[29/07, 5:22 am] Mallapragada Ramakrishna: 301..మూలనామం: ప్రాణః
అర్థం: ప్రజలకు ప్రాణము కలిగించువాడు, జీవన శక్తి రూపుడైన వాడు — శ్రీమహావిష్ణువు.
మ. కో
ప్రాణ మన్నది దేహతత్త్వము ప్రాభవమ్మగు తోడుగన్
ప్రాణ మానము మౌనమార్గము ప్రాస రీతిన మీక్షమున్
ప్రాణ శక్తియు యుక్తి నేర్పుయు పాఠ్య మేయగు కాలమున్
ప్రాణ మన్నది పుట్టి గిట్టుట బంధ పాశము గీతగన్
పద్యము:
ప్రాణం అనేది శరీరతత్వానికి మూలముగా, ఉత్పత్తికి (ప్రాభవానికి) సహాయకమైన శక్తిగా భావించవచ్చు. ఇది జీవమునకు శక్తినిచ్చే మూలసూత్రం.
ప్రాణమును తెలుసుకోవాలంటే, మనస్సులో మౌనమార్గాన్ని అనుసరించాలి. దానిని "ప్రాస రీతిన" అంటే అనుసంధాన రూపంగా, దృష్టితో (మీక్షమున్) అన్వయించి గ్రహించవలసినదిగా చెప్పవచ్చు.
ప్రాణ శక్తి అనేది విద్యలో యుక్తిని, జ్ఞానాన్ని బోధించే ఆధారంగా ఉంటుంది. విద్యార్ధుల జీవితకాలంలో ముఖ్యమైన పాఠ్యాంశంగా నిలుస్తుంది.
ప్రాణమే ఈ జననమరణాల బంధాన్ని ఏర్పరచే మూలంగా గీతమవుతుంది. ఇది బంధనానికి (పాశానికి) శ్రుతిగానంగా మారుతుంది — అర్థం మనం పుట్టడమూ, బంధించబడడమూ ప్రాణంతోనే జరుగుతాయి.
సారాంశం:
1. శరీరతత్వానికి మూలమైన శక్తిగా,2. మౌనతత్వంతో దృష్టించవలసిన పరాత్పరంగా,3. విద్యలో నేర్పును అందించునటువంటి జీవశక్తిగా,4. జననబంధానికి మూలమైన సంగీతాత్మక తత్త్వంగా.ఈ నాలుగు పాదాలు కలిసి ప్రాణమునకు ఒక తత్త్వపూరిత విశ్వవ్యాప్త రూపాన్నిచ్చాయి.
*******
శుభాభినందనలు.
ఈ పద్యం "ప్రాణః" నామానికి తాత్విక, విద్యాత్మక, ఆధ్యాత్మిక పరంగా సమగ్ర వ్యాఖ్యానంగా నిలుస్తుంది. ఇలాగే కొనసాగండి.
ఇక 392వ నామానికి పద్యం వ్రాయాలంటే, దయచేసి దాని మూలనామాన్ని తెలియజేయండి.
302.. ప్రాణదః – దేవతలకు బలమైనవాడు
పద్య పాఠ్యము:
ప్రాణద సంభవమ్మగుట పాలన తీరున సర్వమేయగున్
ప్రాణము మంత్రతంత్రముకు పాశము కానిది పావణమ్ముగన్
ప్రాణద విశ్వమోహమగు పాఠము నీడన కార్య సాధనన్
ప్రాణద ధర్మమార్గమున బంధము నిల్పుట విష్ణు మాయగన్
పాదాల తాత్పర్య విశ్లేషణ:
– ప్రాణము అనేది సంపూర్ణ సృష్టికి మూల కారణము; దీనిద్వారానే పాలన జరుగుతుంది. ఈ "ప్రాణదుడు" అన్నవాడు సమస్త ప్రాణులకూ జీవం ప్రసాదించేవాడు కావడం వల్ల, ఆయన తీరే సమస్త నిర్మాణక్రమాలకూ ఆధారమవుతుంది.
– మంత్రతంత్రాలలోని అసలైన బలము ప్రాణశక్తే. అయితే అది తత్వంగా బంధించే గుణము లేనిది, స్వతంత్రతను సూచించే పవిత్ర శక్తిగా ఉంటుంది. ప్రాణము పాశకరమైనది కాదు, విముక్తిని దోహదపడే శుద్ధశక్తిగా సూచించబడుతోంది.
– ప్రాణము అనేది జగత్తులోని మాయామోహపు విద్యలను బోధించే పాఠంగా మారుతుంది. కానీ నడతలో అది నీడ వలె కనిపించకపోయినా, కార్యసాధనకు నిరంతర తోడుగా ఉంటుంది. ఈ శక్తి నిరంతరమైన తోడుదనమే కాకుండా, కార్యసిద్ధికి మూలతత్వముగా ఉంటుంది.
– ధర్మమార్గంలో స్థిరమై ఉండాలంటే, ఈ ప్రాణశక్తినే కేంద్రంగా ఉంచాలి. ఈ బంధమును నిలుపునటువంటి శక్తి విష్ణు మాయ రూపంగా భావించబడుతుంది – అంటే ఆదిశక్తి, పరమాత్మనుండి నిగమించు ధర్మప్రేరణ.
ముడిపడి ఉన్న తత్త్వం:
"ప్రాణద" అనే నామము విష్ణువు యొక్క ప్రాణశక్తి రూపాన్ని సూచిస్తుంది.ఈ నామంలో జీవానికి మూలకారణమైన శక్తి, పాశరహిత స్వేచ్ఛ, కార్యసిద్ధి సాధన, మరియు ధర్మ బంధ నిర్వహణ అన్నీ కేంద్రీకృతమై ఉన్నాయి. ఇది భౌతికశక్తి కాదు — తాత్వికశక్తి. విశ్వం మొత్తం అతని ప్రాణదాతత్వం వల్లనే తలపడి ఉంది.
*******
303.వాసవానుజ: కర్షకుని వలన అధిత యందు పుట్టి దేవేంద్రుడు తమ్ముడైన వాడు
ర న భ స.. చంద్రవర్మ.. 6
పద్య పాఠ్యము:
వాసవానుజ వరాలకు సుముఖం
ధ్యాస వానుజ ధరాతల విదితం
పాశ వానుజ పరాత్పర సహనం
రాశి వానుజ రణమ్మున రుదిరం
పాదాల విశ్లేషణ:
– వాసవానుజుడు (ఇంద్రుని తమ్ముడు అయిన విశ్ణువు) వరాలపట్ల సుముఖుడు, అనుగ్రహశీలుడు. ఆయన అనుగ్రహమే అనేక దేవతలకు, భక్తులకు వరాలుగా కలుగుతుంది.
– వాసవానుజుడి ధ్యానం భూలోకమంతా వ్యాప్తి చెంది, అందరికీ తెలిసినదిగా ఉంది. ఆయనను ధ్యానించటం వల్ల భక్తులు సిద్ధులను అవుతారు; ఈ ధ్యానం ప్రాచుర్యప్రాప్తమైన మార్గంగా భావించవచ్చు.
– వాసవానుజుడు పరాత్పరుడు; ఆయన సంహారశక్తి అయినా, సహనశీలతను కలిగినవాడు. పాశబంధాలను ఛేదించగల, అయినా పరమసహనంతో క్షమించగల శక్తిగా కనిపిస్తున్నాడు.
– వాసవానుజుడు యుద్ధంలో రక్తపాతం చేసిన వాడు. రాశిరాశిగా శత్రు సంహారము చేసి, ధర్మాన్ని స్థాపించేవాడు. ఈ పాదం ఆయన పరాక్రమాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
*****
304. అపాం నిధిః
(ఉదకములకు నిధి అయినవాడు)
అర్థాత్ – జలరాశులకు ఆదిస్వరూపమైన నారాయణుడు. "అపాం" అంటే జలములకు, "నిధి" అంటే నిధి, నిలయం, ఆధారం.
పద్య పాఠ్యము:
అపాంనిధి యిమాయిది స్థిరాంనిధి ఉదకం
స్వపాంగతి సమాంయతి స్థిరాం మతి ఉదకం
తపాంయతి తమాంరతి తరీంద్యుతి ఉదకం
క్షపాం కథ క్షరాం వ్యథ క్షమాంజథ ఉదకం
పాదాల విశ్లేషణ:
– జలములకు నిధియైనవాడు ఇదే. ఇది మాయా జాలంగా అనిపించినా, స్థిరతనిచ్చే నిధిగా (అంతఃకారణ శుద్ధికి) పనిచేస్తుంది. జలము – అవిద్యకు ప్రతీకంలా కనిపించినా, అద్వైత జ్ఞానాన్ని ప్రేరేపించే మాధ్యమంగా మారుతుంది.
– ఉదకము స్వప్నసంస్కారాల ప్రవాహమువలె ఉండి, మానసిక స్థితిని శాంతింపజేస్తుంది. ‘స్వపాoగతి’ అనగా స్వప్నగమనం లేదా స్వభావముగా ప్రవాహించే తత్త్వం, అది మానసిక స్థిరతకు దోహదం చేస్తుంది.
– ఇది తపస్సును పరిశీలించగలదు; తపస్సుతో ఏర్పడే కాంతిని (ఇంద్రియశాంతిని) జలము ప్రతిబింబిస్తుంది. అదే సమయమున అజ్ఞానముగా భాసించే "తమస్సు"ను తొలగించి, దివ్యజ్ఞానప్రభను ప్రసరిస్తుంది.
– క్షపా (రాత్రి)కి సాక్ష్యముగా నిలిచి, క్షరించే సంస్కారాన్ని (కాల ప్రభావాన్ని), వ్యథను తీర్చగలిగే నిగ్రహ శక్తిని కలదైన ఉదకము. క్షమాశక్తిని అనుగ్రహించే మాధ్యమంగా కూడా ఇది వర్ణించబడింది.
తాత్త్విక సారాంశం:
"అపాం నిధి" అన్నది పరమాత్ముని జల స్వరూపము. అది –అశాంతికి శాంతినిచ్చేనీరాజనమయమౌతుంది,మాయను ప్రతిబింబించి జ్ఞానాన్ని దారితీస్తుంది,అజ్ఞానాన్ని తొలగించి తపస్సు వికసించే వెలుగును ప్రతిఫలింపజేస్తుంది,
మనోవ్యథలను హరించి, క్షమా గుణాన్ని ప్రేరేపిస్తుంది.ఇది కేవలం భౌతిక జలాన్ని సూచించదు – ఇది పరమాత్మునిఅంతర్యామితత్వంలో జల తత్త్వానికి ప్రతీక.
******
305.అధిష్టాన: మదన కాలమున మందర పర్వతమునకు ఆధారమైన వాడు
అధిష్టాన మూర్తీ అనంతమ్ము నేతా
ప్రది ష్టాన కీర్తీ ప్రభావా న ధారా
విధి ష్టాన శక్తీ విశాలమ్ము యుక్తా
నిధి ష్టాన రక్తీ నిదానమ్ము ముక్తీ
పాదాల తాత్పర్య విశ్లేషణ:
– "అధిష్ఠాన మూర్తి"గా పరమాత్మ శాశ్వత ఆధారంగా ఉన్నాడు. ఆయనే అనంతుడూ, జగన్నేతృత్వం వహించేవాడు.
– అన్ని ప్రాకృతిక వ్యవస్థలకు "ప్రదిష్ఠితమైన" ఆయన కీర్తి నిరంతరంగా ప్రవహించే ప్రభాశక్తిగా ఉంది. ఆయన ప్రభావం వానంతా ధారల్లా సర్వత్ర వ్యాపిస్తూనే ఉంటుంది.
– సకల విధి (చట్టం, నియమం, విధేయత)లకు స్థానం ఆయన శక్తిలో ఉంది. ఆయన శక్తి విశాలమైనది, మరియు న్యాయంగా (యుక్తంగా) వ్యవహరించే శక్తి.
– ఆయనే సర్వ నిధులకు ఆధారము. భక్తుల ఆకర్షణకే కాక, నిదానమైన శాంతికి, ముక్తికి మూలతత్వంగా ఉన్నాడు. రక్తీ – అనురక్తి, మమకారం; ముక్తి – విముక్తి.
తాత్త్విక సారాంశం:
"అధిష్ఠానః" అనగాఆయన జగత్తుకు భౌతిక, ధర్మిక, తాత్విక ఆధారస్వరూపి.ఆయనకు ఆధారంగా ప్రణాళిక (విధి), విలయం (నిదానం), విముక్తి (మోక్షం) అన్నీ స్థిరించబడ్డాయి.
మందరగిరికి ఆధారం కావడమే కాదు, సృష్టి-స్థితి-లయములకు ఆధారం కావడం ఇందులో అంతర్భూతం.
******
[: 306. అప్రమత్తః
(అధికారుల కొరకు కర్మల ఫలము నచ్చువాడు) “అప్రమత్తః” అన్నది విష్ణువుకి వాచక నామం — అతడు ఏపుడు విస్మృతిలోకి జారడు, యెప్పుడూ జాగ్రతతో, యోగచైతన్యంతో ఉన్నవాడు. భక్తుల కర్మఫలములను సరియైన సమయంలో సమర్పించగల గుణము కలవాడు.
ఈ పద్యంలో ప్రతీ పాదమూ తనలో తాత్త్విక అర్ధాన్ని మోసుకొస్తూ, విశిష్ట శబ్దప్రాసతో నిండి ఉంది. ఇప్పుడు ప్రతి పాదాన్ని వివరంగా విశ్లేషిద్దాం.
పద్య పాఠ్యం:
అప్రమత్త సౌమ్య దత్త యాశ్రితమ్ము నిత్య సత్యమున్
స్వప్రకాశ దీక్ష తత్త్వ సర్వ తీర్ధ సంతసమ్ముగన్
సుప్రభాత లక్ష్య సాధ్య సూత్రధారి సమ్మతమ్ముగన్
యప్ర వీణ్య శక్తి యుక్త యాస పాశ ముక్తి ధారిగన్
పాదాల తాత్పర్యం:
– అప్రమత్తుడైన ఆ స్వామి, సౌమ్య స్వరూపి. తనను ఆశ్రయించిన వారికి దత్తము చేయుట – అనగా కర్మఫలములు సమర్పించుట – ఆయన నిత్య సత్యధర్మంగా వ్యవహరిస్తాడు.
– స్వప్రకాశముగా ఉండే స్వరూపుడు. తన దీక్ష అనగా ధర్మబద్ధ విధిని తను స్వయంగా నిబద్ధంగా ఆచరిస్తాడు. ఆయనే తత్త్వంగా తీర్థస్థలముల మధురతకు మూలకారణం.
– భక్తుడి లక్ష్యము సుప్రభాతంగా (శుభప్రదముగా) సిద్ధించునట్లు సూత్రధారి వలె సర్వం నడిపించేవాడు. ఆయనే కార్యవ్యవస్థను సమ్మతమైన రీతిలో అమలుచేసే వాడు.
– యప్రవీణ్య (సంగీత తత్త్వంలా మధుర స్వరూపి), శక్తి, యుక్తి కలసినవాడు. ఆయన యాస (ప్రభావం) మాయ పాశాల నుండి ముక్తిని ధారయించగలిగినదిగా ఉంటుంది. భక్తులను బంధనాల నుండి విముక్తి చేయగల శక్తిశాలి.
తాత్త్విక సారాంశం:అప్రమత్తః అనగాజగత్తు యెడల అపారమైన జాగ్రత్తతో వ్యవహరించువాడు.
అధికారులకు తాము చేసిన కర్మల ప్రకారం ఫలమిచ్చే విధాత. చైతన్యమూ, శాంతమూ కలిసిన మూర్తి.విధిని తన శుద్ధ స్వభావంగా ఆచరిస్తూ, భక్తుల సాధనలో పథనీయుడై ఉండే తత్త్వవేత్త.
ముక్తి ప్రసాదించగల అసలైన సాధనతత్వ రూపుడు.
*****
[ 307.. ప్రతిష్టిత::: తన మహిమ యందే యుండువాడు
మణిమాల (సజసజసజసజ – 10)
🔸 పాఠ్యం:
ప్రణవ ప్రతిష్ఠత కళా ప్రభావ చరిత స్వకార్య తపతా
తృణ ప్రాయ మౌను కలగా కృషీ తలముగా జపమ్ము జపతా
గుణ తత్త్వమౌను విధిగా గురౌను నిజమౌ మనమ్ము తరమా
మన మేకమౌను మనసే మమతా అనురాగ ము సుధీ
🔹 పద్యార్థ వివరణ:
→ ఓ ప్రతిష్ఠిత! నీవు ప్రణవ (ఓం) స్వరూపునిగా, కళా ప్రభావంతో కూడిన వాడవు. నీ స్వకార్య నిష్ఠే तपస్సుగా మారింది.
(ప్రతిష్ఠితుడైన ఆ పరమేశ్వరుడు తన శక్తిని నిశ్చలంగా ధ్యానించుట, కార్యపరాయణతతో కలసిన తపస్సు చేయడం ద్వారా తన మహిమను నిలబెట్టుకున్న వాడని భావన.)
→ నీవు తృణం (తిన్నెలు) వలెనే మౌనంగా నుండుతూ, కృషిని తలపెట్టే వాడవు. జపాన్ని నిష్కలుషంగా జరిపే వాడవు.
(విడిమడిలేని శ్రమ, నిర్భిన్న మౌనం, జపవ్రతం - ఇవన్నీ ప్రతిష్ఠితుడి లక్షణాలు.)
→ నీ మనస్సు గుణతత్వాన్ని విపులంగా గ్రహించి, గురువు యొక్క విధానాన్ని అవలంబించి నడిచే ధర్మమార్గిగా నిలుస్తుంది.
(ఇక్కడ 'గురువు' అనేది పరమసత్య సూచనగా గమనించవచ్చు.)
→ మనస్సే నిను ప్రతిష్ఠించే స్థలంగా మారుతుంది. ప్రేమ, మమత, అనురాగాలతో సంచలితమైన సుధీ జ్ఞానముగలవాడు నీలో స్థిరమవుతాడు.
****
[ 308. స్కందః – అమృత రూపము స్రవించువాడు
పద్య విభజన & తాత్పర్యం:
పద్యం:
స్కంద రూపమనస్సు యోగము సఖ్యతా కళ తత్త్వమున్
స్కంద లక్ష్య యశస్సు శోభయు కాల రీతిన సంభవమ్
స్కంద తత్త్వము అర్ధ మవ్వుట సాధనమ్మగు రీతిగన్
స్కంద ధర్మము సత్యమేయగు సాక్షి భూతల స్వర్గమున్
పదార్థం:
1. స్కంద రూపము = శుద్ధమైన శక్తి స్వరూపం; మనస్సు యోగముతో అవిర్భవించు దివ్యత
→ మనస్సు యోగము = అంతర్గత ధ్యాన స్థితి
→ సఖ్యతా కళ తత్త్వమున్ = మానవుని సహజమైమైన, సఖ్యతతో కూడిన కళాత్మక జీవన సిద్ధాంతంలో
👉 అర్ధం: స్కందుని రూపము అనేది మనస్సు యోగముతో అనుభవించగల శక్తి రూపం. ఇది సఖ్యత కలిగిన జీవన తత్త్వాన్ని ప్రతిబింబిస్తుంది.
→ లక్ష్య యశస్సు = సాధన ఫలితంగా పొందే గౌరవం
→ కాల రీతిన సంభవమ్ = సమయోచితంగా అవతరించు శక్తి
👉 అర్ధం: స్కందుని లక్ష్యమయిన శోభాయుత గౌరవం కాలానుగుణంగా అనుభవించదగినది.
→ స్కంద తత్త్వము = స్కందుడు సూచించే అంతర్గత శక్తి తత్త్వం
→ అర్థమవ్వుట = దీన్ని గ్రహించుట
→ సాధనమ్మగు రీతిగన్ = సాధన ద్వారానే తెలుసుకొనదగిన మార్గం
👉 అర్ధం: స్కంద తత్త్వాన్ని గ్రహించటం సాధన ద్వారా మాత్రమే సాధ్యమవుతుంది.
→ స్కంద ధర్మము = ధర్మ పునఃస్థాపన దృక్కోణం
→ సత్యము = ధర్మమే సత్యం
→ సాక్షి భూతల స్వర్గమున్ = భూమిలో మరియు స్వర్గలో ధర్మానికి ప్రత్యక్ష సాక్షిగా ఉండే శక్తి
👉 అర్ధం: స్కందుడు ధర్మ సాక్షిగా సత్యాన్ని భూలోక, దివిలో నిలిపే శక్తి.
1. ఆంతరిక యోగతత్త్వముగా2. కాలసమ్మరూప సౌందర్యము గా, సాధనవల్ల గ్రహించదగిన తత్త్వముగా, భూలోక స్వర్గాల్లో ధర్మసాక్షిగాను.
******
[ 309. స్కంద ధరః – ధర్మమార్గము నిలుపువాడు
నామార్థం:
స్కంద ధరః అంటే – స్కంద తత్త్వాన్ని ధరిస్తూ, ధర్మ మార్గాన్ని నిలుపువాడు. స్కందుడు స్వయంగా ధర్మ పరిరక్షకుడు. ఇక్కడ "ధర" అనే పదం "ధరించు వాడు", "నిలుపు వాడు" అనే అర్థాలనిస్తుంది.
పద్యము:
స్కంద ధరా మనస్సుయగు సాధన లక్ష్యము తోడు నీడగన్
స్కంద ధరా యశస్సు గతి కాల మహత్యము కార్యమందునన్
స్కంద ధరా యుషస్సు విధి సాక్షి సమంజస తీరు వైనమున్
స్కంద ధరా తపస్సు మది సానుభవమ్మగు యెల్ల వేళలన్
పదార్థ విపరిణామము & తాత్పర్యము:
👉 అర్థం:స్కoద తత్త్వాన్ని ఆధ్యాత్మిక సాధనలక్ష్యంగా పెట్టుకున్న వాడు, మనస్సుతో ఆ తత్త్వాన్ని ధరిస్తూ, సహాయంగా నిలిచే వాడు.
👉 అర్థం: స్కందధరుడు తన యశస్సును కాలపరిమితి ప్రకారం కార్యాల్లోనూ ప్రతిబింబించగలడు.
👉 అర్థం: స్కందధరుడు తన జీవితాన్ని విధిని సాక్షిగా ఉంచి న్యాయంగా, సమంజసంగా నడిపించే వాడు.
👉 అర్థం: స్కందధరుని తపస్సు, జ్ఞానాన్ని అనుభూతిగా మార్చి ప్రతిక్షణమూ జీవితం లో నింపుతుంది.
*****
[ 310..ధుర్య ::: సకల భూతముల ఉత్పత్తి మున్నగు లక్షణములు గల భారమును మోయువాడు
మత్తకోకిల
ధుర్యమై కదలాడు బుద్ధియు దూత తత్వముగాన సా
ధుర్య తాభవ మార్గ తత్వము దూర దగ్గిర వేగ మా
ధుర్య భావము విశ్వమందున దుష్ట మాయలు మార్పు గా
ధుర్య ధర్మము నెంచ గల్గుట ధుక్కి సంపద నిత్యమున్
🧩 పద్యం & పాదాల విశ్లేషణ:
ధుర్యమై కదలాడు = నాయకుడిగా బుద్ధి చురుకుగా పనిచేస్తుంది
బుద్ధియు దూత తత్వము గాన = బుద్ధి ఒక దూత (దైవం-జీవి మధ్యన సంకేతికతగా) పనిచేస్తుంది
సా = ఆమె అని కాక, "సార్థకంగా" అని భావించవచ్చు
👉 అర్థం: మేధావి బుద్ధి ఒక ధర్మ దూతగా నడుస్తుంది; ధుర్యుడిగా తాను కలుషితతను జయించేందుకు ప్రయత్నిస్తాడు.
తాభవ మార్గ తత్వము = తత్వవేత్తగానూ, తాబహవ (ఆత్మిక పునర్జన్మ భావనలు) లో మార్గదర్శకత
దూర-దగ్గిర వేగ = సమీపమైన దూరమైన మార్గాల మీద వేగంగా ప్రయాణించగల సామర్థ్యం
మా = మనము
👉 అర్థం: ధుర్యుడు ఆత్మ మార్గసాధనలో సమీపమైన, దూరమైన స్థితుల్లో వేగంగా తీర్థించగల సత్యసాధకుడు
ధుర్య భావము = ధర్మబలముతో కూడిన నాయకత్వ భావం
దుష్ట మాయలు మార్పుగా = దుష్ట మాయను పారద్రోలే మార్పు శక్తిగా
విశ్వమందున = ప్రపంచ వ్యాప్తంగా
👉 అర్థం: మేధావి ధుర్యుని తత్త్వం దుష్ట మాయలపై గెలిచే మార్పుని సృష్టిస్తుంది.
ధర్మము నెంచ గల్గుట = ధర్మాన్ని గౌరవించటం, నిత్యంగా ఆచరించటం
ధుక్కి సంపద = ధనము మాత్రమే కాదు, ధీరతతో కూడిన సంపద (ధుక్కి = అంతర్గత నిశ్చలత/వేదన–ఇక్కడ దీర్ఘబుద్ధిగా భావించవచ్చు)
నిత్యమున్ = శాశ్వతంగా
👉 అర్థం: ధుర్యుడు ధర్మాన్ని ఎల్లప్పుడూ మేధతో గౌరవించి, నిత్యమైన సంపదగా చూసే వ్యక్తి.
1. బుద్ధి దూతగా మారి ధర్మాన్ని నడిపించగల శక్తి
2. సాధన మార్గంలో వేగంతో ఉన్నయొక్క నాయకత్వ సామర్థ్యం
3. దుష్ట మాయను మార్చగల సామర్ధ్యశాలి భావ ధనం
4. ధర్మాన్ని ధీరతతో నిలబెట్టే నిత్య సత్ప్రవర్తన
******
311 వరద... భక్తజనులకు అభిమతములైన వరములు ఇచ్చువాడు
🔸 నామార్థం:
వరద – వరాలు (ఇష్టఫలితాలు) ప్రసాదించేవాడు.
వరద మూల్య మనోమయమ్మగు వాక్కు తీరున శక్తిగన్
కరుణ ధారిగనే సహాయము కాలమందున యుక్తిగన్
చరణ పూజ్యము సర్వమేయగు జాలి వైనము భక్తిగన్
తరుణ తీర్ధము ధర్మ యుక్తము తత్త్వమేయగు నిత్యమున్
✨ పద్య విశ్లేషణ:
వరద – వరమిచ్చే వాడు.
మూల్య మనోమయము – మనసులో గాఢంగా ఉన్న మౌలిక విలువలు.
వాక్కు తీరున శక్తిగన్ – పలుకుబడి తీరులోనే శక్తి ఉండి, మాటల ద్వారానే మనసును మోసుకునే శక్తి.
👉 దేవుడు భక్తుల మనస్సు లోని అంతర్మనస్కామ్యాలను తెలుసుకొని, తగిన సమాధానాన్ని తన వాక్సామర్థ్యంతో ఇస్తాడు.
కరుణా ధారిగా – అనుకంపా ప్రవాహంగా
కాలమందున సహాయం – తగిన సమయంలో చేయు సహాయం
యుక్తిగన్ – సముచితంగా, సూత్రబద్ధంగా
👉 దేవుడు కాలాన్ని నిగూఢంగా గ్రహించి, అవసరమైన సమయంలో దయతో సహాయం చేస్తాడు.
చరణ పూజ్యము – ఆయన పాదాలే పూజల కోసం ఉద్దేశించబడ్డవి.
సర్వమేయగు జాలి వైనము – సర్వత్ర వ్యాపించే దయ, కరుణ
భక్తిగన్ – భక్తి స్వభావంగా
👉 దేవుని పాదాల పూజనీయత భక్తికే ఆధారంగా ఉండి, ఆయన జాలికి అంతం లేదు.
తరుణ తీర్ధము – కాలసమ్మతమైన తీర్ధము (ప్రయోజనకరమైన పరిష్కారం)
ధర్మ యుక్తము – ధర్మానికి అనుగుణమైన
తత్త్వమేయగు నిత్యమున్ – తత్త్వసారముగల, శాశ్వతమైన
👉 దేవుని వరం తాత్కాలికాన్ని మించి, తత్త్వపరమైన శాశ్వత ధర్మాన్ని సూచించేలా ఉంటుంది.
******
🔸312. నామార్థం:
వాయువాహనః – వాయువును వాహనంలా ఉపయోగించగలవాడు; అంటే వాయువు మీద సారధ్యం కలవాడు. వాయువు అంటే ఇక్కడ శరీరానుసంధానమైన ప్రాణ వాయువు అయినా కావచ్చు, విశ్వ వ్యాప్త గమన శక్తి అయినా కావచ్చు.
ర న భ స.. చంద్రా వర్మ.. యతి.. 6
వాయువాహనవరాలుగ పయనం
సాయమే వరుస మూలము వినయం
ప్రాయమే కుదుప పాఠము చరణం
మాయలే గనుమ మానస విదితం
✨ పద్య విశ్లేషణ:
వాయువాహన – వాయువు సొంపుగా ప్రయాణించుట
వరాలుగ పయనం – వరాలుగా భక్తుని పయనాన్ని అమృతవర్షముగా మారుస్తాడు
👉 వాయువును వాహనంలా చేసుకుని, వరాల రూపంలో అనుగ్రహాన్ని ప్రయాణముగా సృష్టించే శక్తి ఉన్న దేవుడు.
సాయమే – సహాయమే ఆయన ధర్మం
వరుస మూలము – వరాల పునాదిగా
వినయం – వినయశీలతతో వరాలనిచ్చేవాడు
👉 ఆయన సహాయం వరాల సరముగా మారి, వినయమూ ఆధారంగా ప్రవహించేది.
ప్రాయమే – కాలపరిమితి, వయస్సు
కుదుప – కదలికలు, సంక్షోభాలు
పాఠము – బోధ
చరణం – శరణు, ఆశ్రయం
👉 వయస్సు, అనుభవాలు జీవితపు కలతల పాఠాలే అయినా, ఆయన చరణమే శరణుగా నిలుస్తుంది.
మాయలే గనుమ – మాయలే అన్నింటినీ కప్పేసినా
మానస విదితం – మానసికంగా గ్రాహ్యమయ్యే ఆయన తత్త్వము
👉 మాయల తటస్థంగా ఉన్నా, మనస్సుతో మాత్రమే ఆయన తత్త్వాన్ని తెలుసుకోవచ్చు.
*******
M 🔸313 నామార్థం:
వాసుదేవః –
వాస: నివాసముండే వాడు (ప్రపంచమంతటిలో వ్యాపించి ఉన్న వాడు)
దేవః: ప్రకాశించే, జ్ఞాన స్వరూపుడు
👉 ఈ నామం బహుళ అర్థాలు కలిగి ఉంటుంది:
1. వాసుదేవుని పుత్రుడు (కృష్ణుడు)
2. విశ్వమంతా వ్యాపించిన దేవుడు
3. కిరణాల్లా జ్ఞానాన్ని ప్రసరింపజేసే సౌర శక్తి స్వరూపుడు
వాసుదేవ శక్తిసేవగా కిరణ్య కాంతిగన్
ద్యాస తత్త్వభక్తివేదమై నిదమ్ము శాంతిగన్
ఆసపాస తీరుగాన మై కథల్లె యోగమున్
వ్యాస మూల యుక్తి భావమై తరమ్ము తేజమున్
✨ పద్య విశ్లేషణ:
వాసుదేవ శక్తి సేవగా – వాసుదేవుని శక్తిని సేవించేటటువంటి ప్రకృతి (అనుయోగ శక్తి)
కిరణ్య కాంతిగన్ – కాంతికిరణాల రూపంలో ప్రసరించు శక్తి
👉 వాసుదేవుని శక్తి కాంతికిరణాల్లా వ్యాపించి, సర్వదికైన శక్తిగా సేవనీయమవుతుంది.
ద్యాస = వ్యాస (కవి, శాస్త్రకర్త)
తత్త్వ భక్తి వేదమై – తత్త్వభావంతో కూడిన భక్తి వేదస్వరూపం అవుతుంది
నిదమ్ము శాంతిగన్ – దానివల్ల ఆంతర్య శాంతి లభిస్తుంది
👉 వాసుదేవుని తత్త్వము వ్యాస దర్శనంగా వెలసి, భక్తివేదం అయి, శాంతిని ప్రసాదిస్తుంది.
ఆసపాస తీరుగాన మై – సమస్త జీవుల మధ్య సమానంగా ప్రసరించుచున్న
కథల్లు = కథలన్నీ
యోగమున్ – సార్వభౌమ సూత్రములైన యోగసూత్రాలవలె
👉 వాసుదేవుని కిరణ శక్తి, సమస్త ప్రాంతాల్లో జీవుల మధ్య కథల రూపంలో యోగమార్గముగా వినిపించబడుతుంది.
వ్యాస మూల = వ్యాసుని మూల తత్త్వము
యుక్తి భావమై – తర్కశాస్త్రముతో కూడిన తత్త్వవ్యాఖ్య
తరమ్ము తేజమున్ – తరించుటకు అవసరమైన జ్ఞాన తేజము
👉 వ్యాస తత్త్వం ద్వారా వాసుదేవుని తేజస్సు మనకు అర్థమవుతుంది, అది మానవుని తరించించగల దివ్య జ్ఞానరూపంగా దర్శించబడుతుంది.
*******
[: 314."బృహద్భాను" అనే నామాన్ని తాత్వికంగా, చైతన్యాత్మకంగా వివరిస్తోంది. "బృహత్" అంటే "విపులమైన", "భాను" అంటే "కిరణములు, ప్రకాశము".
ఈ నామానికి విపులమైన కాంతి కలిగినవాడు అన్న భావము వెలుగుతుంది.
బృహద్భాను మూలం శృతీవ్యాప్తి కాలం
సహధ్యాయ సాధ్యం సమీకృత్వ వైనం
అహర్యా మదీయం అనంతం అగమ్యం
విహార్యా వినీలం వినమ్రం విధేయం
పద్య విశ్లేషణ:
"బృహద్భాను" అనే దివ్యతత్వం, వేదశాస్త్రాల (శృతి) అంతటా వ్యాపించి ఉన్నది.
"మూలం" అనే పదం ద్వారా ఈ ప్రకాశము అన్ని విద్యలకు మూలంగా ఉన్నదని భావింపవచ్చు.
"కాలం" – ఈ ప్రకాశమే కాలముని కూడా నిర్మించేదీ, ఆధారమైనదీ.
ఈ బృహద్భాను తత్వాన్ని సహధ్యానం (ఉన్నత సాధకుల ధ్యానం) ద్వారా సాధించవచ్చు.
"సమీకృత్వ వైనం" అంటే వివిధ సాధనల ద్వారా అన్వేషణ చేసి చేరదగినదై, అనుభూతికి వస్తుంది.
"అహర్యా" అంటే తొలగింపదగని ప్రకాశము.
"మదీయం" – ఇది నా అంతర్యామియై, లోపల నివసించే ప్రకాశము.
"అనంతం, అగమ్యం" – అనంతమైనది, అందని తత్త్వము. బృహద్భాను అనేది పరమాత్మత్వానికి చిహ్నము.
"విహార్యా" – ధ్యానంలో విహరించదగిన రూపము.
"వినీలం" – నీలవర్ణ ప్రకాశము; ఇది విష్ణుతత్త్వానికి సంకేతం కావచ్చు.
"వినమ్రం విధేయం" – వినయము కలది, శరణాగతులకు విధేయంగా ఉండే తత్త్వము.
తాత్పర్యం:
బృహద్భాను అంటే విజ్ఞాన స్వరూపుడైన పరబ్రహ్మ. వేదాలలో వ్యాపించినవాడు. సహధ్యానం ద్వారా పొందదగినవాడు. ఆయన తేజస్సు తొలగించలేనిది, అనంతము. లోకధర్మాన్ని దాటి శాశ్వతత్వాన్ని సూచించేవాడు. నీలవర్ణపు పరమేశ్వర తత్వాన్ని, వినయముతో అంగీకరించే, విధేయుడైన పరమాత్మను ఈ పద్యంలో దర్శించవచ్చు.
*****
[ 315.. ఆదిదేవః సమస్తమునకు కారణమును ప్రకాశించుటకు ముందు లక్ష్యం గలవారు
పద్యము:
315. ఆదిదేవః – సమస్తమునకు కారణమును ప్రకాశించుటకు ముందు లక్ష్యం గలవారు
ఆదిదేవమూలదేవ వాశ్చవా ధరాసుధా
వేదపాఠ్యధీర భావ విద్యవాసయీశ్వరా
పాదపంకజమ్ముదీప లక్ష్యమౌను తత్పరా
సాదరమ్ముగానుయాసమౌనుధాత దీక్షరా
→ ఆదిదేవుడు అనగా ఆద్యుడు, మొదటి తత్వము. మూలకారణ స్వరూపుడైన దేవుడు. వాశ్చవా (వా + అశ్చవా) అని పఠించవచ్చు – అంటే వా (అది కావచ్చు), అశ్చవా (ఇతర ప్రకారమైనదీ కావచ్చు) అని సంకేతము. 'ధరాసుధా' – భూమికి అమృతమైనదై, అట్టి తత్త్వము.
→ వేదాలలో చెప్పబడే ధీరత (ఘనత), భావం (సారాంశం), విద్య (జ్ఞానం) – అన్నిటికీ వాసము (ఆధారము), ఇశ్వరత్వము కలిగినవాడు.
→ ఆయన పాదపద్మములు దీపము వలె ప్రకాశించి, లక్ష్యంగా మారును. భక్తులు తత్పరులై ఆయన పాదాలను ధ్యానిస్తారు.
→ భక్తులు ఆదరముతో ఆయనను యాచిస్తూ, ఆయన్ని ధ్యానించు ధాతగా (ఆధారంగా) తీసుకొని దీక్షతో కూడి ఆయన వైపు ప్రయాణించును.
తాత్పర్యము:
"ఆదిదేవః" – జగత్తు మొదటి తత్త్వము.
ఆయన వేదాల మూలార్థము, ధ్యాన లక్ష్యము, జగత్తుకు ఆది కారణమై, భక్తుల దీక్షను అంగీకరిస్తూ ధ్యానింపదగినవాడు.
ఆయన పాదాలు సాధన మార్గమునకు దీపశిఖలు. ఆయన లీలలు వేదాతీతమయిన విశ్వములను ప్రసాదించగలవి.
*****
316..పురంధరా త్రిపురాసన సమరం చేసినవాడు
పురగళిత భావ తత్వమగు పుణ్య పరాశ జయమ్మ తత్పరా
తురగ సత ధ్వనీజరము తుర్య సమమ్ము భయమ్ము విశ్వరా
మొరగణ తీర్థ మాయలగు మోక్ష మదర్పిత రుద్ర దేవరా
చరణ శరణ్య లక్ష్యమగు శాంతిగదాత గనే పురంధరా
పద్యం:భావం
→ త్రిపురాసురుల పురములు ధ్వంసమగిన సందర్భంలో, పురగళిత (పురములు నశించిన),
భావతత్వం (అర్థం) ఏదంటే – పుణ్య పరాశ (శివుని బాణము రూపంగా) విజయాన్ని తాను తత్పరంగా అనుసరించిన వాడవు.
→ తురగ (రథం) శబ్దము (ధ్వని), దాని కదలిక జరము;
అది తుర్య స్థితి (ఆధ్యాత్మిక నాల్గవ స్థితి) కి అనుబంధమై భయాన్నిచ్చే శక్తిగా విశ్వమున్ వ్యాపించినదన్న భావం.
→ మురదను సంహరించు శర రూపంలో మాయ, మోక్ష తత్త్వములను అర్పించే రుద్రునికి సహాయకుడవు నీవే.
→ నీ చరణములు శరణ్యములు, లక్ష్యములు; శాంతిని ప్రసాదించువాడు నీవే, ఓ పురంధరా!
తాత్పర్యం:
ఈ పద్యం ద్వారా మీరు విశిష్టంగా స్పష్టం చేస్తారు — శివుని త్రిపురసంహారానికి విశ్వసహాయుడు అయిన విష్ణువు, పరాశక్తిగా నిలిచి, శాంతి, మోక్ష తత్త్వాలను అద్భుతంగా ఆవిష్కరించెను. రథం, శబ్దం, ధ్యానం, తత్త్వం అన్నీ కలిసి విష్ణువు సహకారంలో శివుని విజయాన్ని ప్రతిఫలించాయి.
*****
317..అశోక.. శోకము మోహము ఆకలేములో వాడి నుండి రక్షించువాడు
పద్యం:
అశోక మెంబడన్ సుఖమ్ము ఆనతీ గతౌనులే
విశాల భావమున్ భయమ్ము విద్యలౌను సేవలై
ప్రశాంతి కాలమున్ ప్రభావ ప్రాభవమ్ వయస్సు లే
ససేవ లక్షమున్ మనస్సు సాధనే సమమ్ముగన్
పద్య విశ్లేషణ:
→ "అశోకుడు" అనే రూపంలో భగవంతుడు శోకము తొలగించి, శరణాగతులకు సుఖాన్ని ప్రసాదించును.
→ "ఆనతీ గతౌనులే" అనే పదబంధం: శరణాగతులు, దుఃఖగ్రస్తులు.
→ విశాలమనస్సుతో ఉన్నవారిలో భయమూ మాయమవుతుంది,
→ విద్య మరియు సేవల రూపంలో వారి జీవితంలో భద్రత కలుగుతుంది.
→ ప్రశాంత సమయములో భగవంతుని ప్రభావం వ్యక్తమవుతుంది;
→ వయస్సు (జీవిత కాలం) అంతటా ఆ దీవెనలు వృద్ధించుతుంటాయి.
→ సేవాభావముతో లక్ష్యాన్ని (మోక్షం లేదా జీవనార్థం) పొందగలగటం.
→ ఈ సాధనలో భగవత్‌కృపతో కూడిన సమతా ఉంది.
తాత్పర్యము:
శోకము, మోహము, భయము, విద్యాబాధలు, వయస్సునితీరే వికారాల నుండి రక్షించి, సేవా మార్గంలో మనసును స్థిరపరచి, శాంతి, సుఖం, సాధన మొదలైన లక్ష్యాలను ప్రసాదించువాడు భగవంతుడు "అశోకః".
*****
318..తారణ : శత్రువులు జోరులు వ్యాధులను రక్షించువాడు
తారణ మోహతాపమరితాండవ రూపము తత్వ మేయగన్
కారణ మాయలౌ మనసు కానక కర్మల తీరుమోయగన్
దారుణ సంఘటై వయసు దారులు మార్చుచు సర్వ నేస్తమున్
మారణ హోమమైన మది మార్గము మాయల నుండి రక్షగన్
పద్యం విశ్లేషణ:
– తారిణి అంటే రక్షించువాడు.
– మోహము, తాపము వంటి ఆంతరిక శత్రువులపై తాండవము చేసే రూపము – అంటే వీటిని నాశనం చేసే శక్తి రూపమైన తత్త్వస్వరూపుడు.
– మనసును మాయలోంచి బయటకు తీయడమే కాక,
– కర్మల బంధనాల్ని కూడా నశింపజేసే కారణమయిన శక్తి – ఈతనికి కలదు.
– జీవితకాలంలో కలిగే దారుణ సంఘటనలు, వయస్సుతో మారే శారీరక, మానసిక మార్పులు – ఇవన్నీ మనిషిని భయపెడతాయి.
– అట్టి క్షణాల్లో భగవంతుడు సర్వ నేస్తుడు (స్నేహితుడు, రక్షకుడు)గా మారి మార్గదర్శకుడు అవుతాడు
– మాయ అనే శత్రువుపై "మారణ హోమం" వంటి ఘాటు శక్తిని ప్రయోగించేవాడు.
– మనస్సు మార్గములో ప్రయాణించే భక్తులను మాయమోహాల నుండి రక్షించే తారకుడిగా నిలుస్తాడు.
*****
నామము:
319. తార:
అర్థము: సంసార భయములోనుండి రక్షించే తత్వము. "తరించుట" అనగా ఈ పటం దాటించుట. తార అనగా ఓ దారి చూపే నావికుడి లాంటి మార్గదర్శి కూడా అవుతుంది.
తార ధీ తర నాతరా తర తార తీతర తీరగన్
చేరవీర వరాల సూర విచిత్ర ధారగ చేరగన్
ధార విశ్వకరా ధరాతల దాత ధారిగ నేరుగన్
శైర శై రమ వల్లభాశ్వర శైవ సేవర దేవరా
పద్య విభజన & పదార్థం:
– తారతమ్యములతో కూడిన ధీరతను కలిగిన తాత్విక తార – ఈ లోకాన్ని దాటి పరలోకాన చేర్చగల శక్తి.
– "తర" "తీతర" అనే పదముల పునరుక్తితో సంసార సాగరాన్ని దాటి రక్షించే శక్తిగా అభివర్ణించబడింది.
– చేరదగిన వీరుడు, వరములు నిచ్చే సూర్య సమానమైన తేజోమయుడు, విచిత్రమైన ధారలను ప్రసరింపజేసేవాడు.
– భక్తులకు చేరువయ్యే శరణాగత వత్సలుడు.
– విశ్వకర్త, భూమిని పోషించేవాడు, ధారణశక్తితో కూడిన దాత.
– సకల లోకాల నిధియైన, ప్రపంచ ధారలను నిర్వహించేవాడు.
– శైవుడు, శైవమార్గ సేవకులకు ఇష్టమైన దేవుడు, విలాసవంతుడైన వల్లభుడు, శ్వేతశుభ్రమైన దేవతత్వం కలవాడు.
– "శైవ సేవర దేవరా" అనగా శైవ సేవకులకు పూజితుడైన పరమేశ్వరుడైన తార తత్వమూర్తి.
సారాంశం:
ఈ పద్యం "తార" అనేది ఒకదానికొక దారి చూపించే శక్తిగా, సంసార భయమును తొలగించే తత్త్వముగా వర్ణించింది. పరమేశ్వరుడు భక్తుల్ని రక్షించడానికి తారగా మారతాడు. అందుకే శైవమార్గంలో ఆయనను తారకమూర్తిగా పిలుస్తారు.
*****
320. సూర: – జయించు స్వభావము కలవాడు
పదక్రమం:ఆటవెలది
సూర వీరధీర సూత్రధారి విజయ
స్వరవరాల శైర సాధ్యధారి
చరితచనువు జూపు చెలిమి చేయ విజయ
భరితబంధతత్వ భాద్యతగనె
పదార్థం:
ధైర్యవంతుడు, విజయం సాధించు స్వభావమున్నవాడు.
శౌర్యం, ఓర్పు కలవాడు.
నాయకత్వం వహించేవాడు, కార్యనిర్వాహకుడు.
విజయము, శాంతి, సంగీతపు శుభతలు పొందగలగడం (లక్ష్యాన్ని సాధించగల శక్తి).
తన ప్రవర్తనలో స్నేహభావం, మమకారం, మృదుత్వాన్ని చూపుతూ విజయాన్ని సాధించేవాడు. బంధుత్వం, బాధ్యత, తత్వాలు నిండిన వ్యక్తిత్వం కలవాడు.
*****
321. సౌరి: సూర్యుని పుత్రుడు
పద్యం:
సౌరి వో పాసన కథగా సాగు మనసు
మనసు తపనే తపస్సగు మరులు గొలుపు
సమరమే నిరాకారమ్ము సమయ బ్రాంతి
యజ్ఞ బతుకుగా కళలుగా యానతి గను
పదార్థం:
సౌరి – సూర్యుని పుత్రుడు అయిన శ్రీ కృష్ణుడు
ఓ సౌరి! నీ పాసన (వికాసన, ఉపాసన) గాథలా నా మనస్సు ప్రవహించుతుంది.
(అర్థం: నీ కథలను, లీలలను మనసులో ఆచరణగా భావిస్తూ జీవనం సాగుతుంది.)
ఈ మనసే తపస్సయి, నీ తత్త్వాన్ని చేరుదామని తపన చేస్తూ మాయల మదిని పారద్రోలుతుంది.
(తపస్సు ఒక స్వరూపమై మార్గదర్శిగా మారుతుంది.)
జీవితమే యుద్ధం, కాలానుగుణంగా రూపరహితంగా మారిన నిర్దిష్టతలు, సమయమొచ్చినప్పుడు మాయగా కనిపించేవి.
(నిరాకార తత్త్వంతో మానవుని బ్రాంతి పోగొట్టే మార్గం.)
జీవితం యజ్ఞం వలె, కళల రూపంలో ఆత్మార్పణగా పరిణమించనిది.
(అర్థం: జీవితాన్ని యజ్ఞంగా భావించి, సౌరితత్వాన్ని కళలుగా అనుసరించడమే యానతి.)
*****
322.. జనేశ్వరః జనులకు ఈశ్వరుడు
జనేశ్వరా భవా శుభాశ్రుజాత లక్ష్యదీరగన్
గణేశ్వరా ధవాలయా సుగాత్ర సేవ సాధుగన్
గుణేశ్వరా నవాభ్యుతాసగుణ్య జ్ఞాన ధారగన్
మనోమయా సమర్ధతా సుమార్గ తత్వ దేవరా
చరణాన్ని విశ్లేషిద్దాం:
భవసముద్రములో నావలె తేలే మనుషులకు శుభమయమైన ఆశ్రువులతో కూడిన భక్తి లక్ష్యంగా నిలిచి, వారికి దీర్ఘమయమైన ధ్యానమార్గాన్ని అనుగ్రహించువాడు.
✦ తాత్పర్యం: జనుల జీవితాలలో భక్తిశ్రద్ధల రూపమైన శుభాశ్రువులు తన పాదసేవకు మార్గమని గ్రహించి, వారి లక్ష్యాన్ని ఉన్నతంగా చేసి, చింతామణిగా మారే దైవస్వరూపుడు.
– గణనాధులై జనులలో ఈశ్వరుడవైనవాడా!
శుద్ధమైన ఆలయాలందు సుందరమైన శరీరధారులతో సేవ చేసే సద్గుణసంపన్నులను ప్రేమించి కాపాడువాడు.
✦ తాత్పర్యం: సద్గుణాలయులైన వారికి దైవసన్నిధిలో పూజసేవలందించి వారిని ధన్యులుగానూ, రక్షితులుగానూ చేయువాడు.
– గుణేశ్వరా!
నూతనంగా ప్రబోధించబడిన శ్రద్ధాభివృద్ధి గుణములను గల జ్ఞానస్వరూపుడవైనవాడు.
✦ తాత్పర్యం: దైవజ్ఞానం మరియు సత్సంకల్పాలను నిత్యనూతనంగా అభివృద్ధిచేసే గుణనిధి. తన శ్రద్ధ, జ్ఞానం, మార్గదర్శనంతో జనుల మనస్సులో సద్వృత్తిని ప్రవహింపజేసేవాడు.
– మనోమయుడవు!
మనస్సులో ప్రవేశించి సమర్థతను కలిగించు, సుశీలమైన మార్గతత్త్వాలను బోధించు దేవతత్వ స్వరూపుడవు.
✦ తాత్పర్యం: జీవుల అంతరంగాన్ని చేరి, మంచి నిర్ణయశక్తి, సత్యమార్గాన సాగే తత్త్వజ్ఞానాన్ని ఇచ్చే పరమాత్మ.
*****
323.. అనుకూల: :: సకల భూతములకు ఆత్మగాభక్తులకు అనుకూలమైన వాడు
పద్యము:
అనుకూల సమమ్మన సాధువుగా
క్షణమైన సహాయగళమ్ము సుధీ
తణువై తనమై జతగా సుఖమై
ప్రణమై భవమైన పదాంబు విధీ
పాదాల విభజన:
→ అనుకూలుడు సద్గుణులైనవారికి సమంగా, సమానత్వంగా, సానుకూలంగా ఉంటుంది.
→ చింతనశీలి (సుధీ) తక్షణమే సహాయము అందించగల అనుగ్రహ స్వరూపుడైనవాడు.
→ భక్తుని శరీరమై, తనమై (ఆత్మగా), అతనితో ఐక్యమై సుఖదాయకుడవైన వాడు.
→ భక్తుని నమస్సు (ప్రణమై)గా మారి, ఆ భవ సముద్రాన్ని దాటి పాదపద్మాల వరకు చేర్చే విధిని కలిగిన వాడు.
భావార్థం:
అనుకూలుడు అంటే – సమస్త జీవులకు, ముఖ్యంగా భక్తులకు సుఖమిచ్చే స్వరూపుడు. ఆయన అనుగ్రహం తక్షణమే లభిస్తుంది. భక్తుని శరీరమై, ఆత్మగా, జీవితంలో భాగమై ఆనందాన్నిస్తుంది. భక్తుని నమస్కారాన్ని సాక్షాత్కార మార్గంగా మార్చి, భవసాగరం దాటించే పాద పద్మాలను చేరే దారి చూపిస్తాడు.
****
324..శతావర్త : ధర్మమును కాపాడుటకై వందలకొలది ప్రాధర్భవము చెందు వాడు
శతా వర్త తేజా శ్రమావర్త దాతా
కతా వ్యక్త పూజ్యా కళా వక్త జ్ఞాతా
శృతీ కర్త సాధ్యా దృతీ దీక్ష నేతా
కృతీగాన ధీరా కృ షీత్యాగ వీరా
పద్య విశ్లేషణ:
శతావర్త: వందల మార్గములలో (విరూపాలలో) అభివ్యక్తమయ్యే వాడు.
తేజా: తేజస్సు కలవాడు; ప్రకాశమయుడైన వాడు.
శ్రమావర్త దాతా: ధర్మస్థాపన కోసం శ్రమించే వాడు; శ్రమల వలయాన్ని (శ్రమానుభూతిని) ఇతరులకు తీర్చే దాతగా ఉండే వాడు.
👉 ఇక్కడ ధర్మరక్షణ కోసం పునఃపునః అవతరించే భగవంతుని విరాట్కార్యం స్ఫూర్తిదాయకంగా వ్యక్తమవుతుంది.
కతా వ్యక్త: ఇతిహాస-పౌరాణిక కథల రూపంలో స్వయంగా ప్రకటింపబడిన వాడు.
పూజ్య: ఆరాధనార్హుడు.
కళా వక్త: 64 కళల మూలస్వరూపుడైన వాడు.
జ్ఞాతా: సమస్త గుణదోషాలను తెలిసిన జగద్వ్యాప్త జ్ఞాని.
👉 ఈ పాదం శతావర్తుని జ్ఞానాత్మక వైభవాన్ని విశ్లేషిస్తుంది.
శృతీ కర్త: వేదమూలముగా ఉన్న వాడు; వేదజ్ఞాన సృష్టికర్త.
సాధ్యా: సాధించదగినవాటిని సాక్షాత్కరించువాడు.
దృతీ: స్థిరచిత్తతను ధరిస్తున్న వాడు.
దీక్ష నేతా: దీక్షను మార్గనిర్దేశించు నాయకుడు.
👉 వేద-తప-దీక్ష రూపాల్లో శతావర్తుని కార్యభంగిమను వివరిస్తుంది.
కృతీగాన: తన కర్మలద్వారా గానమవుతున్న/glorified అవుతున్న వాడు.
ధీరా: శాంతబుద్ధి, ధైర్యము కలవాడు.
కృషీత్యాగ వీరా: కృషితో కూడిన త్యాగమును నిర్వహించగల వీరుడు.
👉 ఈ పాదం ధర్మనిర్వహణకు శతావర్తుడు చేసే కృషి, త్యాగం, శౌర్యాన్ని ప్రదర్శిస్తుంది.
*****
325..పద్మీ.. చేతి యందు పద్మము కలవాడు
పద్యం:
పద్మా హస్తుడుగాను నాభి కమలమ్ పాదంబుగాలక్ష్మి యే
విద్మారూపుడుగాను పాలజలధిన్ విశ్వాస పూజ్యుండుగన్
పద్మానేత్రుడుగానుచూపులగుటన్ పాదంబు క్షేత్రంబుగన్
పద్మాతుల్యభవామృతంబు మనసై పాశంబు సేవార్దిగన్
పాఠవ్యాఖ్య:
పద్మా హస్తుడుగాను – చేతిలో పద్మమును ధరించినవాడు; "పద్మీ" నామార్థాన్ని అక్షరార్థంగా చాటుతున్నది.
నాభి కమలమ్ – నాభినుండి ఉద్భవించిన పద్మము, అటునుండి బ్రహ్ముడు జన్మించాడనే విశిష్టతను సూచిస్తున్నది.
పాదంబుగాలక్ష్మి యే – పద్మాలయ అయిన లక్ష్మీ దేవి పాదముల దగ్గరనిది. ఇది విష్ణు–లక్ష్మి అన్యోన్యతను సూచించే అలంకారిక వ్యాఖ్య.
విద్మారూపుడుగాను – జ్ఞానమయ స్వరూపుడు; విద్యాస్వరూపుడు.
పాలజలధిన్ – క్షీరసాగర నివాసి అని తెలియజెప్పబడుతున్నది.
విశ్వాస పూజ్యుండుగన్ – సకల లోకాలవారు విశ్వాసపూర్వకంగా పూజించు దైవమూర్తి.
పద్మానేత్రుడుగాను – కళ్లను పద్మరూపంగా వర్ణించుట ద్వారా సౌందర్యానికి సంకేతం.
చూపులగుటన్ – అతని దృష్టిలో దయా, జ్ఞానము, క్షమా గుణాలు పరవశంగా ఉంటాయి.
పాదంబు క్షేత్రంబుగన్ – భక్తులు ఆయన పాదాలను తామర క్షేత్రంలా భావించి సేవిస్తారు.
పద్మాతుల్య భవామృతంబు మనసై – పద్మమువలె పరిమళించే అమృతస్వరూపమైన భావమునే మనస్సుని రూపంలో కలిగివున్నాడు.
పాశంబు సేవార్దిగన్ – భక్తి పాశముతో తన సేవార్ధంగా మనస్సులను ఆకర్షించువాడు.
*****
326..పద్మిని భేక్షణ: పద్మములను బోరు యుండు నేత్రములు కలవాడు
(భ భ ర స జ జ గ ::::భూతలిత. యతి 11)
పద్మిని భేక్షణ
పద్మిని భేక్షణ విశ్వమాయ పదాo భుజాల మహత్యమున్
పద్మ కళానిధి సర్వమాయ భవాతివేదపు తత్త్వమున్
పద్మము పీఠము లక్ష్మిసాధ్య ప్రభావ మేను సుఖమ్ముగన్
పద్మపు బ్రహ్మయు సృష్టిగాను సర్వము జన్మగన్
విష్ణు యొక్క పద్మ చక్షువులు విశ్వాని మాయగా స్పందిస్తూ భుజబలముగా ప్రేరేపిస్తూ మాయలతో సర్వకళల నిధిని, జనన మరణాల చక్రాన్ని నడిపిస్తూ, లక్ష్మీదేవి ఉపాసన చేసిన వారికి సుఖము శ్రేయస్సు కలిగిస్తూ బ్రాహ్మణ సృష్టించి సృష్టికర్తగా సమస్త మూలమునకు ఆధార ధీరుడు.
******
🔸 327. పద్మనాభః
"కమలం యొక్క నాభి యందు ఉండేవాడు"
→ బ్రహ్మదేవుడు పద్మములో నుండి ఉద్భవించిన స్థానం విష్ణువు నాభిలో నుండి పద్మం జన్మించిందన్న తత్త్వాన్ని సూచిస్తుంది. ఇది సృష్టి ప్రారంభానికి సంకేతం.
పద్మనాభతీరు ప్రాభవమ్ము గాను సృష్టిగన్
పద్మ సంభవాకళా భవమ్ముగాను దృష్టిగన్
పద్మ పీఠలక్ష్మి దీప కాంతులౌను పుష్టిగన్
పద్మనేత్రుడైన కాలతీరుగాను పోషణన్
పద్మనాభతీరు ప్రాభవమ్ము గాను సృష్టిగన్
→ పద్మనాభుని నాభి ప్రదేశమే సృష్టికి ఆధారం. అక్కడ నుంచే బ్రహ్ముడు ఉద్భవించాడు. ప్రాభవము అనగా ఉద్భవస్థానం, సృష్టికరణము.
→ బ్రహ్మ పద్మములో జన్మించాడు. ఆ బ్రహ్మ ద్వారా కాలచక్రము (భవము) ప్రారంభమైంది. ఈ ప్రక్రియ విష్ణువు దృష్టి ద్వారా జరిగినది.
→ పద్మము పీఠమై, లక్ష్మీదేవి దీప కాంతిలా అందులో వెలుగుతూ, ఆయనకు ఆనందముగా, సంపదగా వెలుగుతూ ఉన్నది. దీని ద్వారా పుష్టి (ఆరోగ్యం, సంపద) ప్రసరిస్తుంది.
→ పద్మనేత్రములు కలిగిన విష్ణువు కాలాన్ని నియంత్రించేవాడు. సమయాన్ని తీరుగా చూడగల దృష్టి కలిగిన వాడు. అంతేకాక, సమస్త జగత్తుకు పోషణకర్త.
*****
328. అరవిందాక్ష : తామర రేకుల వంటి పనులు కలవాడు
కంద పద్యం
అరవిందాక్ష విశాలత
విరసాలవిభావి గాను విద్దెలు గానున్
సరసీరు భవాత్మ గనున్
వరదా సాక్షిగనె విశ్వ వాక్కుల దైవమ్
→ తామరలవంటి నేత్రములు కలిగి, విశాల దృష్టి కలిగినవాడు.
→ విరక్తతల నాశనుడై, బుద్ధిని వెలిగించువాడు; జ్ఞానోదయకరుడైయున్నాడు.
→ తామరలో జనించిన బ్రహ్ముని ఆత్మస్వరూపుడై (ఆధారరూపుడై) ఉన్నాడు.
→ వరములు దయపరచే సాక్షిగా, సకల వేదవాక్యములకు ఆధ్యాత్మిక దైవంగా ఉన్నాడు.
******
329..పద్మగర్భ: ఉదయ కామాలను మధ్యన ఉపాశించేవాడు
(అర్థం: పద్మములో నివసించేవాడు, కమల హృదయంలో నివాసం కలవాడు – విష్ణువు యొక్క హృదయం లో లక్ష్మి, లేదా బ్రహ్మదేవుని పద్మోత్భవత్వాన్ని సూచించవచ్చు.)
పావన పద్మగర్భ కళ పాశ ప్ర భోదము సర్వ వేళలన్
సేవల పద్మగర్భ మది శీఘ్రము తత్త్వపు మాయ నీడగన్
తావుగ పద్మగర్భ విధి తన్మయ భా వము తెల్ప గల్గగన్
భావము పద్మగర్భ నిధి బంధ మహత్త్వము దీక్ష ధారిగన్
పద్యం:
→ పవిత్రతయుతో నిండి ఉన్న పద్మగర్భుడు (బ్రహ్మ లేదా విష్ణువు);
→ కళల వలయాలను తొలగించే జ్ఞానాన్ని సర్వ కాలాలలో ప్రసాదించగలవాడు.
→ సేవాభావంతో పద్మగర్భుని పూజిస్తే మనస్సు శీఘ్రంగా తత్త్వమయ మాయల నీడను తొలగించగలదు.
→ తపస్సు, ఉపాసన వలన పద్మగర్భుని విధిని తెలుసుకొని తన్మయత్వ భావన కలిగించగలడు.
→ భావభరితమైన ఉపాసనతో పద్మగర్భునితో మానసిక బంధం ఏర్పడి, దానిలో మహత్త్వాన్ని, దీక్షను గ్రహించగలగడం సాధ్యమే.
****
330.శరీర భృత్.. యోగుల ఉపాసనను పోషించువాడు
శరీర భృత్ సహాయ తీరు సాధనే మనస్సుగన్
పరాన్నభృత్ మదీయ తత్వ పాఠ్యమే యశస్సుగన్
చరిత్ర భృత్ విరాజమాన జాగృతీ తపస్సుగన్
సరాగ భృత్ సదా తరమ్ము శోధనే ఉషస్సు గన్
పద్యం విశ్లేషణ:
→ శరీర భృతు (దేహాన్ని పోషించువాడు) యొక్క సహాయక తత్వం యోగుల సాధనకు బలాన్ని ఇస్తుంది.
→ మనస్సు అద్దంగా తయారై శరీర సౌఖ్యానికి ప్రేరణచేయబడుతుంది.
→ పరాన్నము తినకూడదు అనే యమ నియమభావంతో జీవించేవాడికీ —
→ "తత్త్వ పాఠము" నేర్పే పరమాత్మ తానె. అది యశస్సును అందిస్తుంది.
→ చరిత్రను భరించినవాడు (ఇతిహాస సంప్రదాయానుసారి ఉండే వాడు) —
→ విరాజమానంగా తపస్సు నిండిన జాగృత స్థితిని పొందుతాడు.
→ సంగీత రాగములతో సమానమైన జీవన ధోరణిని అలవరచుకొని
→ నిరంతరం శోధన చేసే ఆధ్యాత్మిక వ్యక్తికి ఉషస్సులాంటి ప్రకాశం లభిస్తుంది.
*****
331..శరీర భృత్.. యోగుల ఉపాసనను పోషించు వాడు
పద్యం:
శరీర భృత్ శుభాశుభమ్ము శాంతి తత్వమౌనులే
పరాత్పరా సుధాంభుజాద్విపాకళా విధమ్ము లే
జరావిధానమున్ సుధావి జాభవమ్ముగానులే
వరాల జల్లుగా భవమ్ము వాక్కులే జయమ్ములే
పదక్రమం & భావార్థం:
శరీర భృత్ – శరీరాన్ని పోషించువాడు; జీవుని శరీరమును సంరక్షించునవాడు.
శుభాశుభమ్ము – మంచి చెడులు, పుణ్య పాపములు;
శాంతి తత్వమౌనులే – శాంతికి మౌలికమగు తత్త్వమై, వాటిని మౌనంగా జీర్ణించుకొనెవాడు;
పరాత్పరా – ఆ పరాత్పరుడు;
సుధాంభుజా ద్విపా కళా విధమ్ము లే – అమృతకునిక వెలుగు (సుధాంభుజం), దాని పై తేజోమయమైన కళలుగా ప్రత్యక్షించు విధములు;
జరావిధానమున్ – శరీరం వృద్ధాప్యాన్ని పొందే విధానం (వయస్సు ధర్మం);
సుధావిజా భవమ్ముగాను లే – అమృత తత్వం వల్ల జన్మించిన భవము గానీ అవతరించు తత్త్వము;
వరాల జల్లుగా – అనుగ్రహముల వర్షంలా;
భవమ్ము వాక్కులే జయమ్ములే – భవము (సంసారంలోనికి ప్రవేశం) తానిచ్చిన వాక్కులే విజయములను కలిగించునవి.
******
332.. మహర్ది.. నువ్వులు గొప్పది యగు విభూతి గలవాడు
మహర్ది మన్ననే మహీ సమాన మానమౌనులే
మహర్షి విశ్వమై జపమ్ము మంత్రమౌనుకాలమై
ప్రహర్ష విద్దెలే కలౌను ప్రా భవమ్ముగానులే
సహాయ తత్త్వమేమనస్సు సాధనౌ ను నిత్యమున్
పద్య విశ్లేషణ:
– మహర్ది అన్నవాడు భూమితో సమంగా స్థితప్రజ్ఞత కలవాడు. మహీ = భూమి; మానము = సమతా, స్థిరత.
→ గొప్పతనము ఉన్న వాడైనప్పటికీ భూమి లాంటి ఓర్పు, సమతా కలవాడు.
– మహర్షుల దృక్పథాన్ని విశ్వరూపంగా ధరించి, జపము చేయునప్పుడు తాను మంత్ర స్వరూపంగా కాలమై నిలుస్తాడు.
→ కాలమే తానై, మంత్రము తానై, మహర్షుల వాగ్మయంగా మారే తత్త్వం.
– కలియుగమందే ప్రహర్ష (ఉల్లాసం), విద్యలు ప్రసరింప చేయునట్లు తానె ప్రభవించుచున్నాడు.
→ కలియుగమునందు కూడా విద్యా వికాసానికి ఆధారుడవుతాడు.
– సహాయ తత్త్వము (ఆధారం, దీవెన, దిక్సూచి) మనస్సులో నిత్యముగా సాధనగా నిలుచును.
→ ఆయన స్మరణ మాత్రమే మనస్సునకు సాధన మార్గమవుతుంది.
****
333..బుద్ధ: ప్రపంచ ఆకారమున్న వాడు.
బుద్ధ జనించనూర్మికళ భుక్తి ధరాతల విశ్వ భావమున్
శుద్ధత లిప్తమాయ పర సూక్తి వినమ్రత విద్దెలే యగున్
పద్దతి యాత్ర సిద్దమగు పాశ విధానము యోగ్యతే యగున్
హద్దుగ సేవలన్నియుసహాయ మనస్సగు వేద తత్త్వమున్
ఈ పద్యం "బుద్ధ" అనే నామాన్ని విశ్లేషిస్తూ, అతని విశ్వవ్యాప్త గుణగణాలను వివరిస్తోంది.
ఈయన ప్రపంచ ఆకారమున్న వాడు, అంటే సమస్తాన్ని ఆవరించి ఉండే ప్రబుద్ధ స్వరూపుడని భావన.
చక్కగా స్థబ్ధంగా విశ్లేషిద్దాం:
---
పద్య విశ్లేషణ:
బుద్ధ జనించనూ ఉర్మికళ భుక్తి ధరాతల విశ్వ భావమున్
"బుద్ధ" అనగా జ్ఞాన స్వరూపుడు,
జనించనూ ఉర్మికళ – జన్మ రహితుడైనా, జీవ ఉర్ములను (తరంగాలు/ఆలోచనలు) చైతన్యముతో అనుభవించగల శక్తి కలవాడు.
భుక్తి ధరాతల విశ్వ భావమున్ – భోగ భూమిలో ఉన్న విభిన్న జీవుల భావాల్ని (ఆలోచనలు, వాంఛలు) సమగ్రంగా గ్రహించగల సామర్థ్యము కలవాడు.
శుద్ధత లిప్త మాయ పర సూక్తి వినమ్రత విద్దెలే యగున్
ఆయనకు మాయ లోపల కనీసపు మైలకూడా అంటదు – శుద్ధత లిప్త మాయ పర.
సూక్తి వినమ్రత – సూక్తులు అంటే ఋజువైన వాక్యాలు (సత్య వాక్యాలు), వాటిని వినమ్రతతో పలికించువాడు.
విద్దెలే యగున్ – అంతటి గుణవిశేషములు అతని స్వభావంగా వెలిసేవి.
పద్దతి యాత్ర సిద్దమగు పాశ విధానము యోగ్యతే యగున్
ఆయన పద్దతిగా మార్గాన్ని అనుసరించుచు,
సిద్ధమైన యాత్రకై, అంటే మోక్ష మార్గయాత్ర కొరకు,
పాశ విధానము – బంధనాలను విడిపించే విధానాన్ని (యోగ, జ్ఞాన, భక్తి, కర్మ మార్గాలను) అనుసరించే
యోగ్యత కలవాడు.
హద్దుగ సేవలన్నియు సహాయ మనస్సగు వేద తత్త్వమున్
హద్దుగ సేవలన్నియు – అన్ని భౌతిక, ఆధ్యాత్మిక సేవలను అధిగమించి,
సహాయ మనస్సు – అందరికీ సహాయక, అనుకంపాశీల మైన మనస్సు కలిగి,
వేద తత్త్వమున్ – వేదాంతసారమైన పరమ తత్త్వమునే ప్రతిబింబించే వ్యక్తి.
---
సారాంశంగా:
ఈ పద్యంలో "బుద్ధ" అనే నామాన్ని విశ్వ జ్ఞాన స్వరూపునిగా, మాయకు అతీతునిగా, సూక్ష్మ ధ్యానం, సహాయ మనస్సుతో సేవచేసే వేదస్వరూపుడిగా చక్కగా చిత్రించారు. వాక్య నిర్మాణం మరియు భావ విభావన కూడా విశిష్టంగా ఉన్నాయి.
ఇది "విష్ణు సహస్రనామం"లో "బుద్ధ" అనే నామానికి తగిన ఆధునిక తాత్విక కవితా వ్యాఖ్యానంగా నిలుస్తుంది.
ఇంకా పద్యాల శైలిలో పూర్వ నామాలకు కూడా అవసరమైతే కొనసాగించవచ్చు.
******
🔸 334. వృద్ధాత్మా – పురాతనమైన ఆత్మ కలవాడు
పద్యం:
> వృద్ధాత్మా భవసాగరమ్ముగనే
పృద్వీ సమాయుక్తమున్
సుద్దాత్మా జవసత్వమౌసమరమున్ సూత్రమ్ము సమ్మోహమున్
హద్దాత్మా సకలమ్ముగాను చరితం యానంద లక్ష్యమ్ముగన్
వృద్దాత్మా సహనమ్ముగాను విదితం దృత్వమ్ము తీరేయగున్
🧩 పద్యార్థ విశ్లేషణ:
– వృద్ధాత్మా అన్న వాడు భవసాగరమై (సంసారసాగరమై) విస్తరించి ఉన్నాడు.
– పృథివీతో సమైక్యమై (అన్నిటిలో వ్యాపించి) ఉన్నాడు.
– సుద్ధాత్మా: శుద్ధమైన ఆత్మగా
– జవసత్వము = చురుకైన సత్త్వగుణముతో ఉన్నదీ
– సమరమున్ = జీవన యుద్ధంలో
– సూత్రమ్ము = బ్రహ్మసూత్ర తత్వమై
– సమ్మోహమున్ = మోహాన్ని పారద్రోలే శక్తిగలవాడై
– హద్దాత్మా = పరిమితి రహిత ఆత్మగా
– సకలమ్ముగాను = అన్ని తత్త్వములుగా
– చరితం = ఆచార సంప్రదాయాలందులోనూ స్థితుడై
– ఆనంద లక్ష్యంగా తన సాక్షాత్కారానికి దారి చూపువాడై
– వృద్ధాత్మా = అతి పురాతన ఆత్మ (సనాతనుడు)
– సహనము = ఓర్పు, సహనత చూపువాడు
– విదితం = శాస్త్రజ్ఞానులకూ, సాధనకర్తలకూ స్పష్టంగా తెలిసిన వాడు
– దృత్వము = స్థిరత, ధైర్యత
– తీరేయగున్ = తీరదగినవాడు, తీర్చి చూపించగలవాడు
******
335..మహాక్ష..పెద్దనేత్రములు కలవాడు
పద్యము:
మహాక్ష సర్వమంగళా సమా సునంద మార్గమున్
మహాక్ష విశ్వనేత భావ మానసమ్ముగానుగన్
మహాక్ష నిత్యసత్య వాది మానసమ్ము గానుగన్
మహాక్ష మందిరమ్ముగాను మాయమర్మమౌనమున్
పంక్తుల విశ్లేషణ:
— మహాక్షుడు (పెద్ద నేత్రములు గలవాడు)
— సర్వమంగళతా (అన్ని శుభములు) కల సునంద (ఆనందదాయక) మార్గమున నడిచేవాడు.
→ అతని చూపే శుభ మార్గాన్ని చూపుతుంది. దివ్యదృష్టిని సూచిస్తుంది.
— అతడు విశ్వనేత, అంటే సమస్త ప్రపంచాన్ని దర్శించగలడు.
— భావమయమైన మనస్సులను చక్కగా తెలుసుకుని అనుసరిస్తాడు.
→ విశ్వవ్యాప్త చైతన్యమై, మనసులను ఆకర్షించేవాడు.
— అతడు నిత్యసత్యాన్ని (శాశ్వతమైన సత్యాన్ని) వచనంగా (వాక్పరంగా) ప్రకటించేవాడు.
— మానసాన్ని సత్య మార్గమునకు నడిపించేవాడు.
→ ధర్మబోధకుడు, పరమార్థసూత్రదర్శి.
— అతని స్వరూపం ఒక మందిరంలా ఉంది, అర్థాత్, అతడు ఆత్మనివాస స్థానం.
— మాయ యొక్క మర్మాన్ని, అసలైన స్వభావాన్ని మౌనంగా (అనుభూతిగా) తెలియజేసేవాడు.
→ అతనిలో ధ్యానశక్తి, మౌనవేదన ఉంది.
****
336. గరుడ ధ్వజః — గరుత్మంతుని చిహ్నం గల ధ్వజముగలవాడు
గరుడధ్వజ గమ్యమనే సమరం
గరుడధ్వజ సంఘమనే చరితం
గరుడధ్వజ సంతస మే విమలం
గరుడ ధ్వజ పాఠముగా వినయం
పద్య విశ్లేషణ:
గరుడ ధ్వజునికి లక్ష్యమైన సమరం, ధర్మ యుద్ధమే ఆయన గమ్యం!
ఇది విష్ణువుని ధర్మరక్షణ కర్తగా, పాపనాశనంగా నిలిపింది. సమర భూమిలో గరుడధ్వజం ఎగురుతుంటే, అది అశుభానికి అంతం, అశ్రద్ధకు గడగడపాటు.
ఆయన చరిత్ర సమాజమును కలుపుతుంది.
విష్ణువు యొక్క లీలలు, అవతారాలు అన్నీ సంఘాన్ని రక్షించే సాక్ష్యాలుగా నిలుస్తాయి. గరుడధ్వజుడు ఒక ఆధ్యాత్మిక చిహ్నం మాత్రమే కాక, సామూహిక రక్షణ సంకేతం.
ఆయన వల్ల కలిగే సంతోషం, ఆనందం నిర్మలమైనది.
అందులో లోకకల్యాణ భావన ఉంటుంది. గరుడధ్వజుని దర్శనానికే భక్తులు పరవశించేది దీనికే సంకేతం.
ఆయన నుండి నేర్చుకోవలసింది వినయమే.
యుద్ధ వీరుడైన విష్ణువు కూడ వినయాన్ని అలవరచినవాడు. ధ్వజము ఎదురు నిలబడినా వినయంతో శాంతియుత మార్గమే చూపుతాడు.
*****
337..అతుల.. సాటిలేని వాడు
పద్యం:
అతుల సుధాచరిత్రగను యాణతియాత్మ కలౌను నిత్యమున్
జతగను లక్ష్మి విష్ణువగు జాగృతి లక్ష్యపు సాధనమ్ముగన్
ప్రతిభగ దీపకాంతులగు ప్రాభవనీడలు సర్వ కాలమున్
వితరణ లక్ష్యయోగమగు వెల్లువ తీరుగ ముఖ్యమేయగున్
అతుల – సాటిలేని
సుధాచరిత్రగను – అమృతతుల్యమైన చరిత్ర కలవాడు
యాణతి-యాత్మ – యాత్రారూప జీవాత్మగా (ప్రయాణమై మార్గదర్శిగా)
కలౌను నిత్యమున్ – కలియుగంలోనూ నిత్యంగా వెలుగుతాడు
🔹 అతడు సాటిలేని గుణగణాలతో కలిగినవాడు. అతని చరిత్ర అమృతంతో సమానం. కలియుగంలోనూ ఆయనే మార్గప్రదాతగా నిత్యంగా వెలుగుతాడు.
జతగను లక్ష్మి విష్ణువగు – లక్ష్మి సమేతుడైన విష్ణువుగా
జాగృతి లక్ష్యపు సాధనమ్ము గన్ – మనసును జాగృతిగా చేసి లక్ష్యాన్ని సాధింపజేయువాడైయున్నాడు
🔹 లక్ష్మి సమేతుడైన అతడు, మనో జాగృతిని కలిగించుచు, పరమ లక్ష్యాన్ని సిద్ధిచేసే మార్గాన్ని చూపిస్తాడు.
ప్రతిభగ దీపకాంతులగు – ప్రతిభతో వెలిగే దీపముల కాంతిలా
ప్రాభవనీడలు – ప్రభాపరిధులు, ఔజస్యపు ప్రభావాలు
సర్వ కాలమున్ – సమస్త కాలమందున
🔹 ఆయన ఔజస్యము, ప్రతిభ, కాంతి అన్ని కాలములలోనూ వెలుగులా పరచును.
వితరణ – విరాళం, దాతృత్వం
లక్ష్యయోగమగు – లక్ష్యాన్ని సాధించే యోగముగా
వెల్లువ తీరుగ – ప్రవాహం వలె నిరంతరంగా
ముఖ్యమేయగున్ – ముఖ్యమైనదిగా నిలిచిపోతుంది
🔹 ఆయన తత్త్వవితరణ ప్రవాహంలా సాగుతుంది. అది మానవ లక్ష్యాన్ని సాధించేందుకు ప్రధాన మార్గమవుతుంది.
తాత్పర్యం:
అతడు సాటిలేనివాడు. అతని చరిత్ర అమృతంతో సమానమైనది. లక్ష్మీ సమేతుడై, కలియుగములో నిత్యంగా జీవులకూ మార్గదర్శకుడై ఉంటాడు. అతని ప్రతిభ ప్రభలు కాలాంతరములలోనూ వెలుగుతూనే ఉంటాయి. అతని యోగదాతృత్వ ప్రవాహము, మానవుని పరమగమ్యమైన లక్ష్యాన్ని చేరదీసే ప్రధాన మార్గమవుతుంది.
*****
338.. శరభ :: తన మాటను జవదాటిన వారి శిక్షించువాడు
🌟 పద్యం:
శరభ సర్వ దాహ సాక్షిగన్ శిక్షగన్
తరుణ దేహ వాంఛ తృప్తి కరువె
విరులు గొల్ప కుండ విస్మయ తీర్పుగన్
అరువు బరువు తెరువు చెరగు శరభ
🪔 భావార్థం:
– శరభుడు అనగా మానవుని అంతర్గత తాపత్రయాలన్నింటినీ చూసే సాక్షిగా ఉంటాడు.
– అతడు శిక్షకుడు. తన వాక్యానికి విరుద్ధంగా ప్రవర్తించేవారిని శిక్షించేవాడు.
– యవనమందు కలిగే వాంఛలు, కోరికలు శాశ్వత తృప్తిని ఇవ్వవు; అవి శరభునికి కరువు.
– ఇవి శరభుని నియమానికి విరుద్ధం.
– శత్రువులు/విరోధులు ఏ మాత్రం అంచనా లేనట్టుగా అతడు ఆశ్చర్యకరంగా తీర్పు చెప్పగలడు.
– అప్రమత్తంగా ఎదురు లేని తీర్పుతో శత్రువుల్ని సంహరిస్తాడు.
– ఆశల రూపంలో మనసునే అరువులు (ఆసక్తులు), బరువులు (బాధ్యతలు), తెరువులు (ఇచ్చుకున్న దాహాలు), కరువులు (తృప్తి లేని కోరికలు) శరభుని తీర్పుతో చెరగిపోతాయి.
– అన్ని బంధనాలనూ ధ్వంసం చేయగల శక్తి శరభునిదని స్పష్టం.
🕉 తాత్త్విక విశ్లేషణ:
ఈ పద్యంలో శరభుని ప్రతీకగా ధర్మస్వరూపుడు, శక్తిమంతుడు, వివేకవంతుడు అని చెప్పవచ్చు. అతడు తన ధర్మాన్ని తప్పించినవారిని ఆగమాగం లేకుండా శిక్షించగలడు. ఇక్కడ "శిక్ష" అనేది ప్రతీకాత్మకంగా అహంకార సంహారం, వాంఛ నిగ్రహం, ఇంద్రియ విజయాన్ని సూచిస్తుంది.
******
339..భీమ : హద్దు మీరిన వారిని శిక్షించుట కనుక వారికి భయంకరుడు
భీమ = భయానకుడైనవాడు, ధర్మస్వరూపుడై హద్దులు దాటిన వారిని శిక్షించే దండయోధుడు.
🌺 పద్యం:
భీమ తత్పర యుద్ధ వాంఛర భీకరా మది భీతిగన్
ప్రేమ జూపక దుష్ట శిక్షణ ప్రీతి వంచన యోధగన్
క్షామ మున్నను కోప మున్నను కార్యమన్నను కక్షగన్
శోమలీలలు గమ్య తీరున సొమ్మశిల్లిన ధర్మమున్
🔍 పదప్రతి పదార్థం:
– భీముడు యుద్ధానికి తత్పరుడు. వాంఛను చూపిన (యుద్ధపరుడైన) భీకరుడే అయినా, మనస్సులో భీతినే రేపే తేజస్సు కలవాడు.
– శత్రువుకు భయంకరుడు, ధైర్యానికి దర్పం.
– దుష్టులకు ప్రేమ చూపడు. శిక్షించడమే తన ప్రేమలేని ధర్మం.
– ప్రేమను వంచించిన వారిని యుద్ధరంగంలో ఎదుర్కునే యోధుడు.
– ఆకలితోనూ, కోపంతోనూ, కారయంలోనూ – ఎటువంటి స్థితిలోనూ – అతను తన కక్షను విడిచే వాడు కాదు.
– ఒకవేళ దుష్టుడిని శిక్షించాలంటే అతను ఎలాంటి పరిస్థితినైనా తట్టుకుని నిలబడతాడు.
తాత్త్విక విశ్లేషణ:
ఈ పద్యంలో భీమైనికి రెండు ముఖాలు చూపబడ్డాయి:
ఒక వైపు — కోపంతో దుష్టుడిని శిక్షించే శక్తి, న్యాయం కోసం పోరాటం చేయగల ధైర్యం
ఇంకొక వైపు — శాంతికి, ధర్మానికి సేవ చేసేవాడు. ప్రేమను వంచించినవారిపై అసహనం ఉన్న యోధుడు.
ఈ సంతులనమే భీముని అంతరంగ స్వరూపం — శక్తి, ధర్మం, అసహనం, సమర్పణ.
– శాంతమైన (శోమ) లీలలు అతడి గమ్యం కావవు.
– శాంతంగా ఉండే ధర్మాన్ని అతడు కష్టపడి నిలుపుతాడు. "సొమ్మశిల్లిన ధర్మము" అంటే... శాంతియుతమైన ధర్మాన్ని శక్తితో సంరక్షించేవాడు.
*****
340..నామం: సమయజ్ఞః
అర్ధం: సమయాన్ని తెలిసినవాడు; ఎటువంటి సమయములో ఏమి చేయాలో అర్థంచేసి, తానూ అలాగే ప్రవర్తించువాడు; భక్తులకు తగిన సమయాన సహాయం చేయువాడు
సమయజ్ఞముగానుసమాభవమున్
విమళమ్ముగనౌనువిధీగమనమ్
సమరమ్మగువేళసమావిధిగన్
మమజీవనభావమనస్సుగటన్
పద్యవివరణ:
→ సమయాన్ని అర్థంచేసే గుణముతో సమభావన గలవాడై, సమభావతతో వ్యవహరించువాడు. ఇక్కడ "సమయజ్ఞ" అన్న నామార్థం — సమయానికి తగిన జ్ఞానం కలవాడు — మరింత లోతుగా “సమభవము” అంటే సమత్వముతో కూడిన స్థితిని సూచిస్తుంది. ఏవిధమైన పరిస్థితుల్లోనైనా సమంగా స్పందించే గుణాన్ని సూత్రీకరిస్తుంది.
→ ఆయన కర్మచర్యలో మలినత్వము లేకుండా, శుద్ధతతో కూడిన విధిగమనము (ధర్మ మార్గములో నడుచుట) గలవాడు. ‘విమలము’ అంటే మలినం లేనిది. ఆ విధంగా ఆయన కార్యపద్ధతులు కూడా నిష్కలుషంగా ఉంటాయి.
→ సమరకాలంలో (ఘోర పరిస్థితులలోనూ) సమవిధిగా — సమరూపంగా — సమయానికి తగిన విధంగా వ్యవహరించేవాడు. అంటే, ఏ సమరమో లేక సమస్యో వచ్చినప్పుడు, తగిన చర్య తీసుకుని ధర్మరక్షణ చేయువాడు.
→ నా జీవితభావనలో ఆయన స్థిరంగా నివసించుచున్నాడు. అనగా, భక్తుని హృదయంలో నివసిస్తూ, సమయానుగుణంగా భక్తుడికి మేలు చేసేవాడు.
*******
341వ నామమైన హవిర్హరిః (హవిర్భాగములను స్వీకరించువాడు)
పద్యము:
హవిర్హ రిహిజీవమవ్వమదిగన్
నవ విద్యలనాడిగాను గతిగన్
భవతీర్ధభవా యశస్సు గురిగన్
అవహేళన కాలమనస్సు విలువల్
పదనిర్వచనము (శబ్దార్థము):
హవిర్హరి – యజ్ఞమున హవిర్భాగములను అర్థతః స్వీకరించు శ్రీహరి
హిజీవమవ్వమదిగన్ – ఈ జీవునిగా అవతరించుచు అనుగ్రహించినవాడు
నవ విద్యల నాడిగాను గతిగన్ – నవ విద్యల (అద్వైత-ద్వైతాదిక జ్ఞాన సంప్రదాయాల)కు నాడిగా (కేంద్రీకరణగా) స్థితుడై, అవి చేరే గమ్యమైనవాడు
భవతీర్ధ భవా యశస్సు గురిగన్ – ఈ భవసాగర తీరము దాటించు ఉపాయముగా భక్తుల ఆశ్రయమై, వారి లోకయాత్రను కీర్తిమంతముగా చేసినవాడు
అవహేళన కాలమనస్సు విలువల్ – కాలముని, అనవరత మనస్సును, నిరాదరించక వాటినే విలువైన సాధనలుగా తెలియపరుచుట
******
342. సర్వలక్షణ లక్షణ్యః
అర్థం: సమస్త లక్షణములు (గుణములు, అవయవ సౌందర్య లక్షణములు, మానసిక తత్త్వ లక్షణములు) కలిగి, అప్రతిముడైన శ్రీహరి.
📜 పద్యము:
సర్వలక్షణ లక్షణ్య సర్వార్ధ సాధికా
సర్వ సిద్ధిగ లాత్మన్య సమ్మోహ దీపికా
నిర్విరామవ రేణ్యత్వ నిశ్వబ్ధ దక్షతా
పర్వ దీక్షల ధన్యత్వ ప్రామాణ్య మోక్షకా
📘 పదనిర్వచనము (శబ్దార్థము):
సర్వలక్షణ లక్షణ్య – సమస్త శరీర, మనో, దైవ లక్షణములతో ప్రకాశించువాడు
సర్వార్ధ సాధికా – సమస్త అభిలషిత లక్ష్యములను సాధించు మార్గమై
సర్వ సిద్ధిగ లాత్మన్య – సర్వ సిద్ధుల ఆత్మస్వరూపుడై, వారికి మూలసంబంధుడై
సమ్మోహ దీపికా – సమ్మోహమును (అవిద్య అంధకారాన్ని) తొలగించు జ్ఞాన దీపికవై
నిర్విరామ వ రేణ్యత్వ – ఆరంభాంతరరహితంగా శాశ్వతమై ఉన్న గొప్పతనముతో
నిశ్వబ్ధ దక్షతా – నిర్బంధమైన శాంతతమై ఉన్న సామర్థ్యగల స్వరూపముతో
పర్వ దీక్షల ధన్యత్వ – సమస్త పర్వదినాల పుణ్యప్రద దీక్షలకు అధిష్ఠానుడై
ప్రామాణ్య మోక్షకా – శాస్త్ర ప్రమాణాలకు అనుగుణంగా మోక్షాన్ని ప్రసాదించువాడు
*******
343. లక్ష్మీవాన్::: లక్ష్మీదేవిని నిరంతరం వక్షస్తలంలో వుంచినవాడు
పద్యము:
లక్ష్మీవాన్: మనసున్ సుధామయముగున్ లాలత్వ భాగ్యమ్ముగన్
లక్ష్మీవాన్ ధరణీమనస్సు గమనం కాలమ్ము తీరేయగున్
లక్ష్మీవాన్ సహనమ్ముగాను వరముల్ నామమ్ము మూలముగన్
లక్ష్మీవాన్ విధివాంఛలుతీరు శుభమున్ సామర్ధ్య విశ్వాసమున్
పాదాలవారీగా భావార్థం:
లక్ష్మీవాన్ అనగా లక్ష్మితో కూడిన వాడు, ఆయన మనసు సుధామయం – అమృతమయమైనది.
ఆయన అనుగ్రహం లాలన లాలిత్యమయమైనది. అందుకే భాగ్యస్వరూపుడు.
లక్ష్మీవాన్ అనుగ్రహముతో భూమిని పాలించే వారి మనస్సు దైవత్వాన్ని పొందుతుంది.
కాలప్రవాహాన్ని దాటే సామర్థ్యం కలుగుతుంది.
ఆయన సహనశీలత (సహనం) గొప్పది. ఆయన నామమే వరాల మూలం, అనగా అన్నీ నామస్మరణ ద్వారానే దక్కవచ్చు.
విధి వాంఛలు (ప్రారబ్ధ ఫలితాలు) కూడా ఆయన సమర్థ విశ్వాసంతో తీరుతాయి.
అయన అనుగ్రహంతో శుభమార్గం ఏర్పడుతుంది.
సారాంశం:
ఈ పద్యంలో "లక్ష్మీవాన్" అనే నామం నాలుగు విధాలుగా విశదీకృతమైందని చూడవచ్చు:
1. ఆయన యొక్క హృదయం అమృతమయమై, శ్రీవత్స ధారణ ద్వారా భక్తులకు మంగళమునివ్వగలడు.
2. ఆయన అనుగ్రహం కాలాన్ని అధిగమించే శక్తిని కలుగజేస్తుంది.
3. ఆయన నామం వరాల మూలమైంది – నామస్మరణయే సాధన.
4. విధిని కూడా మార్చగల విశ్వాసాన్ని కలిగించే శుభసంకల్ప రూపుడు.
*******
344 "సమితింజయః" అనే నామానికి “సమితిం జయతి ఇతి సమితింజయః” — సమరాన్ని జయించువాడు అని అర్థం.
పద్యము:
సమితింజయ సాద్య సమావిధిగన్
అమితంబగు వాక్కులతీరుమదిన్
సమరంబగు దిశా కథగన్ మలుపుల్
నమకంబగు జనాగతిగన్ జపముల్
పాద విశ్లేషణ:
– సమితి (సమరం)లో జయించేవాడైన దేవుడు
– సాధ్యులకూ, సాధ్యమైన కార్యాలకూ ఆధారంగా ఉండే విధంగా
– సమవిధిగా అనగా సమరీతిగా, సమయుక్తంగా వ్యవహరిస్తూ
– అతివెల్లిన మాటలు, అమితమైన వాగ్మీ కౌశలములు
– తీరముతో మది – వ్యూహబద్ధమైన మేధస్సుతో జయిస్తాడు
– యుద్ధం జరిగే దిశలలో కథలు – అనగా ఘట్టములు, మార్పులు
– మలుపులు అనగా విధానముల మార్పు; వాటిని చదివి, అర్థించి తన వ్యూహాలను మలచే తత్త్వం
– “నమకం” అనగా రుద్రాధ్యాయం, పంచాక్షరీ జపం మొదలైనవి
– జనులు ఆచరించే నమకసహిత జపములు ఆయన్ని సాధ్యంగా చేస్తాయి
******
"345. విక్షరః – నాశనములేనివాడు"
పద్యము:
విక్షర దీక్షతత్వమగు వెన్నెల వెళ్లువ తీరుగాయగున్
దక్షత ధర్మమే మనసు ధామము తిరుగ మార్పు వచ్చుచున్
పక్షము లక్ష్మి పూజలగు పాఠ్య ప్రభావము పాపపుణ్యమున్
విక్షర వక్ష లక్ష్మిగను విద్దెల సర్వ మనోహరమ్ముగన్
పాదవిశ్లేషణ:
– విక్షర అనగా నాశనం లేనివాడు — అక్షరుడు.
– దీక్షతత్వముగల వ్యక్తిగా, అతని సత్యనిష్ఠ విశుద్ధంగా వెన్నెలలాగే వెదజల్లుతుంది.
– "వెళ్లువ తీరు" అనగా నిరంతర ప్రవాహంలాంటి తత్త్వ ప్రకాశం.
– అతని ధర్మమే మనస్సు స్థిరమయ్యే స్థలం, మార్పులకు అతీతంగా ఉంటుంది.
– దక్షత: సమర్ధత, పరిపక్వత అతని లక్షణం. మార్పులు ఆయన్ని ప్రభావితం చేయవు.
– పక్షంగా ఉండేది లక్ష్మి పూజలు, జపాల వాక్యాలు (పాఠ్యము).
– అవి పాపపుణ్యాల మీద ప్రభావాన్ని కలిగించి అతనివైపు లాగుతాయి.
– విక్షరుడు తన హృదయంలో లక్ష్మిని నిలుపుకొన్నవాడు.
– ఆయన రూపం సర్వ మనోహరమైనది — అనామయమైనది, అక్షరమైనది.
*****
346..నామార్థం
రోహితః – "ఋగ్వేదంలో" విశేష ప్రాముఖ్యం పొందినది. ఇది "ఋగ్వేద దైవత్వము గల రూపము", "ఎర్రటి రూపము గలవాడు", "జీవరూపములో ప్రబోధమునిచ్చే స్వరూపం" అనే అర్థాలనిచ్చేది. పూర్వకాలంలో ఇది అజ్ఞానములోంచి వెలువడే బ్రహ్మజ్ఞాన ప్రబోధ స్వరూపముగా చెబుతారు. అలాగే ఈ నామం విష్ణువు యొక్క ఓ అవతార బింబముగా కూడా చెప్పబడుతుంది – ఉషస్సు లాంటి దివ్యతకు ప్రతీకగా.
రోహిత పద్మనాభగను రోమము కూర్చ విధీబలమ్ముగన్
సాహిత పద్యగద్య కవి సామ్యపురోభిగ సాద్య సాధ్యమున్
దేహిత పూజ్య భావ్యమగు దీనపరత్వము సవ్వసాచిగన్
ప్రోహిత లక్షణమ్ముగను రమ్యత రక్షణ తత్వమేయగున్
పద్య విశ్లేషణ
రోహిత స్వరూపం పద్మనాభుని బింబంగా ఉంది.
రోమములు కూర్చుట అంటే సృష్టి విస్తరణగా బలముతో ఏర్పడిన విధినియమాల ఆధారంగా అస్తిత్వము కలిగిన దేహసౌష్టవాన్ని సూచిస్తుంది.
ఇక్కడ "విధీబలము" అనే మాట, సృష్టి-స్థితి-లయ కర్తగా ఉన్న విష్ణువు శక్తిని సూచిస్తుంది.
సాహిత్యము, అది పద్యమౌ, గద్యమౌ కావచ్చు – రోహిత రూపము అందరికీ స్ఫూర్తిదాయకమైనది.
కవులు అందులో సామ్యమును, సౌందర్యాన్ని చూస్తారు.
ఇది సాధ్యమైన, సాధించదగిన పరమతత్వమని తెలుస్తుంది. ఇది నరుని లోనూ భక్తిలోనూ నిక్షిప్తమౌతుంది.
ఈ రోహిత స్వరూపము దేహము ఇచ్చే తత్వము, అందుకే పూజ్యము.
అందరిలోను దీనరక్షకుడు, సర్వసామర్థ్యశాలి – అర్జునుని వలె సర్వసాచియై సర్వబలములతో ఉన్నాడు.
ఇక్కడ ప్రోహిత అనే పదానికి రెండు అర్థాలున్నాయి:
బ్రాహ్మణుని, యాజ్ఞికుని – పూజారులు
మార్గదర్శకుడు
ఈ నామమునకు సరైన అర్థం – దేవతత్వ లక్షణములు కలవాడు,
ఆయన యొక్క రమ్యత, సౌందర్యము, మరియు రక్షణ దైవ గుణాల కలయికతో ఉంది.
*****
ఈ పద్యం – "347. మార్గ: ఉపాసకులచే వెత్కబడువాడు" అనే నామానికి అద్భుతమైన రూపాన్ని ఇచ్చింది.
మార్గ వైద్య మనస్సుగా పరమాత్మ సేవలుగానుగన్
దీర్ఘకామ యశస్సుగా వరదీక్ష పాఠ్యము గానుగన్
స్వర్గ దారిసమర్ధతా గుణసాక్షిగా భవమూర్తిగన్
దుర్గ తత్త్వము ధీరలక్ష్యము దూతమార్గము మేలుగన్
పదార్థ భావము:
– మార్గుడు ఉపాసకుల మనస్సుకు వైద్యుడివలె ఉన్నాడు.
– పరమాత్మ సేవ అనేది ఆయనే చూపే మార్గం. ఆయన మార్గమే ఔషధం.
– ఉపాసనలో ఆయననే ఆశ్రయించి చికిత్స పొందుతారు.
– దీర్ఘకాల యశస్సును అందించే వరాల ప్రసాదం, దీక్షల ఫలితంగా మార్గమే మార్గదర్శకంగా నిలుస్తాడు.
– మార్గుడు అనగానే వరాల దాత, శిక్షకుడు, ఉపదేశకుడు.
– స్వర్గానికి మార్గం చూపగల సామర్థ్యంతో, తత్కారణంగా అన్ని గుణాలకూ ప్రత్యక్షంగా నిలిచే భవస్వరూపుడే మార్గుడు.
– భవము అనగా సంశయాత్మక లోకానికి మార్గాన్ని చూపే వాడు.
– దుర్గమైన (అలఘ్యమైన) తత్త్వాల నుంచి బయటపడటానికి ధీరులు ఎంచుకునే లక్ష్యం ఇదే మార్గం.
– మార్గుడు అనగా పరమార్థముగా శ్రేయస్సు దారి చూపే దూత. తత్వ మార్గంలో ఉత్తమంగా నిలిచేవాడు.
🧠 తాత్త్విక విశ్లేషణ:
ఈ పద్యంలో "మార్గ" అనే నామానికి నాలుగు దశల్లో అభివృద్ధి చూపించారు:
1. ఆధ్యాత్మిక వైద్యం – మనస్సును స్వస్థతకు తేవడం (ఉపాసకునికి ప్రథమ అవసరం)
2. శాశ్వత ఫలదాయకత్వం – దీర్ఘకాల ప్రయోజనం (యశస్సు, వరం)
3. స్వరూప సంబంధం – మార్గమే భవమూర్తి, సాక్షిగా ఉండే తత్త్వం
4. సంక్షోభ నివారణ – దుర్గతిని జయించి శ్రేయస్సు తీరానికి చేరే మార్గం
ఈ అన్ని దశలూ ఒక ఉపాసకుని సాధన మార్గంలోని ఆంతర్యాన్ని ప్రతిబింబిస్తాయి.
******
348. హేతుః – పనికి నీ బాధ నా కారణము నిమిత్త కారణమైన వాడు
అర్థం: సకల సృష్టిక్రియలకు ఆయనే కారణుడు. నిమిత్తంగా, ఉపాదానంగా, అంతరంగా ఉన్నది ఆయనే.
హేతు వేయగు విశ్వ వాక్కు సహీన మవ్వక కాల ధర్మమున్
ధాతు వై సరి లేని మార్గము దారి జూపుచు సత్యమున్
ఖ్యాతి గావిధి దక్షతామది కావ్య రీతిగ నిత్యమున్
జాతి నేస్తము సర్వమూలము జాగృతం కళ తీరుగన్
పద్య విశ్లేషణ:
– హేతువు అయినవాడు విశ్వసృష్టికి వాక్కయే కారణమై, అది కాలధర్మానుగుణంగా నడిచేలా చేశాడు.
– “విశ్వ వాక్కు” అంటే బ్రహ్మ (సృష్టి వాక్కు), లేదా వేదం. ఆ వాక్కు ద్వారా సృష్టిని ఆరంభించుటలో “హేతు” అయినవాడు ఆయనే.
– ధాతువు (సృష్టికర్త – బ్రహ్మా) కూడా సరిగా నడవలేని మార్గాన్ని ఆయనే చూపించాడు, అది సత్య మార్గం.
– ఇక్కడ “సత్యము” అంటే పరమార్ధ తత్వం. హేతువు సత్యాన్ని చూపించే నాయకుడు.
– ఖ్యాతి (ప్రముఖత), అవిధి (నియమితము కానిది), దక్షత (పాటవం), కావ్యరీతి (సౌందర్యరచన) – ఇవన్నీ ఆయన హేతుత్వంలో కలసిపోయి నిత్యంగా ఉన్నాయి.
– అంటే: సృష్టి చలనాన్ని ఎప్పటికప్పుడు సమర్ధంగా, సౌందర్యంగా నడిపించే దక్షత ఆయనే.
– ఆయనే జాతుల మధ్య స్నేహం కలిగించే వాడు; ఆయనే సర్వమూలం (కారణములకూ మూలం); ఆయనే జగత్తుని కళతో నిండి తేజస్సుతో తీర్చిదిద్దే వాడు.
–
– ఆయన చైతన్యము కల కళాశక్తి ద్వారా సృష్టి శక్తిని నింపుతూ ఉంటాడు.
*****
349.. దామోదరః సమస్త లోకములు ఉదరమందు కలవాడు
(త భ జ జ గ గ యతి
. 10)
దామోదరామది సమాన దపమ్ము గానున్
ప్రేమాగతీనిధి సుఖమ్ము పీయూష మేనున్
క్షేమమ్ము తీరుగ సహాయ క్షమాగుణమ్మున్
నేమమ్ము కాలము మనస్సు నిజమ్ము గానున్
పద్యవివరణ:
– దామోదరుడు అనే నామమునకు సమానమైన తత్వం ఎటువంటి దపము (తాపము, శోకము)కూ లోనుకాదు.
– ఆయన తత్వమునే స్పర్శించినవాడు దుఃఖము కానిది పొందుతాడు.
– ప్రేమతో ఆయనకు చేరువైనవాడు సుఖసంపదనిధిని (ఆనందాంధ్రమును) పొందుతాడు.
– అది పీయూషము (అమృతము) వలె మధురం, శాశ్వతమైనది.
– దామోదరుని సహాయంతో జీవికి క్షేమం (ఆరొగ్యము, రక్షణ) కలుగుతుంది.
– ఆయన క్షమాగుణము అపారమైనది, అనేక తప్పులనైనా క్షమించగల గుణముతో నిండి ఉన్నవాడు.
– ఆయన నియమం (నేమము) కాల ధర్మానికి కూడా అధికమైనది;
– మనస్సును సత్యమార్గాన నడిపించే నిజస్వరూపునిగా అవతరిస్తాడు.
*****
350.. "సహః" అనే విష్ణునామాన్ని ఆధారంగా తీసుకుని రచించబడింది. "సహః" నామానికి రెండు భావములు ఉంటాయి:
1. అందరినీ అధిగమించినవాడు (ఉన్నతుడైనవాడు)
2. అంతయు సహించగలవాడు (అతి సహనశీలి)
ఆటవెలది
సహ వదనము తోను సమతుల్య భువనేక
సవ్యసాచి పలుకు సాధు బుద్ధి
అహమెరుగని మనసు ఆత్రసహాయమున్
ప్రహస మవక జయము ప్రతిభ పలుకు
పద్యార్థ వివరణ:
– సహః అనే స్వరూపుడికి వదనము (ముఖము) శాంతంగా, సహనతతో నిండినది.
– ఆయన దృష్టికి భువనములన్నీ సమానమే – అవినాభావ దృష్టితో చూస్తాడు. (అదే సమదృష్టి).
– ఆయన పలుకుబడి సవ్యసాచి (అర్ధనారీశ్వరుడిలా సమబలగల, సమపాళీగల వ్యక్తి)వంటి తూల్యమైనది.
– ఆయన మాటలు "సాధు బుద్ధి" కలవారు వినగలిగే వినయమును, మేధను కలిగి ఉంటాయి.
– అహంకారములేని మనస్సులకు, ఆయన సహాయముగా ఉంటాడు.
– ఆత్ర (వేదన, తాపం) లో ఉన్నవారి సహాయకునిగా నిలిచే దయామయుడు.
– ఆయన చిరునవ్వు (ప్రహాసము) సర్వవిజయాన్ని సూచిస్తుంది.
– ఆ నవ్వులోనే అతని ప్రతిభ పలుకుతుంది; విజ్ఞాన స్వరూపుడైన వాడు.
******
