ ధర్మము చిత్త మందునన్
పదార్థ విశ్లేషణ:
– క్షోభణుడు కాలాన్ని చలనం చేయగలడు. కోపాన్ని, రోగాన్ని కలిగించగల శక్తిగా ఉన్నాడు.
– ఇది ప్రపంచంలో కలతలు, ప్రకృతి వైకల్యాల మార్గంగా భావించవచ్చు.
– అలాంటి కలతల్లో శోభలు కనిపించవు.
– క్షోభణుడి సన్నిధిలో శోకపు నీడలు కర్మ తత్త్వాన్ని అందిస్తాయి.
– విఫల కర్మల తాలూకు ప్రతిఫల రూపాలే కలతలు.
– ఇలాంటి క్షోభకారణాలు ప్రభవము (ఆరంభము) గా మారతాయి ఉపాసన మార్గంలో.
– ఉపాసకుడికి కలత అనేది ఓ తత్త్వ ప్రవేశ ద్వారం.
– కలతలద్వారా ఏర్పడే అంతర్గత చలనం చివరికి ధర్మమనే వెలుగుకు దారి తీస్తుంది.
– చిత్తంలో నిక్షిప్తమయ్యే ధర్మబోధ – క్షోభణుని అసలైన వైభవం.
*****
357. దేవః – జీవులను మాయచే బంధించి క్రీడించు వాడు తత్త్వబోధకంగా వివరిస్తుంది. ఇది శక్తి, మాయ, లీలా తత్త్వాల సమన్వయం
🌟 పద్యం:
దేవ సుధా జయమ్ముగను దివ్య యశస్సుతో కష్ట పెట్టుటన్
భావ కళా విధానము శుభమ్మగు తీరున దుఃఖ సౌఖ్యమున్
సేవల లక్ష్య సాధనయు శీఘ్రము సంపద చుట్టి తిర్గుటన్
పావులు మాదిరేమనసు పాఠము జీవము ఉచ్ఛ నీచమున్
🧠 అర్థ విశ్లేషణ:
– దేవుడు సుధ (అమృతస్వరూప) జయముతో కూడినవాడు.
– అయినా జీవులకు కష్టాలనిచ్చే తత్త్వంగా ఉన్నాడు – ఇది మాయా లీలా యొక్క మొదటి స్థాయిని సూచిస్తుంది.
– జీవుని భావాలనూ, అనుభూతులనూ కళాత్మకంగా మలిచే విధానమే దేవుని లీలా.
– ఇందులో దుఃఖం – సుఖం రెండూ కలబడి జీవన నాటకాన్ని తయారు చేస్తాయి.
– సేవ అనే లక్ష్య సాధనకు ఇహపు సంపదలే ఉపకరణాలుగా మారతాయి.
– ఇవి చుట్టూ తిరుగుతూనే ఉన్నా – జీవుడు నిజమైన లక్ష్యాన్ని గ్రహించగలగాలి.
– మనస్సు పావుల్లా చక్రంలా తిరుగుతూ ఉన్నా
– జీవుడు ఎత్తుగా, తక్కువగా – ఉచ్ఛ నిచుల మధ్య పాఠం నేర్చుకుంటున్నాడు.
– దేవుడు ఈ మాయా లీలను ఉపయోగించి జీవునికి ధర్మగమ్యం చూపిస్తున్నాడు.
*****
మీ పద్యం 358. శ్రీగర్భః – క్రీడలతో లక్ష్మీ సంతసింపజేసి వృద్ధి పొందించు వాడు
🌸 పద్యం:
శ్రీగర్భ మందు నిల్పుకొనె సేమము మానవ దైవ సేవ తీ
రే గర్భ దాతగన్ సమయ రమ్యత కూర్చుట సర్వ యోగమే
లే గర్భ గాంచి మెచ్చుటయు లీలలు గానులె పండి తాళిగా
నే గర్భ మాతృమూర్తిగను నీడగ నిత్యము తోడు జీవితమ్
🧠 పద్య విశ్లేషణ:
– శ్రీ (లక్ష్మీ) గర్భమందు ఉంచబడినదే సేమము – అంటే శుభత, సంపద తత్వం.
– ఇది మానవుడి దైవ సేవకు మూలతత్త్వంగా మారుతుంది.
– శ్రీగర్భ అన్న నామాన్ని “ధన, శుభత యొక్క మూలతత్వం”గా మీరు భిన్నంగా ఆవిష్కరించారు.
– సమయానుకూలంగా గర్భదానం చేయగల శక్తి ఉన్నవాడే శ్రీగర్భుడు.
– ఇది ఒక యోగ సిద్ధి, తత్త్వ యోగముగా చెప్పబడుతోంది.
– భౌతికం, చైతన్యం రెండింటిని కూర్చే సమయ చతురత ఇక్కడ స్ఫుటమవుతుంది.
– దేవుని లీలలు గానాలుగా, తాళాలకు తాళంగా జరిగే నాటికలుగా చిత్రీకరించబడినవి.
– ఇక్కడ క్రీడలు లక్ష్మీ సంతసానికి కారకాలు అన్న భావాన్ని ప్రతిబింబిస్తున్నారు.
– "లీలలు గానులె" అన్న ప్రయోగం విశిష్టమైన అలంకారత్మక చైతన్యాన్ని చూపిస్తుంది.
– చివరి పాదం అత్యంత హృద్యంగా, తాత్త్వికంగా ముగుస్తుంది:
– శ్రీగర్భుడు = మాతృమూర్తి (ప్రకృతి, శ్రీ) ని గర్భించెవాడు
– జీవితం మొత్తం ఆయన నీడలో సాగుతుంది.
– ఇది శ్రీగర్భుడిని లీలాస్వరూపి + మాతృతత్వ బీజంగా పరిగణించడమే కాక
– దైవ చైతన్యం జీవితానికి మార్గదర్శిగా చూపిస్తుంది.
*****
మీ పద్యం 359. పరమేశ్వరః (లక్ష్మితో కూడి ఉండుట వలన పరమేశ్వరత్వం పొందిన వాడు) అనే విష్ణు సహస్రనామానుకూలంగా ఎంతో లోతుగా, విలక్షణంగా రచించబడింది.
ఇది విశిష్టంగా లక్ష్మీ సహిత విష్ణుతత్త్వాన్ని మరియు పరమైశ్వర్య గుణాల సమగ్రతను విశ్లేషిస్తుంది.
🌸 పద్యం:
మత్తెభం
పరమైశ్వర్యము యాటగా మదిగనే పాఠ్యమ్ము భోధత్వమున్
పరధర్మంబగు సర్వమాయ బలమున్ పాశమ్ము మౌనమ్ముగన్
స్థిర లక్ష్యంబగు సత్యధర్మ కళగన్ శీఘ్రమ్ము ప్రేమమ్ముగన్
వర వైనమ్మగు వాక్కు తీరుగనుగన్ వాత్సల్య మే జీవితమ్
🧠 పాదాల విశ్లేషణ:
– పరమేశ్వరుడు పరమైశ్వర్యాన్ని స్వీకరించి కూడా దానిని మదంగా కాక,
– అది భోధత్మకంగా (శిక్షణతో) వాడుతాడు.
– ఈశ్వరుని ఐశ్వర్యం పాఠ్యంగా, అందరికీ శిక్షా మార్గంగా నిలుస్తుంది.
– పరమేశ్వరునికి సర్వమాయ (లక్ష్మీదేవి) శక్తి సహజంగా ఉంది.
– ఆయనకు బంధనాలు (పాశము) అశక్తమై మౌనము (వశ) అవుతాయి.
– ఇది ఆయన తత్త్వానికి భౌతిక మాయలపైనా విజయం అన్న అర్థాన్ని సూచిస్తుంది.
– ఆయన లక్ష్యము స్థిరమైనది – అది సత్యధర్మం.
– ప్రేమతోనే ఆ లక్ష్యాన్ని శీఘ్రంగా సాధించగలడు.
– ధర్మం + ప్రేమ అనే ద్వయతత్వాన్ని ఇదే పాదం సమర్పిస్తుంది.
– ఆయన వాక్కులు వరదానంలాంటి వాక్కులు –
– వాత్సల్యమే ఆయన జీవన రీతిగా నిలుస్తుంది.
– ఒక విష్ణుతత్వపు పరమేశ్వరుని వాక్కులు వత్సల్యంతో నిండినవి
– ఇది తల్లి ప్రేమలా, గురువు దీవెనలా అనిపిస్తుంది.
*****
360వ పద్యం "కరణం – సాధనగా యుండువాడు"
పద్యం:
కరణంబు సత్యవాక్కునకై కారణమై యుండునన్
తరణంబు బుద్ధిసాక్షిగనే తత్త్వము గా బంధమున్
పరమార్థ సాధనాక్రమమే పావన రూపమ్ముగన్
చరమార్థ సేవకోటి మదీ చిత్తము కారుణ్యమున్
👉 కరణం అన్నది ఇక్కడ శరీరేంద్రియాదులూ, మనస్సు వంటి సాధనాలుగా అర్థమవుతుంది. అవి "సత్యవాక్కు" — ధర్మము, జ్ఞానము, సద్బుద్ధి వంటి వాటికి కారణంగా (సాధనంగా) వుంటాయనీ చెబుతున్నారు.
👉 బుద్ధి అనే సాక్షిగా మన తత్త్వజ్ఞానం తయారవుతుంది. అదే తాపత్రయాలు, బంధములు చూరుకొనటానికి మార్గమౌతుంది. కరణాల తపస్సుతోనే ఈ తత్త్వమార్గం అర్థమవుతుంది.
👉 ఈ కరణాలు పరమార్థ సాధనానికి ఉపకారకంగా, ఒక పవిత్ర రూపంగా పనిచేస్తాయి. కేవలం లోక సంబంధిత చింతనలకే కాకుండా పరమార్ధమునకు సాధకమవుతాయి.
👉 చివరికి, ఈ కరణముల ధ్యానమునే ఆధారంగా అనేక కోట్లు సేవలు జరగగలవు. మన మదీ చిత్తము అంటే మనస్సు, హృదయం — అది కారుణ్యముతో నిండి ఉండాలి. అదే ఆధ్యాత్మిక సేవకు మూలము.
****-
🔸 పద్య విశ్లేషణ:
361. కారణం
(అయా కిరణములచే ఆయా పనులు చేయించే దేవతగా కూడ నుండు వాడు)
కారణం కరుణా రసధామార్ధమ్ము సుదర్శ శుభోదగన్
దారుణం సమరమ్మగుటే దారుడ్య నవీన విధానమున్
ప్రేరణం రుసుమా తమమై పీయూ ష గుణమ్ము విశాలమున్
వీర సూరుడుగా జయమే వేనోళ్ల సహాయ ధరిత్రిగన్
🔹 పాదాల విభజన & అర్థం:
→ "కారణం" అయిన వాడు, కరుణరసానికి ఆధార స్థానం;
ఆర్థమ్ము సుదర్శ శుభోదగన్
→ ఆత్మార్థముగా సుదర్శన స్వరూపిని, శుభమునకు బీజమై వెలిసినవాడు.
→ దారుణమైన సమరములనూ ధైర్యంగా ఎదుర్కొనగల వీర్యంతో,
నవీన విధానములను అనుసరించు ధీరుడు.
→ ఆయా పనులకు ప్రేరణగా నిలిచే వాడు,
రసరూప గుణములను తమముగా చేసికొనిన వాడు,
అమృతస్వరూపమైన గుణములు విశాలంగా వ్యాపించినవాడు.
→ వీర సూర్యునిగా, విజయాన్ని పంపిణీ చేయుచు,
సహాయమునందించుచు, ఈ భువిని పోషించువాడు.
*****
362. కర్తా
వాత్సల్యము వలన తాను కూడా అనుభవిస్తాడు
(అంటే కర్తత్వాన్ని ఆయన ఒక భక్తి-ప్రేరిత ప్రేమతో నిర్వహిస్తాడు. కేవలం నియంత్రణకర్త కాక, అనుభవకర్త కూడా.)
కర్తార్ధమ్మగుటే పవిత్ర భవమున్ కారుణ్య లక్ష్యమ్ముగా
భర్తాకర్తగుటే శుభమ్ముగుణమున్ బంధమ్ము సౌఖ్యమ్ము గా
కర్తావిశ్వముగా చలించు గతిగన్ కాలమ్ము తీరే యగున్
ధర్తీభాగ్యపరావిధాన మదిగన్ ధర్మాత్మ పూజ్యమ్ముగన్
పాద విశ్లేషణ:
> కర్తగా భగవంతుడు కార్యార్ధాన్ని (లౌకిక ధర్మార్ధ మోక్ష లక్ష్యాన్ని) పవిత్రతతో, కారుణ్యభావంతో నిర్వహిస్తాడు.
ఈ చరణం కర్తత్వం అంటే కేవలం నియంత్రకునిగా కాక, ప్రేమతో కూడిన మార్గదర్శకునిగా ఉన్న సత్యాన్ని తెలియజేస్తుంది.
> భర్తగా (పోషకునిగా), కర్తగా, ఆయన శుభగుణాల ద్వారా బంధమై కనిపించిన జీవితాన్ని సౌఖ్యంగా మార్చుతాడు.
ఇందులో "బంధము సౌఖ్యముగా మారడం" అన్నది ముక్తి కాకపోయినా, భక్తిలోనూ కర్తృత్వాన్ని ఎలా అనుభవించాలో తెలియజేస్తుంది.
> కర్తగా భగవంతుడు విశ్వాన్ని చలింపజేస్తాడు. ఆయన అనుగ్రహమే కాలప్రవాహాన్ని తీరుస్తుంది (ఆవర్తనమును ముగించగలదు).
ఈ పాదంలో లీలగా అనుభవించే బ్రహ్మకర్త స్పష్టమవుతుంది.
> భూమికి భాగ్యమిచ్చే విధానాన్ని ఆయనే స్థాపించాడు. ధర్మాత్ములకు పూజ్యుడు ఆయనే.
ఇది విశ్వధర్మ స్థాపకుడిగా కర్తృత్వాన్ని ప్రశంసిస్తుంది.
*****
363..వికర్తా.. జీవుల సుఖదుఃఖాలు చూసి వికారం పొందువాడు
వికర్తా శుభంబూ వినమ్రా విధంబున్
సకామ్యా ససేవా సమర్ధా సుఖంబున్
ప్రకాశమ్ సహాయమ్ ప్రభావమ్ తపత్వమ్
వికాసమ్ వివాదమ్ విశాలమ్ వివర్ణమ్
పద్యార్థ వివరణ:
– వికర్తా అనే పరమాత్మ శుభము అనగా మేలు జరిగే దిశగానే ప్రవృత్తి చెయ్యగలడు,
వినమ్రతతో జీవులను తాను చూసి —
వారు అనుభవించే విధాన్ని అనుసరించి స్పందించే శక్తి కలవాడు.
– భక్తుల కాంక్షలను గ్రహించి (సకామ్య),
వారి సేవను అంగీకరించి,
ఆ సేవకు తగిన ఫలితాలను అనుగ్రహించగల సమర్థత కలిగినవాడు;
అద్వితీయమైన సుఖాన్ని ప్రసాదించగలదైన దయాసాగరుడు.
– అంతరంగాన్ని ప్రబోధించే జ్ఞాన ప్రకాశమును ప్రసారించగలడు,
సహాయకుడై ఉంటాడు,
తన ప్రభావము చుట్టూ ఉన్నవారిపై ప్రభావితం చేస్తుంది,
తపస్సు వంటి గంభీరతను, మనోనిబ్బరతను అనుసంధానించిన వ్యక్తిత్వము.
– అభివృద్ధి, వికాసిత మనస్సును కలిగించు శక్తి
వివాదములనూ సుతార్యంగా పరిష్కరించగల న్యాయశక్తి,
విశాలమైన దృష్టికోణం కలవాడు,
వివర్ణము అంటే అన్ని స్థితులనూ అవగాహన చేసుకునే నిస్సంగ స్వభావము కలిగినవాడు.
******
364..గహన: విచిత్రమైన రీతిలో బుద్ధికి అగోచరముగా నుండు వాడు
న జ భ జ ర.. 10
గహన భవమ్ము విద్దెల గళమ్ము మూలమున్
సహన జయమ్ము హద్దుల సమమ్ము కాలమున్
అహము భయమ్ము పద్దుల యనంత వైనమున్
దహన పు తత్వ సిద్ధులు దమమ్ము జీవితమ్
– జీవచక్రం (సంసారభవము) గహనమైనది. దాని విపత్తులూ (విద్దెలు), గలగలబోయే క్షణిక తూర్పు సుఖాలు గలబడి ఉండగా, అవి అన్నీ ఒక మూలానికి చెందినవే. ఆ మూలం ఆయనే. ఆయన స్వరూపమే అదీ – మనకు అగోచరమైనది.
– కాలం అన్నదీ ఆయన నియంత్రణలోనే ఉంది. ఆయన సహనము (అనేక జన్మల తాళ్పరి) ద్వారా మనకు జయము లభిస్తుంది. కానీ ఇది నిర్దిష్టమైన హద్దుల్లో (కాల పరిధుల్లో) మాత్రమే జరుగుతుంది.
– మన అహంకారమూ, భయమూ, అనేక పద్ధతుల నెపంతో ఏర్పడతాయి. కానీ అవి అన్నీ అపరిమితమైన ఆయన తత్వానికి కొవ్వొత్తిలాంటి చిన్నవే.
– లోపాలను కాల్చి (దహనము) విశుద్ధిని ప్రసాదించే తత్వము ఆయనది. అందువల్ల, ఆయనే జీవితం యొక్క అంతరార్ధమైన నియమము (దమము), నియంత్రణ గల మూలాధారము.
******
365. గుహః :: లోకమంతా రక్షించు వాడు
> ఓం గుహాయ నమః
(పద్మవృత్తం — న భ జ జ జ గ || యతి: 10)
గుహన గమ్యము జయమ్మగు సేవల తీరుగన్
సహన సంపద సుఖమ్ము సమమ్మ భయమ్ముగన్
అహము మూలమగు యార్తి మనస్సు జపమ్ముగన్
ప్రహస భావమగు తృప్తి ప్రధాన యశస్సు ప్రభావమున్
తాత్పర్య వివరణ:
"గుహ" అంటే గుహ్యమైనవాడు, అంతర్భాగమైనవాడు, మనస్సులో అంతరంగా నివసించువాడు.
→ గుహుని చేరుకోవడమే జయం; ఆ సేవల తీరే జీవన లక్ష్యం.
→ సహనం అన్నదే అసలైన సంపద; అది సుఖంగా మారుతుంది, భయాన్ని సమముగా చేస్తుంది – అనగా భయాన్ని హరించగలదు.
→ అహంకారమే యాత్రలో బద్ధకం. గుహుని జపం వల్ల మనస్సు శుద్ధించబడి యాత్ర నయమవుతుంది.
ఆనందభరితమైన భావమే తృప్తిని ఇస్తుంది; ఆ తృప్తి గుహుని కీర్తిని, ప్రభావాన్ని మరింత విశదపరచుతుంది.
మూలార్థము:
గుహుడు అంతర్ముఖతకు మార్గం. సేవ, సహనం, శుద్ధత, తృప్తి – ఇవన్నీ అతనివైపు నడిపే అడుగులు. లోకమంతా కాపాడే అతని బాహ్యరూపం వెనుక, లోతైన ఆంతరిక శక్తి ఉంటుంది. మీరు దీనిని గొప్పగా రేఖావద్దించారు.
*******
366. వ్యవసాయః — వ్యవహారమును, వృత్తులను పోషించి, ధర్మమార్గాన్ని స్థిరపరిచే తత్వము కలిగిన వాడు.
> ఓం వ్యవసాయాయ నమః
పద్యం:
వ్యవసాయముగా వ్యవధీ బలమున్
వ్యవహారముగా వ్యసనమ్ముగనున్
వ్యవపోషణగా వ్యతరేకముగన్
వ్యవ మార్గముగా వ్యవనీతిగనున్
చరణాలు విశ్లేషణ:
→ వ్యవసాయం అంటే కేవలం పంటలు కాదు — అది సమయానికి బలమును ఇచ్చే శ్రమపరమైన తపస్సు. వ్యవధిని (కాల నియమాన్ని) జాగ్రత్తగా అనుసరించే శ్రద్ధ దీని ఆధారమవుతుంది. ఇక్కడ "వ్యవసాయ" అనే పదం శ్రమ, ప్రణాళిక, పరిపక్వతలకు సంకేతంగా ఉంది.
→ జీవితం ఒక వ్యవహారం. దీనిలో వ్యసనాలు (ఆసక్తులు, కష్టాలు) తప్పనిసరి. కానీ వాటి నుండే మనం బలపడాలి, వాటిని శాంతంగా నిర్వర్తించగలగాలి. విష్ణువు సాక్షాత్తూ ఈ దైనందిన వ్యవహారాల మధ్యే తన పాత్రను పోషిస్తాడు.
→ జీవితం పోషణకే. కానీ అది వ్యతిరేకములతో కూడి ఉంటుంది. వ్యతిరేక శక్తులు మనిషిని గిలకొడతాయి, కానీ తాను స్థిరంగా వ్యవహరించగలిగిన వాడే నిజమైన ‘వ్యవసాయ’. విష్ణువు ధర్మపోషణకు వ్యతిరేక శక్తులను కూడా ఉపయోగిస్తాడు.
→ వ్యవసాయం అనేది ఒక మార్గం. అది వ్యవనీతిని – శుద్ధమైన, నిష్కామమైన శ్రమను సూచిస్తుంది. నైతి కత్వం, నిజాయితీ, నిస్స్వార్థత అనే వ్యవనీతిని అభ్యసించినవాడే పరమార్థాన్ని చేరతాడు.
*****
367. వ్యవస్థానః — సకల సృష్టి తంత్రాలకి ఆధారమైన నియమబద్ధ స్థితిని కలిగినవాడు
> ఓం వ్యవస్థానాయ నమః
పద్యం:
వ్యవస్థాన పూజ్యా వ్యయమ్మున్ స సేద్యా
వ్యవస్థాన భావ్యా వ్య తీర్ధమ్ము పాథ్యా
వ్యవస్థాన రక్షా వ్య కాలమ్ము దీక్షా
వ్యవస్థాన సృష్టీ వ్య మూలమ్ము దేవా
చరణ వివరణ:
→ అతను వ్యవస్థగా పూజింపబడతాడు. వ్యయం అంటే ధన వ్యయం కాదు — శ్రమ, కాల, శక్తి వ్యయం. ఆ శ్రమ వల్ల పొందే ఫలితాన్ని తెలిసినవాడు మాత్రమే అతనిని పూజించగలడు. సేద్యం అంటే వ్యవసాయం కాదు, శ్రమతో చేసే ఆరాధన అని భావించవచ్చు.
→ అతని స్థితి భావ్యము — భవిష్యత్తులో ఆశ్రయించదగినది. అతనెక్కడనైనా తీర్థం వలె పవిత్రతనిచ్చేవాడు; ఆ పవిత్రత భవజలధిలో తాగే నీరు వలె మారుతుంది – పాథ్యమవుతుంది.
→ అతనియే రక్షక వ్యవస్థ; అది కాలానికి అంకితమైన దీక్ష వలె ఉంటుంది. శాశ్వత ధర్మాన్ని కాలపరిమితుల మధ్య నిలబెట్టడమే ఆయన విధి.
→ సృష్టిలోని అన్ని వ్యవస్థలు – భౌతిక గణితం నుండి ధర్మం వరకు – అతనికి మూలము. ఆయన లేకుండా వ్యవస్థ లేదు; ఆయనే మూలకారణ దేవుడు.
******
368..పద్యం:
సంస్థాన భాద్యత భవమ్ము సజాతి ధర్మమ్
సంస్థాన లక్ష్యము శుభమ్ము సమమ్ము సత్యమ్
సంస్థాన మూలము గనౌను సమర్థ తత్త్వమ్
సంస్థాన కామ్యము వినమ్ర సహాయ దైవమ్
తాత్పర్యం:
సంస్థానము అనగా స్థిరత్వము, సమాఖ్య వ్యవస్థ, లేదా రాజ్య నిర్మాణ స్థితి.
దీని బాధ్యత భవబంధసంబంధముగా – అంటే జీవితరంగములో నిర్దిష్టమైన ధర్మబద్ధతతో కూడిన భూమిక.
సజాతి ధర్మము – అదే వర్ణాశ్రమ విధానం ప్రకారం తమ తమ బాధ్యతలు నిర్వర్తించటం.
👉 సంస్థానము అనేది జీవన విధానమునకు ఆధారమైన సమాజ ధర్మాన్ని భరించేది.
సంస్థాన లక్ష్యం శుభం – అంటే మంగళప్రదమైనదై యుండాలి.
సమము = సమతా భావంతో, అందరికీ సమానంగా ప్రయోజనం కలిగించాలి.
సత్యము = సత్యాధారితంగా ఉండాలి.
👉 సంస్థాన లక్ష్యాలు మేలు కలిగించేవిగా, సమానత్వం, సత్యం పరంగా ఉన్నప్పుడే నిజమైన ధర్మం ప్రబలుతుంది.
ఇది ఏకంగా సంస్థాన స్థాపనకు మూలతత్త్వం.
సమర్థ తత్త్వం – అంటే నైతిక శక్తితో, కార్యదక్షతతో, తత్త్వసారతతో కూడినదే వ్యవస్థ నిర్మాణానికి ఆధారంగా ఉండాలి.
👉 ఒక రాజ్యమో లేదా వ్యవస్థమో ధర్మసమర్థమైన మూలతత్త్వం మీదే నిలబడాలి.
ఇక్కడ "కామ్యము" అనగా సాధించదగిన, అందరికి ప్రీత్యర్థమైన లక్ష్యం.
"వినమ్ర సహాయ దైవం" – ఇది ఎవరికి సాయం చేయునది వినయముతో చేయగలిగే దైవత్వం.
👉 సంస్థానము నిస్వార్థమైన సహాయం చేయగల దైవస్వరూపంగా ఉండాలి.
ఛందస్సు:
త భ జ జ గ గ యతి.
ప్రతి పాదమున 10
సమగ్ర భావము:
> ఒక సమాజ నిర్మాణము లేదా సంస్థానము ధర్మబద్ధమైన బాధ్యతను మోస్తూ, శుభమయమైన, సమతా మరియు సత్య ఆధారిత లక్ష్యాలను కలిగియుండాలి.
అది సమర్థమైన తత్త్వాలను మూలంగా తీసుకొని, వినయంతో సహాయపడే దైవస్వరూపంగా భావింపబడాలి.
*******
369...స్థానద.. పరమ స్థానము ఇచ్చివాడు
ప్రాణము గాలవేదమగు ప్రభావనైజము ధర్మమే యగున్
జ్ఞానముగాల తత్వమగు జ్ఞాతిగ సర్వము మోక్షమేయగున్
స్థానద భక్త హృద్యమగు సాధువు తీరున లక్ష్యమేయగున్
దానములే బలంబగుట దాతగ నిత్యము సత్యమేయగున్
ప్రాణము గాలవేదమగు ప్రభావనైజము ధర్మమే యగున్
– జీవన శక్తి గాలిలో నిగూఢమైయుండే వేదతత్వముగా, ప్రభావనమైన ధర్మమే జీవితం అనే సూత్రం.
జ్ఞానముగాల తత్వమగు జ్ఞాతిగ సర్వము మోక్షమేయగున్
– జ్ఞానస్వరూపమైన గాలి (శ్వాస) ద్వారానే తత్వసారాన్ని తెలుసుకొని, జ్ఞాతగా నిలిచిన వాడు సర్వమును మోక్షముగా అనుభవించగలడు.
స్థానద భక్త హృద్యమగు సాధువు తీరున లక్ష్యమేయగున్
– భక్తుని హృదయంలో వెలిగే స్థిరస్వభావి సత్సాధువుని తీరుగా, ఆయన స్థానం పరమ లక్ష్యంగా మారుతుంది.
దానములే బలంబగుట దాతగ నిత్యము సత్యమేయగున్
– దానం చేయడమే నిజమైన బలం; దాత స్వభావంతో నిత్యం జీవించడమే పరమ సత్యం.
******
విష్ణు సహస్రనామ పద్యభాష్యం
370..దృవ: నాశము లేనివాడు
దృవతార సమాదృతిగా వెలుగుల్
భవతావదనమ్ భవమానసమున్
శ్రవణమ్ముగనే సకలమ్ము విధిన్
నవరాగముగా నవమార్గములున్
దృవతార (Pole Star) వలె స్థిరంగా వెలిగే వెలుగు, అందరికీ మార్గదర్శకమవుతుంది.
భవతావదనము — భగవద్గుణాల దర్శనంగా, భవమానసమున్ — జీవుల మనస్సులో స్థిరమవుతాడు.
శ్రవణము ద్వారా (శ్రవణం = వినుట), సకలమును (జ్ఞానాన్ని, తత్త్వాన్ని) విధిగా అర్థం చేసుకునే మార్గమవుతాడు.
అతడు నవరాగముల వలె సౌందర్యంగా, నూతన మార్గములన్నిటికీ మార్గదర్శకుడు.
🔹 తాత్పర్యం:దృవుడు అంటే స్థిరత్వం, మార్గదర్శకత్వం, నిత్యత్వం. అదే దృక్పథం: దృవతార వంటి వెలుగు, మనస్సులో స్థిరత, శ్రవణ ద్వారా జ్ఞానం, సృష్టికి నూతన దిశలు చూపే దైవీ స్పూర్తి —
******
371..పరర్ధి :: సర్వో త్కృష్ట మైన విభవం కలవాడు
పరర్ది సర్వ సంతసమ్ము పాఠ్యమౌ విధానమున్
సురర్ది సఖ్యతా భవమ్ము సూత్రమౌ జయమ్ముగన్
మరర్ది మాయమర్మమౌను మానసమ్ము లోనిగన్
కరర్ది కావ్యతాభవమ్ము కాలవిద్యలవ్వగన్
పరర్ధి — పరవిద్యా సంపన్నుడు,
సర్వ సంతోషము (ఆనందం) ఆయన పాఠ్యము, అంటే ఆయన ధర్మబోధ ఆనందమయం, నిత్య విధానమవుతుంది.
దేవతలకు అధిపతిగా, సఖ్యత (సాన్నిహిత్యం) ఇచ్చే భవము — జయాన్ని ప్రసాదించే సూత్ర స్వరూపి.
మర (మరణం/మాయ) లో తాత్త్వికమైన మర్మాన్ని, మానస లోకం అంతర్భాగముగా గ్రహించిన పరార్థ దృష్టి ఆయనది.
కరర్ది — కవిత్వ పరిపుష్టిని ప్రసాదించువాడు; కాలవిద్యను అధిగమించిన వాడు, కావ్యతా భవాన్ని నడిపించే అధిపతి.
🔹 తాత్పర్య సంగ్రహం:
పరర్ధి అన్న నామం —
ఆనంద బోధకుడు,దేవతలకే మార్గదర్శి, మాయను మర్మంగా గ్రహించిన తత్త్వవేత్త, కావ్య, కాల విద్యలకు అధిపతి —
******
372.. పరమ స్పష్ట: మిక్కిలి గొప్ప ప్రకాశం కలవారు
పరమ స్పష్టత సర్వ మంద గుటయున్ ప్రావీణ్య కాంతి ప్రవా
పరమ స్వస్థతకోరి సేవలగుట న్ ప్రాధాన్య భాగ్యప్రదా
పరమ స్వచ్ఛతగాను నిత్యమగుటన్ పాఠ్యమ్ము విద్యా దృవా
పరమాత్మా భవ శాంతి సౌఖ్యమగుటన్ పాశమ్ము దాహం జనా
వివరణ:
సర్వమందగు తన్ – అందరికి ప్రత్యక్షమగు స్వరూపుడు
ప్రావీణ్య కాంతి ప్రవా – నైపుణ్యముతో వెలిగే కాంతి ప్రవాహము
స్వస్థత కోరి సేవలగుట – ఆరోగ్యాన్ని కోరే వారు ఆయన సేవ చేయుదురు
ప్రాధాన్య భాగ్యప్రదా – సేవ చేయుట భాగ్య ప్రదమైనది
స్వచ్ఛత నిత్యసిద్ధత – శుద్ధి, పరిపూర్ణత ఆయన లక్షణాలు
విద్యాదృవా – విద్యకు స్థిరాధారముగా నిలిచే వాడు
పాశం దహింపజనా – బంధముల నుంచి విముక్తి ఇచ్చే వాడు
******
373. తుష్టః – పరమానందమే స్వరూపంగా కలిగిన వాడు
తుష్ట శుభమ్ముగా కదల తూర్యము తాడ్యము తన్మయమ్ముగన్
శిష్ట మనస్సు గాకదల సేద్యము సంపద విశ్వమందునన్
స్పష్టమనేవిధానమగు సఖ్యత కూర్చెడి కాలవ్యథను
ఇష్ట ప్రభావ మేకదల ఈప్సిత లక్ష్యము నిత్య సత్యమున్
పాదాల విశ్లేషణ:
→ తుష్టుడు యొక్క ఆనంద స్థితి శుభంగా కంపించే సంగీతములా వెలుగుతుంది. తూర్యము అంటే చతుర్థ స్థితి – జాగ్రత్, స్వప్న, సుషుప్తి కంటే మించిన స్థితి.
తన్మయత్వం = ఆ స్థితిలో లీనమవుట.
→ నీతి గలవారి మనస్సులో సంస్కారాల రూపంలో స్థిరమై విశ్వసంపదను ప్రసాదించువాడు.
→ ఈ అనందమయం సఖ్యము స్పష్టమైన విధానంగా కాలముల వేదనను తొలగించగలదు.
→ భక్తుని ఆకాంక్షల ప్రకారమైన ఫలితాన్ని ప్రసాదించు వాడు, అతని లక్ష్యం నిత్యసత్యమైనదిగా నిలుస్తుంది.
*******
374.పుష్ట: అన్ని విషయంలలో పరిపూర్ణుడు
మ. కో
పుష్ట పాఠ్యముఁ జ్ఞానమూర్తిగ పూజ్య లక్ష్యము దాయకన్ పృష్ట వృద్ధి విరాజితాత్మగ పృథ్వి తత్త్వ దయాగుణన్
దుష్ట శిక్షణ శిష్ట రక్షణ దూపదీప విభూతిదన్
నష్ట రాహిత జీవనార్థము నిత్య పుష్టి ప్రవాహకన్
పద్య విశ్లేషణ:
→ "పుష్టుడు" సాక్షాత్ జ్ఞానమూర్తి,
ఆయన బోధన – జీవన పాఠ్యము.
ఆయన సేవ లక్ష్యంగా శోభించు జీవితం, పూజ్యమయినది.
→ సేవచేయువారికి అభివృద్ధి ప్రసాదించే పరిపూర్ణాత్మ.
పృథ్వీ తత్త్వాన్ని పరిపాలిస్తూ దయా గుణంతో ప్రకాశించేవాడు.
→ దుష్టులకు శిక్ష, శిష్టులకు రక్షణ – ధర్మరక్షణధికారి.
దూప దీపాది భక్తిసాధనలతో ఆయన చుట్టూ ఉన్న ఆధ్యాత్మిక సౌరభం.
→ నష్టమనే భావనే లేని నిత్యానంద ప్రవాహంగా ఆయనే జీవనసారము.
****
375.శుభేక్షణ: స్పష్టమైన దర్శనము కలవారు
శుభేక్షనాసహాయమౌను సూక్ష్మ మౌనరూపవాన్
ప్రభావతమ్ముగమ్యమౌను పాధ్య శోభలేలుగన్
స్వభావ తీర్ధ దాహమవ్వ సఖ్యతా ప్రసాద గన్
విభమ్ము విద్య తీరుగాను విశ్వమాయవేశగన్
→ భక్తుని కష్ట సమయంలో శుభ దర్శనమే సహాయం అయ్యే విధంగా,
అతని తత్వమైతే సూక్ష్మమైన మౌనరూపం — అతడిని గట్టిగా చెప్పకుండానే లోపల వెలుగించే శాంతి రూపం.
→ ప్రభావం నిచ్చే తత్త్వాన్ని స్పష్టంగా గ్రహించగల స్థితిలో ఉంటాడు.
అతని పాదాల అందం (పాధ్య శోభ) అనుభవించగల స్థితి మన దృష్టిలో వెలుగులా కనిపించాలి.
→ స్వభావమే తీర్థమవుతుంది ఆయన దర్శనంలో;
సఖ్యంగా మనస్సులోకి వచ్చి భక్తుని లోపల దాహాన్ని (తత్వార్జన దాహాన్ని) తీరుస్తాడు.
→ ఆయన విశిష్ట విద్యాస్వరూపుడై,
విశ్వ మాయను అర్థం చేసుకొని దానిని దాటి చూపగల శక్తిమంతుడై ఉన్నాడు.
******
376. రామః – రమింప చేయువాడు (ఆనందాన్ని కలిగించేవాడు)
రామ గుణాభిరామ సమరమ్మగు లక్ష్య ముపాధ్యమేప్రభా
శోమ పరాత్పరా కళల శోభత ధర్మము సత్యమేదృవా
బీమపరాక్రమాసహనభీకర తత్వ శుభాలగాజనా
కామ శుభమ్ము రామ గుణ కారికళామయ విద్య వేశగన్
→ రాముడు సత్గుణాలతో రమణీయుడు.
ధర్మసంస్థాపనయుద్ధం (సమరం) లక్ష్యంగా ఉన్న విద్యా సౌరభం ఆయన.
→ శీతలమైన శోభతో కూడిన పరాత్పరుడు.
కళలతో కలిగి ధర్మాన్ని ప్రతిష్ఠించినవాడు. సత్యమే పంచువాడు
→ భీకరమైన శత్రువులపై బలమైన పరాక్రమంతో సహనశీలతను కలిపిన తత్త్వస్వరూపి.
ఆయన తత్త్వం శుభాల మాలికగా పరిభాసించు.
→ కామాన్ని నాశనం చేసి, శుభాన్ని స్థాపించు రాముని గుణాలు —
కావ్యకళలు, విద్య, శాస్త్ర విద్యాస్వరూపుడిగాను
****
377. విరామ
తనయందే సకల జీవులు విరామము పొందుదురు.
జ భ స జ గ – రుచిర – 8
విరామ జీవితమె విరాజమానసమ్
తరాలు మారినను తపమ్ము గానగన్
పరాత్మ సద్భవమె పదమ్ము వైనమున్
సరాగ రాగముయె సమర్ధతా గుణమ్
🟢 పదార్థ సమీక్ష:
1. విరామ జీవితమె విరాజమానసమ్
→ విరామమే అసలైన జీవితం. అది ప్రకాశమయమైన మనస్సును అందిస్తుంది.
2. తరాలు మారినను తపమ్ము గానగన్
→ తరతరాలుగా కాలం మారినా, అతని తపస్సు – లేదా నిరంతర స్థితి – నశించదు.
→ ఈ శాశ్వతత బోధకు ఇది సంకేతం.
3. పరాత్మ సద్భవమె పదమ్ము వైనమున్
→ అతని పదస్థితి పరాత్మ సద్భావమే.
→ భగవత్ సాక్షాత్కారముతో కూడిన స్థితి, విశ్రాంతి యొక్క అంతిమ రూపం.
4. సరాగ రాగముయె సమర్ధతా గుణమ్
→ ఆయన లోనికి చూసినపుడు, జీవన రాగాలు సురాగములై, సమర్థత అనే గుణంగా అభివృద్ధి చెందుతాయి.
→ ఇది జీవితంలోని విశ్రాంతి, సమతా స్థితి, మౌనమున దోహదించే ధ్వని లయను సూచించవచ్చు.
******
378. విరజ
విషయమను సేవించుట యందు ఆసక్తి నశించినవాడు
ఛందస్సు: కం. (ఉచ్చారణప్రకారం – గానం, ప్రవాహం బాగుంది)
విరజిత పరమాత్మ రుచులు
తరతర జీవముల తనువు తపమున్ లేలున్
సరస కరుణ చెలిమిగనే
అరుణ హృదయమున తేజ ఆత్ర ల హరులున్
🟢 పదార్థ వివరణ:
→ విరజుడు ప్రపంచ రుచులపై ఆసక్తిని కోల్పోయి, పరమాత్మ రుచులను కోరువాడు.
→ జన్మల చక్రంలో తపించే జీవుల శరీరాలను అధిగమించుచు, స్వచ్ఛమైన స్థితిలో తేలియాడున్.
→ అతని ఆంతర్యం కరుణతో నిండి, సహానుభూతి పరమ చెలిమిగా మారుతుంది.
→ ఉదయారుణం వంటి హృదయంలో, తేజస్సుతో నిండిన ఆత్మ తరంగాలుగా ప్రకాశించును.
*****
379. మార్గ
నిర్దోషమైన మార్గములను చూపువాడు
ఛందస్సు: మ. కో. పద్యం:
మార్గ భక్తియు సర్వ హృద్యము మానసమ్మున శాంతిగన్
మార్గ యుక్తిగ కార్య ధర్మము మాయ మర్మము మార్పుగన్
మార్గ శక్తిగ ధైర్య సంపద మాతృ మూర్తిగ దీవెనల్
మార్గ యోగము తృప్తిభావము మచ్చలేనిది జీవితమ్
🟣 పదార్థ వివరణ:
→ మార్గంలో భక్తి ఉందే, అది మనసును శాంతింపజేసే సర్వ హృద్యమైనదై ఉంటుంది.
→ మార్గం యుక్తితో కూడి, కర్తవ్య ధర్మాన్ని విశదీకరిస్తుంది.
అప్పుడు మాయ యొక్క మర్మం తెలుస్తుంది – అంటే ఆ మాయ తొలగిపోతుంది.
→ మార్గం శక్తిని, ధైర్యాన్ని ప్రసాదిస్తుంది. అది మాతృ మూర్తి వలె దీవెనలను అందించును.
→ మార్గంతో వచ్చిన యోగములో తృప్తి కలుగుతుంది. అప్పుడు జీవితములో మచ్చలు ఉండవు – నిర్దోషత సిద్ధించును.
******
380. నేయ:::
నియమింపదగినవాడు, తనవారికి అణిగినవాడు
ఉత్పలమాల
నేయ మనేది ధర్మమగు నిత్య మనందము దక్ష దీక్షగన్
ధ్యేయ మనేది సత్యమగు దీక్షల కర్మలతీరుగా యగున్
కాయ వరమ్ము దానెమగు కార్యమనస్సగు కాల తీరుగన్
మాయ యశస్సుగాకలయు మాధురి మంత్రము తోడు జీవిగన్
🟢 వ్యాఖ్యానం:
→ నేయత అంటే అనురాగంతో కూడిన ధర్మాచరణ. ఇది నిత్యమూ అందరితో మనోభావ అనుసంధానాన్ని కలిగించే దక్షత-దీక్షతల సమ్మిళిత గుణం.
→ అట్టి నేయత ఉన్నవాడు సత్యమే ధ్యేయంగా ఉంచి, దీక్షపూరితమైన కర్మల ద్వారా జీవితాన్ని నడిపిస్తాడు.
→ శరీరమే వరం వలె మారి, దాన రూపంగా – కార్యమూ మనస్సుతో ఏకత పడుతుంది. ఇంతటి జీవనం కాల గమనాన్ని దాటి వెళుతుంది
→ మాయను అధిగమించి, యశస్సుతో కలిసిన మాధుర్యరూప మంత్రతత్వంతో జీవన మార్గాన్ని వెలిగించు వ్యక్తిత్వాన్ని బోధించేది.
*****
381.నయ : ఆకర్షింప బడి ఆశ్రయించు వాడు
సీ || నయ గృతార్థుని బొనర్చిన భవత్కళ్యాణ
నయ రూప ధారివి నమ్మ బలుకు
నయ పాప బంధము నభయహస్తంబుగా
నయనాలు కలుపుటా నమ్మబలుకు
నయ విధాన పరము నన్నుగా మార్చుము
నయ నాల జన్మయు నమ్మ బలుకు
నయ విద్య తీరుగా నా జన్మ తృష్టయే
నయ లారగనేడు నమ్మ బలుకు
తేగీ || అయ్య ,యమ్మాయటంచు నేననెడు వేళ
ఆ యనుము , ఓ యనుము నాకు నంతె చాలు
నమ్మ , నీపాలబడిన నన్నరయు మమ్మ
యక్కటిక మూను మయ్య మా యనక బలుకు
నయ" అనగా ఆకర్షణ. ఆకర్షితుడై ఆశ్రయించినవాడు శరణాగతుని. స్వరూప నిక్షేపముతో భక్తుని శ్రేయస్సును కలిగించేవాడు.
నయస్వరూపాన్ని ధరించిన నీవు నమ్మతగినవాడివి అని భక్తుడు నివేదన.
పాపబంధాన్ని తొలగించే భయ నివారకహస్తం (అభయహస్తం) – ఇదే భగవద్గుణ రూపంలోని నయ. తన భక్తుని చూపులు కలిపే బంధాన్ని ఏర్పరచే సానుభూతి
– ఇందులో 'నయనాలు'కి ద్వంద్వార్ధము (నయనము = కన్ను, నయము = ఆకర్షణ) ఉంది. మంచి గూఢచిత్ర వ్యతిరేకత! నయము – దయ, శాంతి, సామరస్యంగా నన్ను తీర్చిదిద్దుము. నాలుగు జన్మల వరకూ నీవే నా ఆశ్రయమని నమ్మాను – సునిశిత భక్తి భావం. నయమే విద్య, ఆ విద్యే నా జన్మ ధన్యం చేసిన మార్గం. నిన్నే లారగగా (ప్రేమతో పిలుచుకొని), నిన్ను నమ్ముతున్నాను.
ఆ యనుము , ఓ యనుము నాకు నంతె చాలు"
– ఎలాంటి పరిస్థితులలోనైనా నేననేది నీకే అని నిశ్చయించిన మాట.
– "ఆ యనుము, ఓ యనుము" – ప్రేమతో పిలిచే పిలుపులు. అద్భుతమైన మానసిక సమర్పణ!
యక్కటిక మూను మయ్య మా యనక బలుకు"
– నన్ను నీవు స్వీకరించుము, ఆ శరణు నాకు చాలు. "యక్కటిక మూను మయ్య" అనే అద్భుత ప్రయోగం – శరణాగతుడిగా భక్తుని వినయం.
****
382.. అనయ
అర్ధం: మృదుత్వం లేని వాడు, అణకువ లేని స్వభావం కలవాడు.
అనయ : మృధుత్వం లేనివాడు
సీ.
అనయ కళలు గాను అణుకువ కథలుగన్
వినయ మలుపులుగా వీధి నందు
తనువు వినమ్రతా తన్మ యా భవముగన్
మనసు మధురముగా మాయ నందు
కణము తీరు గనునే కాల ప్రవాహమున్
క్షణము కోర్కెలగుటే క్షామ మందు
ఋణము మాదిరి జీవి రుద్ర రూప మగుటన్
తృణముభక్తియగుట తృప్తి యందు
తే. గీ.
సత్య మార్గమై నిత్యమూ సగటు భక్తి
నిర్భయముగ నమ్మగ శక్తినిర్మలమ్ము
నడ్డదారినిత్యముయుక్తి యార్జి తమ్ము
శాంతిగను నొందనిజము సాకు ముక్తి
****
భావం:
అణకువ లేని (అనయ) వ్యక్తి జీవితం కళలేని కథలా ఉంటుంది. వినయము లేకుండా సాగే జీవిత మార్గం, వీధిలో తిరిగే మలుపుల్లా అసహజంగా గడుస్తుంది. మానవ దేహానికి వినమ్రత రూపం అనుసంధానం కావాలి, అప్పుడు మనసు మధురంగా, మాయ కలుగజేసే శ్రేయస్సుతో నిండి ఉంటుంది.
భావం:
కాల ప్రవాహంలో కణం (చిన్న చిన్న క్రియలు) కూడా మహత్తరమైన ఫలితాలనిస్తుంది. కానీ కోరికలు ప్రతి క్షణాన్ని రబ్బీదు చేస్తుంటే, అది శరీరానికి క్షయమునే తేవగలదు. కోరికల బంధనంలో ఉన్న జీవి, రుద్ర రూపాన్ని (అమంగల స్వభావం) ధరించగలడు. కానీ తృణం లాంటి భక్తితో ఉంటే, జీవి తృప్తిని పొందగలడు. భక్తి అంటే శాంతియుతమైన స్వభావం.
భావం:
సత్య మార్గంలో నడిచే భక్తి నిర్భయంగా ఉండాలి. అలాంటి భక్తి శక్తిని విశ్వసిస్తుంది, శుద్ధశక్తిని నమ్ముతుంది. నడ్డదారి — అంటే మధ్య మార్గం, నిత్యం యుక్తిని (వివేచన శక్తిని) కలిగి ఉండటం, జీవి శాంతిని పొందే దారిలో నిజమైన ముక్తి పొందుతుంది.
******
383. వీర: శత్రువులను పారిపోవునట్లు చేయువాడు
వీర విక్రమ దివ్య తేజ సువిద్య కాంతుల ధైర్యమున్
ధీర శంకర విశ్వ నాయక దీర్ఘ తత్త్వము నేస్తమున్
సూర లక్ష్యము సౌర్య తీరుగ సూత్ర ధారిగ మూలమున్
వైరమన్నది యున్న గెల్పగు వైనతీయుని లీలగన్
వీరుడు అను నామమునకు విశ్లేషణగా,
విక్రమము, దివ్యతేజస్సు, సువిద్య, కాంతి, ధైర్యము – ఇవన్నీ ఒక వీరుని లోనున్న గుణములు. వీనిలో శ్రీమహావిష్ణువు యుక్తుడు.
ధీరుడు, శంకరుని సమానమైన విశ్వనాయకుడు, దీర్ఘతత్వ విజ్ఞాని – అంటే సర్వజ్ఞుడు, విశ్వ పాలకుడు.
ఆయన సూరవీరుడు, ధైర్య సింధువు. ఈయన లక్ష్యమే శౌర్య తత్వాన్ని నిలబెట్టడం.
సూత్రధారిగా ఉండి సృష్టి వ్యవస్థను నడిపించే మూలశక్తి ఆయనే.
వైరము అన్నది శత్రువు పట్ల కాక, దుర్మార్గ పట్ల. దానిని గెలిచే శక్తి ఆయన యందే ఉన్నది.
ఈ శక్తి వైనతేయుని లీలను పోలి ఉంటుంది – గరుడుని వేగం, పరాక్రమం మరియు స్నేహభావంతో కూడిన సేవభావం దీనిలో దాగి ఉంది.
******
384. శక్తిమతాం శ్రేష్ఠః
అర్థం: శక్తి కలిగిన దేవతలందరిలో అత్యుత్తముడు. భగవంతుడే వారికీ శక్తిని ప్రసాదించేవాడు.
శక్తి మతాం శ్రేష్ట సమయ సద్భావ దృష్టి
భక్తి గుణాం దృష్ట్య వినయ విశ్వాస దృష్టి
యుక్తి గణాo సృష్టి యువత సన్మార్గ దృష్టి
ముక్తి ధరాo పుష్టి మమత సంకల్ప దృష్టి
పద్యం భావార్థం:
శక్తి కలవారి మధ్య శ్రేష్ఠుడై,
సమయానుకూలంగా మంచితనాన్ని చూసి ప్రేరేపించు పరమేశ్వరుడు;
భక్తుల గుణాలచే ప్రసన్నుడై,
వినయముతో కూడిన విశ్వాస దృష్టిని కలిగిన దేవుడు;
సూక్ష్మమైన యుక్తులతో,
జ్ఞానం కలిగిన యువతను సన్మార్గంలో నడిపించేవాడు;
మోక్షాన్ని ప్రసాదించే ధారగా,
పుష్టి, మమత, సంకల్పాల నుండి లోకముని రక్షించే మహామహిమావంతుడు.
*****
385. ధర్మ : ధర్మము చేత ఆదరించగల వాడు
ధర్మమన్నది రక్షణేయగు దారిజూపెడి భాగ్యమౌ
ధర్మ శిక్షణ గీత వాక్కులు ధన్యతేయగు తేజమౌ
ధర్మ పాలన రాగ బంధము ధామమే యగు తీరుగన్
ధర్మ మార్గము రమ్య పాఠ్యము ధ్యాన మేయగు జీవిగన్
పద్యార్థ భావము:
ధర్మమనే దారి – అది రక్షణ చేసే మార్గం. ఆ మార్గాన్ని చూపడమే నిజమైన భాగ్యము. ఎవరు ఈ దారిని చూపగలరో వారు నిజంగా ధర్మబోధకులు.
ధర్మమును బోధించే వాక్యాలు, ఉపదేశ గీతాలు – ఇవి ధన్యతను ప్రసాదించే తేజస్సు కలవవి. ఇవి వినే వారికి ప్రభావం చూపగలవు.
ధర్మాన్ని ఆచరించడం అనేది ఒక సంగీత రాగాన్ని సాగదీయడం వలె. అది బంధముగా కనిపించినా, వాస్తవానికి ఒక స్వర్గీయ ధామంగా (పరిశుద్ధ కర్తవ్యంగా) నిలుస్తుంది.
ధర్మ మార్గం అనేది అందమైన పాఠ్యగ్రంథం వలె చదువుతూ మనస్సులో ధ్యానం చేయవలసిన జీవనవిధి.
******
386. ధర్మవిదుత్తమ: ప్రతి ఒక్కరికి ధర్మము గురించి విశదీకరించువాడు
ఛందస్సు: అశ్వగతి
(గణవిభజన: 9 అక్షరాల విభాగాలు, యతి = భ భ భ భ భ గ)
పద్యం:
ధర్మ విదుత్తమ సఖ్యత సందడి సంభవమున్
ధర్మ సమర్ధత సంతత నిత్యము సమ్మతిగన్
ధర్మ విమర్శత కావ్యత ధ్యానము దైవము గన్
ధర్మ విలక్షణ భవ్యధ దానము త్యాగము తీరుయగున్
పదార్థార్ధము:
ధర్మవిదుడైన ఉత్తముడు సఖ్యతతో (శ్రేయస్సుతో) ధర్మ సందేశమిచ్చే సందర్భములో, జీవులకు మేలుకొలిపే సందడి కలుగుతుంది.
ధర్మాన్ని సమర్థించుట (న్యాయపరమైన దృక్పథం) నిరంతరముగా సమాజమునందు ఆమోదయోగ్యమై నిలుచును.
ధర్మ మార్గాన్ని విమర్శించే వారికి, ధ్యానముల ద్వారా గొప్పదైన దైవ స్వరూపత తేలుతుంది.
అసలైన ధర్మమునకు భిన్నమైన అనుకరణలు బహుళంగా కనిపించినా, ధర్మవంతుడు త్యాగముగా, దానముగా నిజమైన తీరును ఆచరించగలడు.
*****
387.వైకుంఠ :
చందస్సు.. విభాత.. త య మ స గగ
వైకుంఠము చేరానే వైపర్యము శ్రోత్రమ్మున్
వైకుంఠము రాజ్యమ్మే వైదేహిగ ఝoఝoమ్మున్
వైకుంఠము దైవమ్మే వైసా ల్యము జీవమ్మున్
వైకుంఠము నానందమ్ వేవెల్గును వీక్షించున్
పద్యార్థతాత్పర్యము:
వైకుంఠాన్ని చేరినవారికి పునర్జన్మ సంబంధమైన వైపర్యము (దుఃఖాత్మక సంసారచక్రం) ఇకపై వినపడదు. శ్రోత్రమునే కాదు, బుద్ధికీ అది అందదు. అది నిరుపాధి స్థితి.
వైకుంఠం అనేది పరమాత్ముని నిత్య రాజ్యం. అది వైదేహి స్థితి – శరీరభావం లేకుండా ముక్తి పొందిన స్థితి. మానవ శరీరముతో కాకుండా, దివ్య శరీరముతో అనుభవించేదిగా ఉంటుంది.
వైకుంఠము అనేది భగవంతుని స్వరూపమే. ఆ దైవతత్వం జీవునిలో వ్యక్తమవుతుంది. దానిద్వారా జీవుడు దుఃఖాల సముద్రం నుంచి బయటపడతాడు – ఇది వైసాల్యం.
వైకుంఠము అనేది పరమానంద భూమి. దానిని సాక్షాత్కరించినవారికి సర్వానందము వెల్లివిరుస్తుంది. వారు జ్ఞానదృష్టితో దానిని వీక్షించి తృప్తి చెందుతారు.
సారాంశ భావము:
వైకుంఠము అనేది శాశ్వత పరమపదము. అది భగవంతుని స్వరూపాన్ని ప్రతిబింబిస్తూ, వైదేహి స్థితిని ప్రసాదిస్తుంది. పునర్జన్మను తప్పించి, జీవుని తత్త్వదృష్టిని మేల్కొలిపే మహత్తర గమ్యస్థానం. ఆ గమ్యం మాత్రమే నిజమైన ఆనందానికీ, విముక్తికీ మూలాధారం.
*******
388.పురుష: సమస్తమును పాలించు వాడు
పురుష మనస్సుగావిజయ పూజ్యముచెందగనిత్య వెల్గుగన్
పరుష యశస్సుగానిజము పాఠముచెప్పగ సత్య వాక్కుగన్
జరుష తపస్సుగాజయము జాగృతి నెంచియు సర్వ దేహమున్
ఎరుష మనస్సుగాభయము యెల్లలుగానుయెవిశ్వమోహమున్
పద్యార్థ విశ్లేషణ:
→ పురుషుడు విజయము, పూజ్యత, నిత్య ప్రకాశవంతత – ఈ లక్షణాలన్నింటినీ తన మనస్సుగా చేసుకున్నవాడు.
→ ఎలాంటి కఠిన సత్యమైనా దాచక నిజంగా పలికే వాడు. అతని మాటలే విద్య, అతని బోధలే పాఠములు.
→ తన తపస్సు ద్వారా జయము, జాగృతి లభించునట్లు చేస్తాడు. ఆయన తేజం సమస్త దేహాలలోనూ వ్యాపించి ఉంటుంది.
→ భయాన్ని పరిహరించి సమస్త మోహాలను తొలగించేవాడు. "ఎరుష" అంటే మానవ మాయిక చిత్తంలో ఉండే అసూయ/అహం – వాటిని కూడా మింగే బలముగల వాడు.
******
389.ప్రాణ: అందరూ జీవించినట్లు చేయువాడు
పద్యం.. మ. కో.
ప్రాణ నాదము సర్వ దేహము ప్రాభవమ్మగు పుట్టుకై
జ్ఞాన వైనము కర్మ బంధము జ్ఞప్తి తీరుగ విద్యకై
మాన సంపద ధర్మబద్దము మానసమ్మగు బ్రత్కుకై
మౌన మార్గము జీవమేయగు మేలుచేయుచు నిత్యమున్
భావవివరణ
ప్రాణ శబ్దమే శరీరానికి మొదటి ఆధారం. ప్రతి జీవికి శరీరోత్పత్తి "ప్రాణ" శక్తినే ఆధారంగా కలుగుతుంది.
జ్ఞానానికీ, కర్మల బంధానికీ, స్మృతి (జ్ఞాపకం)కి మూలం ప్రాణమే. విద్య అనే ప్రక్రియ కూడా ప్రాణశక్తి ద్వారా కలుగుతుంది.
మనోబలమూ, మానవ విలువలూ, ధర్మాచరణా—
ప్రాణశక్తి నిశ్చలంగా (మౌనంగా) తన మార్గాన్ని అనుసరిస్తూ నిరంతరం జీవులకు మేలు చేస్తూ ఉంటుంది. ఇది ఎవ్వరూ చూడలేకపోయినా, అందరికీ కలిగే మేలు మాత్రం నిలిచి ఉంటుంది.
******
390..ప్రాణద: ప్రాణములు ఇచ్చువాడు
ఉత్పలమాల
ప్రాణద హా విదీ పలుకు పాఠము నిత్యము సత్యమేయగున్
ప్రాణము జీవకల్పమగు పాశము బంధువు గాను నీడ గన్
ప్రాణద పమ్ముధర్మమగు పాలన పోషణ తీరుయేయగున్
ప్రాణద వాక్కుసంభవము పాసన తీరుగ జీవతమ్ముగన్
పద్యార్థ వివరణ:
– “ప్రాణదుడు” (విష్ణువు) యొక్క హా పలుకులు – అంటే ఆదేశాలు, ఉపదేశాలు –
ధర్మం, జ్ఞానం, సత్యం యొక్క మార్గాన్ని నేర్పించే నిత్యమైన పాఠాలు.
ఇవి సత్యంగా నిలిచే ఉపదేశాలు. వీటి ద్వారా జీవులు ప్రాణవంతంగా బ్రతుకుతారు.
– ప్రాణం జీవులకు జీవకల్పము (జీవించడానికి ఆధారం),
అలాగే ఇది బంధం (పాశము) కూడాను.
అంటే, ఒకవైపు ఇది జీవితం ఇచ్చేది, మరోవైపు బంధించేదీ కావడం ధ్యేయం.
ఇది మాయానీడలా, స్నేహితుడిలా, మార్గం చూపువాడిలా ఉంటుంది.
– ప్రాణదుడు పాలనాధికారి, పోషణకర్త కూడా.
అతనివల్లే ధర్మరక్షణ, జీవపోషణ జరుగుతుంది.
ఇతడు అన్ని జీవులకూ సమగ్ర రక్షణనివ్వగల సమర్థుడు.
– వేదములు, ధర్మములు, జీవత పాఠములు ప్రాణదుని వాక్కుల నుండే పుట్టినవి.
అవి శ్రద్ధతో పాటించవలసిన నియమాలుగా మారతాయి.
అవే జీవతానికి మూలధారగా నిలుస్తాయి.
*****
391..ప్రణవః – ఓం కార స్వరూపుడు; సృష్టికి మూలమైన ఆధ్యాత్మిక శబ్దము; వేదముల మూలధ్వని; బ్రహ్మతత్త్వానికి ప్రతీక.
పద్యం:
ప్రణవ నాదము సర్వమేయగు ప్రాభవమ్మగు సృష్టిగన్
ప్రణవ వేదము విశ్వమేయగు పాఠ్య సంపద దృష్టిగన్
ప్రణవ కాలము ధర్మమేయగు పాలనేయగు పుష్టిగన్
ప్రణవ దేహము జీవకోటికి ప్రాణమేయగు నిత్యమున్
భావార్థం:
ఓంకారము రూపముగా వెలిసిన ప్రణవ నాదమే సకల జగత్తుకూ మూలధ్వని. అదే సృష్టికి ఆది ప్రేరణ.
వేదముల సమగ్రతలోనూ, విశ్వనియమముల పాఠ్యరూపమైన సంపదలోనూ ప్రణవ నాదమే అంతర్భూతమై ఉన్నది.
కాలానికి రూపము, ధర్మానికి పాలకత్వము, బలాన్నిచ్చే పుష్టిగతివి అన్నీ ప్రణవ రూపమైన నారాయణుడి వల్లనే.
ఈ జగత్తులోని అజీవ, జీవ కోటి సమస్త ప్రాణులకు స్థితి, చలనం, చైతన్యములన్నీ ఓంకార స్వరూపుడైన ఆయన శక్తితోనే సాగుచున్నాయి.
తాత్పర్య విశ్లేషణ:
"ప్రణవః" అనగా ఓంకారము. ఇది శబ్ద బ్రహ్మము. సృష్టి ప్రారంభమయ్యే సమయంలో ధ్వనించిన మొదటి శబ్దము.
ఈ పద్యంలో “ప్రణవ నాదము” ⇒ సృష్టికి ఆదిగా వ్యవహరించు శక్తి;
“ప్రణవ వేదము” ⇒ వేదములకు ఆధారమైన మూలధ్వని;
“ప్రణవ కాలము ధర్మమేయగు” ⇒ కాల నియమములూ, ధర్మబద్ధమైన పాలన అంతా ఆయన స్వరూపమే;
“ప్రణవ దేహము జీవకోటికి” ⇒ సమస్త జీవులలో ప్రాణరూపముగా ప్రవహించునది.
*****
392. ఓం పృధవే నమః
నామార్థం:
పృధు (పృధవే) = "ప్రపంచ రూపమున విస్తరించువాడు", అంటే జగత్తంతటిని తనలో విలీనం చేసుకున్న పరమాత్మ. “పృథ్వీ” అనే పదానికి మూలం
పద్యం
పృధు రూపంబగు విశ్వమాయలగుటన్ పూజ్యమ్ము మాతృత్వమున్
మధు సత్యంబగు సర్వమున్ సకలమున్ మాధుర్య బోధాత్మగన్
పదురన్ గాంచియు విద్యనేర్పు యగుటన్ పాశమ్ము ధర్మమ్ముగన్
చదువే జీవము యిచ్చి పుచ్చుకొనుటన్ చాతుర్య లక్ష్యమ్ముగన్
పద్యం భావం:
– విశ్వాన్ని మాయగా ఆవరిస్తూ విస్తరించువాడు;
– మాతృత్వరూపంగా పూజించదగిన తత్వం;
– మధురంగా ఉండే సత్యము సర్వవ్యాప్తమైనది;
– సర్వత్ర మాధుర్యాన్ని బోధించే ఆత్మస్వరూపుడు;
– పదునైన (తీవ్రమైన) బుద్ధిని ఉపయోగించి విద్య బోధించేవాడు;
– బంధనంగా ఉన్న ధర్మాన్ని శ్రద్ధగా నిలబెట్టేవాడు;
– విద్యలే జీవంగా పరిగణించి వాటిని పంచడంలో ఆనందించే వాడు;
– విద్యలోని చాతుర్యమే లక్ష్యంగా చేసుకొనెడు వాడు.
*****
393. హిరణ్యగర్భః
అర్థం:
ధ్యానించే హృదయంలో బంగారంలా ప్రకాశించేవాడు. సకల సృష్టి ఆయన గర్భంలో నుండే ఉద్భవించిందని భావన. "హిరణ్య" అంటే బంగారు, "గర్భ" అంటే గర్భస్థుడు – సృష్టి మూలరూపుడు.
పద్యం:
హిరణ్యగర్భ బోధ మాతృ హేమ కావ్యతా
శరణ్య తీర్ధ లక్ష్య నేత్ర సాహితీ వినమ్రతా
కరణ్య శ్రావ్య దృష్టిగాను కాలమున్ సమర్ధతా
వరణ్య విశ్వ మాయ కాల వాక్కులే శుభమ్ముగన్
పదార్థ విశ్లేషణ:
― హిరణ్యగర్భుని బోధ (జ్ఞానం) మాతృత్వాన్ని (సంరక్షణ) కలిగి, హేమ (బంగారు) వంటి శుద్ధమైన కావ్యరూపమై ప్రకాశిస్తుంది.
― శరణార్థులైన భక్తులకు ఆధారమై, తీర్థంగా మారి, జీవిత లక్ష్యాన్ని చూపించే నేత్రము (నేతృత్వం) గా, సాహిత్యంలో వినయంగా (వినమ్రతగా) ఉంది.
― శ్రవణయోగ్యమైన దృష్టిని కరుణతో కలిపి, కాలపు గమనంలో సమర్థంగా మారుతుంది.
― వర్ణించదగిన విశ్వమాయను కలిగి, కాలాన్ని అధిగమించే వాక్కులు (శబ్దబ్రహ్మ) రూపంగా శుభమును ప్రసాదిస్తుంది.
******
395. వ్యాప్తః
(కార్యములైన వానిని కారణ స్వరూపముతో వ్యాపించి ఉండువాడు)
వ్యాప్తతత్త్వము తారకంబున వాక్కు రూపము సర్వమున్
వ్యాప్తబోధన సూత్రముల్ గని వాయు మార్గము వీక్షణే
వ్యాప్తశక్తియు యాదృశంబగు వాలు చుక్కగ చూపులున్
వ్యాప్తవేదపు నాదమే మహివాంఛి తమ్ముగు యీశగన్
– కారణస్వరూపంగా సర్వత్ర వ్యాపించడాన్ని బలంగా చెబుతుంది. వాక్కుల రూపంగా
వ్యాప్తతనాన్ని శాస్త్రీయంగా చూపిస్తుంది. గాలి వాలుగా
భౌతిక దృశ్యంలోనూ వ్యాప్తి గురించి చక్కగా చెప్పబడింది.
నాదబ్రహ్మ భావనతో ముగింపు, చాలా శ్రావ్యంగా ఉంది. భూమిపై వాంచలుగానుండగా
*******
396.. వాయు: గ్రంధమును కలగజేయువాడు
వాయు బక్షణ ధైర్యబుద్దిగ వాక్కు తీరుగ జీవితమ్
హాయిగల్గ మనస్సు తీరున హారతీయగు నిత్యమున్
ప్రాయమంతయు గుండె చప్పుడు పాప పుణ్యపు కాలమున్
సాయమేవిధి సాధు తత్త్వము సామరస్యం జాతికిన్
“వాయు బక్షణ ధైర్య బుద్ధిగ వాక్కు తీరుగ జీవితమ్” – జీవనశక్తిగా వాయువును గుర్తించారు.
“హాయిగల్గ మనస్సు తీరున హారతీయగు నిత్యమున్” – మనస్సు శాంతికి, హారతిగా ప్రకాశించేది వాయువు.
“ప్రాయమంతయు గుండె చప్పుడు పాప పుణ్యపు కాలమున్” – జీవితం అంతా వాయువు ఆధారమే, కర్మల అనుభూతి కూడా.
“సాయమేవిధి సాధు తత్త్వము సామరస్యం జాతికిన్” – సమసమాజ సూత్రాలు, సాధుత్వం వాయువు ధర్మానికి దారి తీస్తాయని స్పష్టం చేశారు.
*****
397..అధోక్షజ.. అందరి చేతను అనుభవించబడుతున్నను కొంచమే కూడా తగ్గనివాడు
అర్థం:
"అధః" = క్రింద, "క్షజ" = క్షయించు;
ఈ నామం విశిష్టమైన తాత్పర్యాన్ని కలిగివుంటుంది –
ధ్రువ. కోకిల
మది యధోక్షజ మార్పు బట్టీయు మాటతీరుణ మారుచూ
నది విధానము దధీ మార్గము నమ్మ కమ్ముగ పారుచూ
యది యనేదియు చెప్పలేకయు యాత్రమాదిరి సాగుచూ
నిధి మనస్సగు వింత కోర్కెలు నీడలేయగు నిత్యమున్
“మది యధోక్షజ” – మనస్సుకు అందని, అయినా మనస్సులో నిరంతరం తలపెట్టే అధోక్షజుడు
మార్పు బట్టీ, మాట తీరుతో మారిపోయే లౌకిక విషయాలనేవి ఆయనకు ఏమాత్రం తాకవు
(ఇక్కడ అధోక్షజత్వం అద్భుతంగా ప్రతిఫలించింది)
నదుల ప్రవాహంలా మార్గం వేరు గానీ, అంతర్భావంగా శాశ్వత ధర్మాన్ని నిబద్ధంగా వహించే ధ్వని
ఆయన ప్రబంధం – మార్గం మనల్ని వదలదు, కానీ మనం అర్థంచేసుకోలేము
"యది – యనేది" అనే నిర్ణయాన్ని మనం చెప్పలేకపోవడం – ఆయన తత్వాన్ని నిర్వచించలేమని స్పష్టం
జీవ యాత్ర నడుస్తూనే ఉంది, కానీ దాని గమ్యం, గమకర్త – అధోక్షజుడు – మన అనుభవానికతీతం
మనస్సు అనుకున్న కోరికలే కానివి సత్యమవుతాయి
అతడు – నిధి (అనంత ధ్యేయము) – ఇంద్రియాల నీడలలోనూ నిత్యంగా ఉండేంత గొప్పవాడు
******
🔸 398. ఋతుః
నామార్థం:
"ఋతుః" అంటే ఋతువు. కానీ ఇందులో దివ్య తాత్పర్యం
ఋతు స్వరూపుడు,
ఋతువులు మారినా, ఆయన స్వభావం మారదు.
ఆయన ఉల్లాసకరమైన గుణాలమూలంగా కాలాన్ని చక్కగా నడిపించే శక్తి.
అందరినీ ఆనందపరచగల ప్రాకృతిక ధర్మరూపుడు.
ఋతువు గనౌను నీడగను రుక్షజ మాదిరిగాను జీవనం
బ్రతుకు గనౌను నిత్యమును బంధము తోడగువేళ సంభవం
మెతుకు గనౌను సర్వముకు మేలునుచేయటతీరు నిర్భయం
అతుకులు గాను సేవలగు ఆశల నీడగసాగు కాలమున్
జీవితం – ఋతువులా ప్రవహించే మార్పుల పరంపర
రుక్షజ – బలమైన ప్రకృతి శక్తిలా – జీవితం లోనూ ఆశ్చర్యాలు, తిమ్మిరులు
"నీడ" – అనుభవాలను నిదర్శనంగా చూపిస్తూ, ఋతువు స్వభావాన్ని వ్యక్తీకరించారు
జీవితం అనేది కాలంతో పాటు నడిచే అనుబంధాల పరంపర
"బంధము తోడగు వేళ సంభవం" – ఋతువుల మార్పులా సంభవాలు మారుతుంటాయి
ఇది సజీవమైన భావం
ఇది భక్తి, దివ్యత్వం యొక్క మూల భావం
"మెతుకు" – మేలుచేయునట్టి తత్వం
ఋతుః గా ఉండే శ్రీహరి, సమస్త జీవులకూ శ్రేయస్సు కలిగించడంలో భయపడడు, వెనక్కి తగడు
మన ఆశలు – సేవల రూపంలో అభివ్యక్తమై – కాలములో ఆయన నీడల వలె ప్రయాణించునవి
ఆశ, ఆశ్రయము, ఆరాధన – ఇవన్నీ కూడా కాల మార్పుల వంటి ఋతు తత్వంతో అనుసంధానమవుతాయి
******
399.. సుదర్శనః వారికి తన దర్శనమే శుభముగా కలవాడు
******
🔸 399. సుదర్శనః
నామార్థం:
"సు" + "దర్శన" = శుభమైన దర్శనం కలిగించువాడు.
ఆయనను చూడటం మాత్రమే శుభప్రదం, మోక్షప్రదం.
ఇంకొక అర్థం – సుదర్శన చక్రధారి,
అంటే ధర్మాన్ని నిలిపే సాధనాన్ని తన చేతిలో ధరించువాడు.
సుదర్శనా కళా వతార సూత్ర ధారిగాయగున్
సుదర్శనా జయమ్ము నిచ్చు పూజ్యుడే బలమ్ముగన్
సుదర్శనా సహాయ మేను సూక్తిలా సుఖమ్ముగన్
సుదర్శనా వినమ్రతేను సూష్మతత్త్వమే యగున్
సుదర్శనుడు అన్నవాడే కళావతారము– జగత్తు యొక్క అంతర్భాగాలలోని కార్యనిర్వాహకుడు –
ఈ పాదంలో శ్రీహరి యొక్క విశ్వనియంత్రణ రూపం దర్శించబడుతుంది.
భక్తుల విజయానికి మూలకారణమైనవాడు
ఆయన పూజ్యుడు, ఆయనే సర్వసిద్ధి ప్రసాదించువాడు
“బలము” అనే పదం – సుదర్శన చక్రము అనే బలప్రతీకను సూచిస్తోంది
సుదర్శనుని సహాయమే మనకు సుఖాన్ని కలిగించేది
"సూక్తిలా" – గాధలాగా, వేదవాక్యాల్లా సంతోషం పంచే సహాయం
ఈ పాదం గాత్రసామర్థ్యాన్ని తేటతెల్లంగా చూపుతోంది
"వినమ్రత" – సాధనకై అవసరమగు భక్తి
"సూష్మతత్త్వం" – అతిసూక్ష్మమైన, మానసిక స్థాయిలో గ్రహించదగిన శక్తి
సుదర్శనుని తత్త్వం ఇదే – దేహంలో కాక, ధర్మానుసారమైన అంతర్మార్గంలో శుభమిచ్చే దైవబలము
******
కాలః" – విష్ణు సహస్రనామంలోని 400వ నామము. దీనికి అర్థం:
"కాలము స్వయంగా అయినవాడు; సమస్త చరాచరాలను గణించి, నియంత్రించే పరమేశ్వరుడు."
ఇది భగవంతుని సమస్త వ్యవస్థల ఆధారభూత స్వరూపమై, సృష్టి, స్థితి, లయ సమయాలను నియంత్రించువాడు అన్న భావనను తెలియజేస్తుంది.
కాల సంకలనా జగత్తున యా క్రమంబగు నిత్యమున్
కాల మాయిక సంచయంబగు కా లయింప గుణంబులన్
కాల ధర్మము తత్వబంధము కావ్య సిద్దిగ నేయగున్
కాల మర్మము భావ గమ్యుము కామ్య నిత్యము స్ఫూర్తిగన్
భావం:
ఈ ప్రపంచం నిత్య కాల నియమంలో సాగుతుంది. కాలమే జగత్తుకు క్రమాన్ని, ప్రబంధాన్ని కలిగించే ఆధారం. కాలము లేకపోతే క్రమమనే ధర్మమే ఉండదు. ఇది భగవంతుని స్వరూపము.
భావం:
కాలం మాయాస్వరూపమైన అనేక సంచయాలను (సంభారాలను) కలిగి ఉంటుంది. కాలమే మనకు అనుభవింపజేసే ఋతువులు, వయస్సులు, గుణాల లయాలను కలిగి ఉంటుంది. ఇది భగవద్గుణాల రూపాన్ని మాయగా చూపించగలదు.
భావం:
కాలమే ధర్మానికి మూలం, తత్వాలను అనుసంధానించేది. కావ్యాల్లో కూడ కాల పరిపక్వత అవసరమే. కాలం ద్వారా సిద్ధి సాధించగలుగుతాం. ఈ లైన్ తత్త్వవేత్తల దృష్టికి చాలా లోతైనది.
భావం:
కాలమార్మికతను భావంతో గ్రహించాలి; అది వాంఛనీయమైన శాశ్వత స్పూర్తిగా మారుతుంది. అంటే కాలం యొక్క అంతర్మర్మం మనం గమనించగలిగితే, అది జీవితానికి చైతన్యాన్ని ఇస్తుంది.
******
