మాతృశ్రీ... 101

నీవే నా మది శ్రీనివాసుడువనే నిష్టాగరిష్టాత్మతో
భావింతున్
నిరతమ్ము దీవెనకు భాగ్యo బేదియో జూపి నీ
సేవల్ గై కొనమయ్య అజ్ఞడను  శీఘ్రంబు కార్యంబు ఓ
దేవా దీన శరణ్య దివ్యగుణవార్ధీ వేoకటేశప్రభో

👉 నా హృదయంలో నివసించే శ్రీవేంకటేశుడు నీవే; నీవు నాపట్ల నా నిష్టకు, గరిష్టమైన ఆత్మ విశ్వాసానికి ప్రతీకవు.

👉 నీ దీవెనకు నిత్యమూ ప్రార్థించుచు, నా భాగ్యాన్ని నీవే నిర్ధారించవచ్చునని భావించుచున్నాను.

👉 నీ సేవలోనే ఉంటూ, నా అజ్ఞానాన్ని తొలగించి, శీఘ్రంగా నా కార్యాలను ఫలితంగా దయచేయు.

👉 దీనులకె శరణ్యుడవైన, దివ్యగుణాల సముద్రమైన వేంకటేశప్రభువా!
******
మాతృశ్రీ... 102

ఉన్నదాన్ని తోడు యున్నత మని జూడు
లేని దాన్ని గొప్ప లీల యనక
మంచితనము యన్న మానసము మరుపు
పుడమి రక్షగాను పురుడు పోయు

👉 మనకు ఉన్నదాన్నే తోడుగా తీసుకొని, దానిలోనే ఉన్నతత్వాన్ని చూస్తూ జీవించాలి.
(అర్ధం: అసంతృప్తి కాదు – కృతజ్ఞతే జీవితపు మూలం.)

👉 లేనిదానిని మాత్రం "దైవ లీలా" అంటూ సమర్ధించకూడదు.
(అర్థం: తప్పటడుగుకు న్యాయం చూపించడంలో జాగ్రత్త అవసరం.)

👉 మానవ మానసికత "మంచితనమే" అని చెప్పుకుంటూ, అది ఎంతకాలమూ నిలబడదని సూచన.
(అర్థం: మంచితనాన్ని మాటల్లో చెప్పినా, మనసు త్వరగా మరచిపోతుంది.)

👉 ఇలాంటి అన్వయాలు ఉన్న చోట, ఈ భూమిని రక్షించేందుకు ఎవరు ముందుకు రావాలి?
****
మాతృశ్రీ.. 103

అడిగెడు వాడుయిoపుగను యాసలతీరుగ పల్క నేస్తమున్
చెడుగుడు మాదిరేబ్రతుకు చిత్తమునిత్యముసత్యప్రశ్నగన్
యడుగులు కల్పియేపురుడు యాటలనిందలు తోడునీడ గన్
మడుగుల జీవితమ్ముగుట మానసవాక్కులవల్లమారుటన్

👉 అడిగే వాడు ఎంత వేడుకున్నా, ఆ అవసరముల తీరును స్నేహితుడు సమర్థంగా పలకలేకపోతున్నాడు.
(అర్థం: మాటలతో మాత్రమే స్పందిస్తున్నాడు; చర్యలతో కాదు.)

👉 బ్రతుకు చెడిపోయినట్టే అనిపిస్తూ, మనస్సులో నిరంతరం సత్యం ఏమిటనే ప్రశ్న మొలకెత్తుతోంది.

👉 పథం చూపించే వాడే అడుగులు కల్పిస్తే, అంతటితో కాదు – విమర్శలు కూడా అతను వెంటాడుతున్నట్టు ఉంటాయి.

మడుగుల జీవితమ్ముగుట మానస వాక్కుల వల్ల మారుటన్
👉 కలవరాల జీవితమైతే, అది మనసులోని మాటల వల్ల, ఆలోచనల వల్ల మారగలదన్న నమ్మకాన్ని కలిగిస్తోంది.
*****
-మాతృశ్రీ.. 104

రాతలు మార లేవు విధి రాతలు తప్పవు కాలరీతిగన్
చేతలు తీరు మారుటయు చిత్తము లక్ష్యము చిన్న బోవుటన్
నీ తలపేను నాది యగు నీడల నిందలు తప్పకే యగున్
కోతులు రాజ్య మేలగను కోవిదు లందరు పారిపోవరే

🌺 మాతృశ్రీ – పద్య విశ్లేషణ
అర్థం:
విధి (భాగ్య రేఖలు) మారవు.
కాలచక్రం ఎలా నడుస్తుందో, దానికి లోబడి విధి జరగాల్సిందే. మనం ఎంత ప్రయత్నించినా కొన్ని విషయాలు మన అదుపులో ఉండవు.

> 👉 ఇది కర్మ సిద్ధాంతాన్ని, కాల నియమాన్ని తెలిపే గొప్ప వాక్యం.

అర్థం:
మన చర్యలు మారవచ్చు. మన లక్ష్యాల పట్ల మనసు స్థిరంగా ఉండకపోవచ్చు.
అంటే – మనమే మారిపోవచ్చు, కానీ విధి మారదు.

> 👉 ఇది మానవ స్వభావపు అస్థిరతను, మరియు స్థిరమైన విధిని బలంగా వ్యతిరేకంగా చూపుతుంది.

అర్థం:
నీ తలపే (దేవి గురించిన ధ్యానమే) నాకు సొంతమైనది.
నీడల నిందలు – అంటే మనం వెలిగినప్పుడు పడే నీడలా, మనపై వచ్చే నిందలు తప్పవు. అవి సహజమే.
పవిత్రంగా బ్రతికినా, మనపై విమర్శలు వచ్చేవే.

> 👉 ఇది ఆత్మవిశ్వాసాన్ని, దైవనిశ్ఠను బలంగా ప్రతిబింబిస్తుంది. నిందల్ని అసలు పట్టించుకోకూడదని చెబుతుంది.

అర్థం:
అనర్హులు (కోతులు – నడవడిక తెలియని వారు) పాలనలో ఉంటారు.
అర్హులు, తెలివిగలవారు (కోవిదులు) తప్పించుకుంటారు. వారు అలాంటి వ్యవస్థలో ఉండరు.

> 👉 ఇది సమాజంలోని వ్యతిరేకతలను, వాస్తవ పరిస్థితులపై వ్యంగ్యాన్ని చూపిస్తుంది.
👉 కోవిదుల పారిపోవడం అంటే – వారు తగిన చోట ఉండకపోవడం, లేదా వ్యవస్థ వారికి అనుకూలం కాని పరిస్థితి.
******
మాతృశ్రీ. 105

కాల మనస్సుగా కదల కర్మల కావడి మోయగా జనుల్
ఏల యశస్సు కోరగతి యె ల్లలు దాటగ బుద్ధియేలనున్
పాలన పాఠ్య సంపదయు పాశము పోషణ నిత్య మేళనున్
మాలల మాదిరే బ్రతుకు మానస మందుల నిత్య జీవితమ్

కాల చింతనతో కూడిన మనస్సుతో ప్రజలు తమ తమ కర్మభారాలను మోయుచు సాగుతారు.

ఏల (ఎవరైనా) — యశస్సు కోరి, బుద్ధిని ఏలుటద్వారా అన్ని అడ్డంకులనూ దాటి గమ్యాన్ని చేరతారు.

పాలన (ఆత్మ నియంత్రణ), పాఠ్య సంపద (జ్ఞానం), పాశము (బంధాలు), పోషణ (జీవనాధారం) – ఇవన్నీ మిళితమై జీవితం నడుస్తుంది.

జీవితం అనేది మాలల మాదిరిగా—ఒకదానికొకటి కలసిన మణుల వలె—నిత్యం మనస్సును మందుగా చేసే విధంగా ఉంటుంది.

🔹 తాత్పర్య సంగ్రహం:
జీవితం అనేది కాల, బుద్ధి, కర్మ, పాలన, బంధాలు, పోషణ, విద్య, మానసిక స్థితి — అన్నింటినీ కలిపిన సూత్రధారంగా ఉంటుంది. మాతృశ్రీ స్వరూపంగా ఈ జీవనపథం

****
మాతృశ్రీ.. 106

చుట్టము రాజానీతియగు సూత్రము లన్నియు జాతి రక్షగన్
పట్టము కట్ట పాఠముయు పందెము మాదిరి వేగ సంపదన్
గుట్టుగ సేవలే ననుచు గుర్తుగ సర్వము దోచు బుద్ధిగన్
చట్టములక్రమార్కులకు సాయమొనర్చుట మేలు జాతికిన్
   
చుట్టము – కుటుంబము లేదా సమాజ సంబంధాలు;
రాజనీతి సూత్రములు – పాలనా సిద్ధాంతాలు;
ఇవి అన్నీ జాతిని రక్షించునట్లు మాతృశ్రీ అవగాహన కలిగిస్తారు.
(She weaves all social and political threads into a fabric that safeguards the nation.)

పట్టం కట్టే విద్యను కూడా పందెం మాదిరిగా వేగంగా సాధించవచ్చునని నేర్పించే సమర్థత గల మాతృశ్రీ
(She teaches that true learning isn't about show, but a swift and steady inner acquisition.)

గుట్టుగా చేసిన సేవలే నిజమైనవని నమ్ముతూ, అవి గుర్తించగల మాతృశ్రీ ప్రసాదించే బుద్ధిలో వుంది.
(She instills a wisdom that silently serves and sees the essence behind every act.)

చట్టముల్ని గౌరవించే వారికే సాయపడుటే – సమాజానికి మేలు చేసే మార్గమని చెప్పే నైతికత మాతృశ్రీ ఆధారంగా కలదు.
(She upholds that help must favor those who honor righteous order – a boon to society.)

🔹 తాత్పర్య సంగ్రహం:
ఈ పద్యంలో మాతృశ్రీ స్వరూపంగా:రాజనీతి విజ్ఞానాన్ని,విద్యలో వేగాన్ని,
నిశ్శబ్ద సేవలో గౌరవాన్ని, ధర్మబద్ధ చట్టములకు భరోసాను –అన్ని పరిపక్వంగా మిళితం
*****
మాతృశ్రీ.. 107

ఉత్తమమౌను తృప్తికళ యున్న పొగడ్తయు పండి తోత్తమున్
ఉత్త మధమ్ముగా ధనము యు త్తర విద్యలు గౌరవమ్ముగన్
ఉత్తమ దేవపూజలకు యుత్సవ రీతిణ తృప్తి పొందుటన్
ఉత్తమ లక్ష్య సాధనల యుర్వడి భూతల జంతు హింసయున్

ఉత్తమమైన తృప్తిని కలిగించే పొగడ్త (స్తుతి) అనేది, తల్లి మాదిరిగా పండిన దినుసుల చేత (పండి తోత్తమున్) మానవులు సంతృప్తి పొందినట్లు ఉంటుంది.
(True praise brings satisfaction like well-ripened fruits — as offered by the divine Mother.)

ఉత్తమమైన ధర్మబద్ధంగా సంపాదించిన ధనము,
ఉత్తర విద్యల (ఉన్నత విద్యల) గౌరవం — ఇవన్నీ తల్లి పాఠశాలలో నేర్పిన విలువలు.
(Rightful wealth and noble learning gain honor through the principles taught by Mother.)

ఉత్తమమైన దేవ పూజల్లో యుత్సవ సంప్రదాయము, అనగా ఉత్సాహంతో, భక్తితో కూడిన పూజల ద్వారా తల్లి తృప్తి పొందుతుంది.
(Festive, joyful worship of the divine brings her true satisfaction.)

ఎంతో ఉత్తమమైన లక్ష్యాల సాధనకైనా భూమిలోని జీవులపై హింస కలిగిస్తే, ఆమె దాన్ని ఉపేక్షించదు.
(Even noble goals must not justify violence toward earthly beings — a truth she upholds.)

🔹 తాత్పర్య సంగ్రహం:
మాతృశ్రీ స్వరూపంగా ఈ  అంశాలు:సత్యమైన పొగడ్త, ధర్మబద్ధమైన ధనోపార్జన,
గౌరవప్రదమైన విద్య,
భక్తియుత పూజ,
అహింసా లక్ష్య సాధన –
ఈ ఐదు మూలసిద్ధాంతాలను అమ్మ జీవవైదిక దృక్పథం.
*****
"మాతృశ్రీ. 108"

శ్రీ జగదీశ్వరీ శివశరీరము యర్ధ భవమ్ము నీడగన్
శ్రీజగ దాంబగన్ మనసు రీతిన సర్వము వాక్కుతీరుగన్
శ్రీజయ యజ్ఞవాసిగను శ్రీనిధి దాక్షిణి పార్వతీస్థితిన్
శ్రీజప నాది దేవునకు చిన్మయ మూర్తిగ మోక్ష మార్గమున్

ఆమె జగత్తుని పాలించువారి పరాశక్తి, శివుని శరీరార్ధంగా (అర్ధనారీశ్వర తత్వంగా) ఉన్న ఆదిశక్తి.
(She is the supreme consort of Shiva, the half-body of the Lord — the ruling energy of the universe.)

జగద్ధాత్రిగా, ఆమె మనస్సు ప్రకారమే సర్వ జగత్తు నడుస్తుంది;
ఆమె వాక్కే ధర్మసూత్రంగా నిలుస్తుంది.
(As Mother of the world, her mind shapes all, and her words steer the order of life.)

విజయవంతమైన యజ్ఞస్వరూపిణిగా,
శ్రీనిధిగా, దక్షిణదేవతగా,
పార్వతీ తత్త్వంగా ఉన్న తల్లి.
(She dwells in yajñas (sacrifices), in the southern direction as Dākṣiṇī, as Parvati — source of all auspiciousness.)

జపము, ధ్యానము, ఉపాసన మొదలగు క్రియలలో,
ఆమె చిన్మయ మూర్తిగా — మోక్ష మార్గాన్ని అభిముఖం చేస్తుంది."మాతృశ్రీ. 108"

శ్రీ జగదీశ్వరీ శివశరీరము యర్ధ భవమ్ము నీడగన్
శ్రీజగ దాంబగన్ మనసు రీతిన సర్వము వాక్కుతీరుగన్
శ్రీజయ యజ్ఞవాసిగను శ్రీనిధి దాక్షిణి పార్వతీస్థితిన్
శ్రీజప నాది దేవునకు చిన్మయ మూర్తిగ మోక్ష మార్గమున్

ఆమె జగత్తుని పాలించువారి పరాశక్తి, శివుని శరీరార్ధంగా (అర్ధనారీశ్వర తత్వంగా) ఉన్న ఆదిశక్తి.
(She is the supreme consort of Shiva, the half-body of the Lord — the ruling energy of the universe.)

జగద్ధాత్రిగా, ఆమె మనస్సు ప్రకారమే సర్వ జగత్తు నడుస్తుంది;
ఆమె వాక్కే ధర్మసూత్రంగా నిలుస్తుంది.
(As Mother of the world, her mind shapes all, and her words steer the order of life.)

విజయవంతమైన యజ్ఞస్వరూపిణిగా,
శ్రీనిధిగా, దక్షిణదేవతగా,
పార్వతీ తత్త్వంగా ఉన్న తల్లి.
(She dwells in yajñas (sacrifices), in the southern direction as Dākṣiṇī, as Parvati — source of all auspiciousness.)

జపము, ధ్యానము, ఉపాసన మొదలగు క్రియలలో,
ఆమె చిన్మయ మూర్తిగా — మోక్ష మార్గాన్ని అభిముఖం చేస్తుంది.
(She is the conscious form worshipped through sacred chanting, leading the soul toward liberation.)
******
(She is the conscious form worshipped through sacred chanting, leading the soul toward liberation.)
******

🤣మాతృశ్రీ

కష్టమనేదికర్మ గుణకాల మనస్సగు గోప్యతాయగున్
స్పష్టత తెల్పలేని తపసా గుణ వృత్తము నిత్యసత్యమున్
ఇష్ట వయస్సు కోరికయె యింతి యుషస్సును పొంద వాంఛగన్
పుష్టి తనమ్ముగా మనసు పూజ్య భవమ్మగు ధైర్య సంపదే

పద్య విశ్లేషణ:

– కర్మ, గుణాలు, కాలము – ఈ మూడింటి ఫలితంగా కలిగే కష్టం అనేది, మనస్సులో గోప్యంగా దాగి ఉంటుందనేది సూచన. ఇది భౌతికంగా కాక, అంతఃప్రేరణగా పనిచేస్తుంది.

– తపస్సు అనేది మనం స్పష్టంగా వ్యక్తీకరించలేనిది, కానీ అది నిత్య సత్యంగా ఉండే గుణ వృత్తి (ప్రవర్తన శైలీ). ఇది మానవ జీవితం లో అంతర్లీనంగా పనిచేస్తుంది.

– మనిషి ఇష్ట వయస్సు అంటే యౌవనం, మధురావస్థ వంటివి కావచ్చు. అవే కోరికలకు రూపం. వాటి ద్వారా యుషస్సు (ఆయుష్షు, జీవన సమృద్ధి) పొందాలని వాంఛ.

– ఈ కోరికలు, తపస్సు, మనస్సు యొక్క భిన్న గుణాలు కలిసినప్పుడు, ధైర్యము అనే సంపద మన పుష్టి (ఆరోగ్యం, శక్తి)కి మూలంగా, పూజ్యమైన భవముగా (ఉన్నత స్థితిగా) నిలుస్తుంది.
******
మాతృశ్రీ

సాకరో పాసన కథగా సాగు మనసు
మనసు తపనే తపస్సగు మరులు గొలుపు
సమరమే నిరాకారమ్ము సమయ బ్రాంతి
యజ్ఞ బతుకుగా కళలుగా యానతి గను

సాకార రూపంలో భగవన్నామ స్మరణ, భగవద్భావన అనుభూతిని మనసు ఒక కథ వలె అనుసరిస్తోంది. భగవంతుని దివ్య రూపాన్ని ధ్యానిస్తూ జీవితం ఓ పాఠశాలలా మారుతోంది.

ఇక్కడ "తపస్సు" అంటే ధ్యానం, ఉపవాసం మాత్రమే కాదు — అంతర్గతంగా శ్రమ, నియమం, సాధన అని అర్థం. మనసు చేసే తపస్సే, మనసును మరుపులోనికి లాగుతుంది — అంటే, ఈ లోక ప్రాపంచిక విషయాలనూ మరిపించగల అంతర్లోక ప్రయాణం ప్రారంభమవుతుంది.

ఇక్కడ “సమరం” అంటే అంతరంగికంగా జరుగుతున్న సంఘర్షణ. అది నిరాకార దేవునికి చేరే మార్గంగా మారుతుంది. కాలబంధంలో బ్రాంతిగా అనిపించిన దానిని అధిగమించి, నిరాకార తత్త్వాన్ని తెలుసుకునే యత్నమే ఈ సమరం.

ఇక్కడ జీవితం యజ్ఞంగా మారింది. యజ్ఞం అంటే త్యాగం, శ్రద్ధ, సేవ. అదే జీవితంలో కళలుగా – సంగీతం, నాట్యం, శిల్పం, కవిత్వం వంటివిగా ప్రతిఫలిస్తుంది. దీనికి మూలం భక్తి, దానినే "యానతి" అంటే ఆత్మ సమర్పణగా చూస్తారు.

******
మాతృశ్రీ

దేహమందు పుండు ది వ్యతేజముతగ్గు
పంచ యిoద్రి యాలు పాడొకటగు
రండ్ర మైన కారు రవ్వ వెలుగునీరు
జీవ సత్య కళ జైత్ర యాత్ర
ఒక్కొక్క పాదాన్ని విశ్లేషిద్దాం:

ఈ పాదంలో "దేహం" అంటే శరీరం, "పుండు" అంటే దెబ్బలు లేదా గాయాలు. "వ్యతేజము" అంటే జీవశక్తి, ప్రాణశక్తి.
శరీరంలో గాయాల వల్ల (లేదా, కాలానుగుణంగా శరీరం పాడవడముతో) మనం లోపల నుంచి ఉన్న శక్తిని కోల్పోతాం. ఇది మన శరీర తాత్కాలికత్వాన్ని గుర్తుచేస్తుంది. దేహాన్ని ఆధారంగా పెట్టుకొని జీవించే జీవితం వ్యయమవుతుంది.

ఇక్కడ “పంచేంద్రియాలు” అంటే మన five senses — చూడు, విను, ముట్టు, రుచి, వాసన.
ఈ పాదం అర్థం ఇలా: ఈ ఇంద్రియాలు అన్ని కలిసి ఒక్కటిగా పని చేయకపోతే — అవి అసమరసంగా, గందరగోళంగా ఉన్నచోట — జీవితం అసంతులితంగా మారుతుంది.
విక్షేపం వల్ల మనసు చెదిరిపోతుంది.

ఈ పాదం చాలా అద్భుతంగా ఉంది.
ఇక్కడ "రండ్ర" అంటే రంధ్రాలు — శరీరంలోని తలుపులు, ముఖాలు (like eyes, ears, nostrils, etc).
"కారు రవ్వ వెలుగునీరు" అనే పదబంధం బహుశః ఉపమానం — చీకటిలో వెలుగు గింజలా, చిన్ని కాంతి బిందువులా జీవశక్తి ఉంది.
ఇది ఏంటంటే — శరీర రంధ్రాల ద్వారా వెలుగు ప్రవేశించకపోతే మనం ఆత్మ జ్ఞానం పొందలేము. వెలుగు అంటే జ్ఞానం, నీరు అంటే జీవశక్తి లేదా శుద్ధత.
అంటే శరీరం ఒక మందిరంలా ఉంది. ఆ మందిరానికి ద్వారాలుండాలి — వాటిలో వెలుగు వచ్చి ప్రవహించాలి.

ఇది తత్ఫలంగా కలిగే జీవన మార్గం. జీవితం అనేది ఒక సత్యానికి, ఒక కళగా మారే యాత్ర.
ఈ పాదం "జైత్ర యాత్ర" అనే శబ్దంతో శుభారంభాన్ని సూచిస్తుంది.
ఇది విజయం సాధించే ఆధ్యాత్మిక పయనాన్ని సూచిస్తుంది. జీవసత్యం అంటే — నిజమైన జీవన తాత్త్వికత. అది కళగా వికసించి, పరమార్థ యాత్రగా మారుతుంది.
******
మాతృశ్రీ

ఇష్ట మన్న లేని బతుకు ఇంతి తోడు
ఉన్నను భవిష్యత్తున మంచి ఊక గాను
మంచి మాటలు నమ్మని మనసు యున్న
అమృత మేవిష మగుటయు ఆశ గాను

✨ పద్య విశ్లేషణ:

– ఇష్టపడని జీవితం మనకు తోడు అయితే, అంటే మనసుకు అనుగుణంగా లేని జీవితం సాగితే, అది ఒంటరితనం గల ప్రయాణంగా, నిరాశతో కూడినదిగా భావించవచ్చు. ఒక నిర్లిప్త జీవన సత్యం ఇది.

– ఏదైనా ఆశ గానీ, మంచితనంపై భవిష్యత్తులో మంచి జరిగేది అనే ఊహ గానీ మనలో ఉందే కాని, అది తర్కం లేకుండా కొనసాగుతుంది. నమ్మకం లేకున్నా, ఆశతో ఉండే ప్రయత్నమిది.

– ఎవరి మంచి మాటల్ని నమ్మని, అనుభవాల వలన బలపడిన, శంకాశీలత గల మనసు ఉన్నదని వ్యథ. ఇది విశ్వాసం పట్ల కోల్పోయిన శ్రద్ధను సూచిస్తుంది.

– అమృతమే అయినా అది విషమవుతుంది, అంటే ఆశ కూడా మనల్ని బాధించే అంశంగా మారవచ్చు. ఆశ మనసు లోని మాయగుణమై… శాంతి ఇచ్చే బదులు వ్యాకులతను నింపుతుంది.
*****
మాతృశ్రీ

తీరిక కాన లేక మది తీక్షణ బంధము బాధ పెట్టగన్
మారకనున్న మన్ననతొ మానస భర్తయు కర్మ లేలగన్
చేరిన తృప్తి లేక మరి చిత్తము గద్యము పద్య మవ్వగన్
ఊరక శబ్దగుచ్ఛముల నొక్కెడ గూర్చిన బద్యమేయగున్

పద్య విశ్లేషణ:
→ ఇంటి పనులు, జీవనోపాధి, లేదా మానసిక అలసటల వల్ల "తీరిక లేకుండా" జీవించేవారి మనస్సు సున్నితంగా ఉండి,
తీక్షణమైన బంధం (ఇంటి బంధం, బాధ్యతా సంబంధం) వారికి బాధను కలిగిస్తుందని భావన.

→ మార్పులే లేని ఒకే రకమైన జీవితం, స్వీకార ముద్రలో నిండిన భావాలు –
భర్తే అయినా, మానసికంగా మౌనంగా మారి, కర్మపరుడైపోవడం – బాధతో కూడిన అభిప్రాయం.

→ జీవితంలో తృప్తి చేరకపోవడం వల్ల, ఆలోచనలే పద్యాలు అవుతూ, గద్యాలా మారిపోవడం –
చిత్తములో కలవరంగా రూపాంతరం చెందుతుండడాన్ని కవి అత్యద్భుతంగా తెలిపాడు.

→ వాదనలూ, అనవసర మాటలూ – శబ్దగుచ్ఛములుగా మారి,
ఊరక గుచ్చినట్లయ్యే బాధకరమైన అనుభవాలే బద్యమయ్యేలా ఉండటం.
ఇది చాలా ప్రగాఢమైన ఉపమానం.
******
మాతృశ్రీ

నాకు గ నీచె యూతమగు నమ్మక నీడగ తాడు బొంగరం
మేకుగ ఒక్కరొక్కరము మీరక హాయిగ చేద బావిగా
తాకుతు గుండ్రమై తిరుగు తామర తూడుగ నీటి నందు సా
గూ కళ మాదిరే మనము గుర్తుగ దేహము తన్మ యమ్ముగన్

బొంగరానికి తాడుగా నమ్మకానికి నీడగా మీ చేయూత నాకు తోడుగా మీకుగా ఒకరికి ఒకరు హాయిగా చేద బావి లో నీటిగా  నీటిలో తామర తోడుగా తేలు తో వికశిస్తూ మన దేహాలు ఒకరికొకరు  సహకరి స్తూ ఇతరులకు సహాయపడాలి
*****
పద్యం..మాతృశ్రీ.. ఆటవెలది

సద్గుణాలు కలిగి సామరశ్యపు జీవి
ధర్మ నిరత కళలు దారి జూపు
సద్గుణాలు లేక సాధు జీవముయేల
వ్యర్థ మైన బ్రతుకు వ్యాధి యగుట

అర్థం: మంచి లక్షణాలతో (సత్యం, క్షమ, దయ మొదలైన) జీవించువాడు, సామరస్యం (సామరస్య జీవితం = ఇతరులతో సమరసతతో జీవించడం) కలిగి ఉన్నవాడు.

అర్థం: ధర్మములో నిరతంగా ఉండే కళలు (ఆచరణలు) జీవన దారిని చూపుతాయి.

"సద్గుణాలు లేక సాధు జీవముయేల"
అర్థం: సద్గుణాల్లేని జీవితం ఎలా సాధువు అవుతుంది?

అర్థం: అటువంటి జీవితం వ్యర్థమయ్యే బ్రతుకు మాత్రమే కాదు, ఒక రకమైన వ్యాధిగా మారుతుంది.
*****
మాతృశ్రీ
తే. గీ
కరుగ కాంచన మనసుయే కాల రీతి
మూలమన్న స్థితియు రాదుముఖ్య భూమి
సాధనతో మూల మలుపునే సాధ్య మవ్వ
సిద్ధి సంకల్ప మూ విధి శీఘ్ర మవ్వ

పద్యం విశ్లేషణ:

– మనస్సు కరిగిన బంగారంలా నిత్య మార్పును స్వీకరించే స్వభావముతో ఉంటుంది. కాలం ప్రవాహం లాగానే మనసు కూడా శీలనీయమైనది.

– మన స్థితి మూలంగా భావించేది నిజంగా ప్రాథమికత కాదు. అది ముఖ్యమైన స్థిరతను ఇవ్వలేను; మార్పు అనివార్యమని భావన.

– తపస్సు, సాధనతో మనసు యొక్క మూలదోషాలు మలుపు తిప్పగలుగుతాయి. సాధన ద్వారానే మార్పు సాధ్యమవుతుంది.

– సంకల్పము ఉన్నచోటే సిద్ధి. ధృఢ సంకల్పం ఉంటే, విధి (ప్రారబ్ధం) కూడా వేగంగా అనుగుణంగా మారుతుంది.
ఈ పద్యంలో మూడు ప్రధాన తాత్విక సిద్ధాంతాలున్నాయి:

1. కాల రీతి – మార్పు అనివార్యం

మనస్సు బంగారంలా కరిగి కొత్త రూపాలు తీసుకోవడం కాల ధర్మం. స్థిరమైనది ఏదీ ఉండదు.

2. సాధన–సాధ్యత – మానవ ప్రయత్నమే మార్గం

శ్రమ, సాధన ద్వారా మానసిక మూలబంధాలను మలచవచ్చు. అసాధ్యమని భావించిన మార్పులు సాధ్యమవుతాయి.

3. సంకల్పబలము – విధిని మార్చే శక్తి

మన సంకల్పమే నియతి మార్గాన్ని కూడా వేగవంతం చేస్తుంది. ఇదే 'సంకల్ప సిద్ధాంతం'.
******
"మాతృశ్రీ" తాత్విక పద్యమాల

ధర్మము తప్పకే మనిషి ధ్యానము చేయుచు నిత్య వాక్కుగన్
→ ధర్మం మనిషికి తప్పనిసరి. అర్థవంతమైన జీవితం కోసం ప్రతీరోజూ ధ్యానించాల్సిన అంశం. ఇది నిత్యం వాక్కులోనూ, ప్రవర్తనలోనూ ఉండాలి అని సూచన.

నర్మముగాను మాటలన నైతిక లక్ష్యము నెంచ నేందుకున్
→ సరదా మాటలకూడా సరైన విధానం కలిగినవిగా ఉండాలి. వాటిలోనూ నైతికత కనబడాలి. వినోదం, హాస్యమూ నైతిక ధోరణి కోల్పోకూడదు.

మర్మము హేయ తత్వమగు మానస తీరుగ నెంచ నేందుకున్
→ మనస్సులోని ఆలోచనలలో హేయ తత్త్వాన్ని గమనించి, తన మనోభావాలను పరిశీలించటం ఎంతో ముఖ్యం. తత్వవిచారణలో లోపాలు కనిపెట్టగలగడం విద్య.

కర్మలు తీర్చు వాడెఘన కార్యము చేయ మనస్సు నుంచుటన్
→ కర్మఫల నిర్లిప్తంగా, ధర్మబద్ధంగా విధులను నిర్వర్తించే వాడే ఘనుడు. మంచి కార్యాలు చేయాలంటే మనస్సు ముందుగా సిద్ధంగా ఉండాలి.

---

తాత్పర్యం:

మనిషి నిత్య ధర్మచింతనతో జీవించాలి. మాటలలోనూ నైతికత ఉండాలి. హాస్యముగానీ, హృదయంగమముగానీ మాట్లాడు గాక – కానీ అది నైతిక విలువలతో కూడి ఉండాలి. మనసులోని లోపాలను తెలుసుకొని శుభతత్త్వాలపై దృష్టి పెట్టాలి. ఇక చివరగా – కర్మలు కేవలం చేతుల పని కాదు, అది మనస్సులో మొదలవుతుంది. మనసు శుద్ధి, సంకల్పబలం లేకుండా ధర్మకర్మలు ఫలించవు.
******
"మాతృశ్రీ తాత్విక పద్యమాల"

పద్యం:

గతి యని మధువు నందిచు, గమన మేదె
స్థితి కదలిక గా జీవము శీఘ్ర గాదె
వ్యధ సుఖము గాను దేహము వాక్కు గాదె
సతి పతుల లోన హెచ్చగు, నతివ గాదె
---

పదాల వ్యాఖ్యానం:

గతి యని మధువు – చివరి లక్ష్యంగా భావించబడు మధురత; పరమగమ్యం.

నందిచు గమన మేదె – నందించు ప్రయాణ మేధస్సు; దాని క్రమబద్ధమైన ప్రగతి.

స్థితి కదలిక – స్థిరత్వమూ చలనమూ అనేవి జీవన ధారలు.

శీఘ్ర గాదె – త్వరిత ప్రయాణం కాదు; జీవితం ఓ నిశ్శబ్ద మార్గం.

వ్యధ సుఖము – బాధా ఆనందముల మిశ్రమం.

వాక్కు గాదె – మాటల కంటే పైగా ఉంది.

సతి పతుల లోన హెచ్చగు – ఆరాధ్యురాలు తన ప్రియునికంటే ఉన్నత స్థితిలో ఉండగలదు.

నతివ గాదె – అయితే ఆమె అణగారినవాడే కాదు.
తాత్విక భావము:

1. మన గమ్యం — "గతి" — తీయదనంతో నిండిన మాధుర్యంగా (మధువు) ఉంటే, దానికై చేసే ప్రయాణం తెలివితేటలతో నిండి ఉండాలి. అది ఒక్క మానసిక స్థితి కాదు, ఒక ప్రక్రియ.

2. జీవితం అంటే కేవలం కదలిక కాదు, అది ఒక స్థితి – అనుభూతుల మధ్య సమతా స్థితి.

3. దేహం అనేది కేవలం వాక్కు కాదూ, అది అనుభవాల మిశ్రమం — సుఖ దుఃఖాలతో కూడిన కర్మయాత్ర.

4. చివరికి, ఒక సతీ (భక్తురాలు లేదా జీవాత్మ) పతికి (పరమాత్మకి) లోబడినదైనప్పటికీ, తన తాత్విక స్థితిలో అతనికంటే ఎక్కువగా ఉన్నదని చెపుతోంది – అంటే ఆమె భక్తి అతనిని కూడ ఆకట్టుకునే శక్తిగా మారుతుంది.

---

సారాంశం:

"జీవన మార్గం మధురమైన గమ్యానికి దారి తీస్తుంది. అది స్థితి-చలనం, సుఖ-దుఃఖాల సమన్వయం. శరీరం మౌనంగా చెప్పే వేదనలే అసలైన వాక్కు. ఆరాధన నిజమైనదైతే, ఆరాధ్యునికన్నా పైగా నిలుస్తుంది."
*******
మాతృశ్రీ

నిజము గ్రహించ కష్టమగు నీడనుపట్టనులేము గాత్రమున్
సృజనమనస్సు చేష్టలతొ సూత్రభవమ్మగు జీవ శక్తిగన్
విజయ ఫలమ్ము పొందగల విశ్వ మయమ్ము సుఖాల తీరుగన్
*భుజముయె నొక్కనేస్తమగు భుక్తిశుభాపదమౌను చిత్రమే*

1. నిజము గ్రహించ కష్టమగు నీడనుపట్టనులేము గాత్రమున్

భావం:
నిజమైన జ్ఞానం – అదే పరమార్ధం, ఎంత యత్నించినా స్పష్టంగా గ్రహించలేని నీడవలె కనిపిస్తుంది. మనం దానికి చేరే ప్రయత్నం చేసినా, అది ఓ గాత్రంలా (నాదంలా), మాత్రమే వినిపించి, పట్టుకునేలా ఉండదు.

తాత్విక దృక్కోణం:
ఈ శ్లోకంలో "నీడ" అనేది మాయను సూచిస్తుంది. మనం అనుకుంటున్నది నిజం కాదు, అది ఒక ప్రతిబింబం మాత్రమే. నిజం సున్నితంగా గ్రహించదగినది కాని, స్పష్టంగా సాక్షాత్కరించదగినది కాదు.

2. సృజనమనస్సు చేష్టలతో సూత్రభవమ్మగు జీవ శక్తిగన్

భావం:
సృజనాత్మక మనస్సు నుండి ఉద్భవించు చేష్టల ద్వారానే, జీవశక్తి ఈ జగత్తుని నడిపే సూత్రభూతంగా మారుతుంది.

విస్తృతంగా:
జీవశక్తి అనేది కేవలం శరీర బలం కాదు, అది మన సృజన, సంకల్ప, అభిప్రాయ రూపంగా వ్యక్తమవుతుంది. ఇది బ్రహ్మసూత్రంలా, విశ్వ చలనానికి మూలకారణమవుతుంది.

3. విజయ ఫలమ్ము పొందగల విశ్వ మయమ్ము సుఖాల తీరుగన్

భావం:
సకల సుఖాల తీరుగా భావించదగిన విశ్వమయమైన సత్యము మాత్రమే నిజమైన విజయ ఫలమునిస్తుంది.

తాత్పర్యం:
ఈ ప్రపంచము అన్నిటిని కలగలిపిన మాయ అయినప్పటికీ, దానిని సుఖముగా అనుభవించగలగడం, విజయం అందుకోవడమంటే, విశ్వతత్త్వాన్ని ఆమోదించడమే.

4. భుజముయె నొక్కనేస్తమగు భుక్తిశుభాపదమౌను చిత్రమే

భావం:
భుజం (బలం, అధికారము) మాత్రమే నొక్కినా, అది స్నేహంగా (ఏకాంతంగా) ఉపయోగపడదు. అసలు భుజబలం ద్వారా పొందిన భుక్తి (ఉపయోగ, అనుభవ) కూడా శుభమయమైన ఫలాన్నిచ్చే స్థితికి రావడం చిత్రమే!

అర్థధ్వని:
నిస్సారమైన భౌతిక విజయాలు శాశ్వత సంతృప్తిని ఇవ్వవు. భుజబలం ఉంటే చాలు అని అనుకోవడం మాయ. నిజమైన శుభపదము అనేది తత్త్వసారమైన అనుభవాల ద్వారా మాత్రమే సిద్ధిస్తుంది.

సారాంశం:

ఈ పద్యం మాయ-సత్య, సృష్టి-చేతన, భుజబలం-సుఖము అనే ద్వంద్వాలను తాత్వికంగా విశ్లేషించి, మానవజీవితపు పరమార్థాన్ని ప్రతిబింబిస్తోంది. చివరి పాదంలో “చిత్రమే” అనే పదం ఆశ్చర్యాన్ని, నిస్సారమైన ఆశయాలను వ్యక్తపరుస్తూ, శుభపద ప్రయాణానికి ఆహ్వానం ఇస్తోంది.
*******

మాతృశ్రీ

ఏదియ సంప్రదాయమగు యెల్లరు కల్సియు అక్షతల్ కళా 

మాదియు యన్నదేదియు సమానము పెళ్లిగ యేక మవ్వుటన్ 

వేదన తాళి మంత్రములు విద్దెల తీరుగ మారె నేడుగన్

కాదిది సంప్రదాయము సకా మ్యపు సృష్టికి మూల పెళ్లిగన్

పద్య విశ్లేషణ:

→ ఏది సంప్రదాయమో – అందరూ కలసి అక్షతలను వేయడం ఒక కళగా మారింది. ఇది ఒక సామూహిక శుభ సంకేతంగా అభివృద్ధి చెందింది.

→ మా ఇంటి సంప్రదాయం, వారి ఇంటి సంప్రదాయం అని తేడాలు చెప్పకుండా – సమానంగా కలిసే పెళ్లి అనే మహత్కార్యానికి దారి తీస్తోంది.

→ తాళిబొట్టు, వేద మంత్రాలు, మరియు సంప్రదాయ ప్రక్రియలు ఈరోజుల్లో మారిపోయాయి; కొత్తతనంతో, మౌలిక భావనల నుండి కొన్ని విడిపోతున్నాయి.

→ ఇది సంప్రదాయం కాదు — పునాది గల, సమాజ నిర్మాణానికి మూలమైన 'వివాహ' భావన నుంచి భిన్నంగా మారుతోంది.

*****

"మాతృశ్రీ.. ఆటవెలది" అనే 

పద్యం:

ప్రేమ నిజము చెప్ప ప్రీతి గా వ్యధనవ్వ

మొండి తనపు పిల్ల మోటు యగుట

వ్యధగ నిశ్శబ్దమగు వాక్కుల తీరుగా

ఎవరి నెంచ వలదు యెరుక బుద్ధి

పదప్రతిపదార్థం:

 ప్రేమను నిజంగా, అసలైనది ఎలా ఉందో చెబితే

 – ప్రేమగా నవ్వుతూనే వ్యధను చాటుతుంది

 మూర్ఖత్వపు ముద్దుబిడ్డగా మారిపోవడం

 – బాధను మాటలు చెప్తాయేమో అనిపించే మౌనం

 – ఎవరి విషయమై యోచించకూడదు, తెలుసుకునే జ్ఞానం అవసరము లేదు

*****

కాల తీర్పు.. తేట గీతి

కాల గమనము స్థిరముగా కదల గలుగు 

జీవ ఉదర పోషణ వల్ల జేతు బతుకు 

కలల మాయ మె లుకువగా కాల తీర్పు 

జ్ఞాన జిజ్ఞాస కర్మల జ్ఞప్తి విధియె 

పద్య నిర్మాణం:

→ కాలం స్థిరంగా కనిపించినా, అది నిరంతరం కదులుతూనే ఉంటుంది. కాలమంటే నిలిచిపోవడము కాదు, నిరంతర చలనం.

→ జీవి తాను బ్రతికేందుకు భోజనాన్ని (ఉదర పోషణను) ఆశ్రయిస్తాడు. ఇది అతని ఆధారమైన పోరాటం. జీవన శ్రమల లక్ష్యం కేవలం జీవనాధారం కొరకే అన్న భావన.

→ కలలు, ఆశలు మాయలు వలె వెలిసిపోతుంటే కాలం మాత్రం నిశ్చితంగా తీర్పు చెప్పేది. కాల తీర్పు అనేది వాస్తవాన్ని మనకెత్తి చూపించే దివ్య ధర్మస్థానము.

→ జ్ఞానార్థం తపన, కర్మల ప్రభావం, జ్ఞాపక శక్తి అన్నీ కలిసి ఒక విధిని నిర్మించుతాయి. జీవి ధర్మాన్ని నిర్వచించేది ఇదే అనిపిస్తుంది.

*******

మాతృశ్రీ...పద్యం:

 పువ్వు నెంచ నొక్క పువ్వుగా నెంచియు

చెట్టు తుంప వలదు చేటు చేరు

ఒకటొకటిలతలను ర్పుగా మాలగా

బొగ్గు మాదిరవక భక్తి జూపు

శ్లేష: “పువ్వు నెంచ నొక్క పువ్వుగా నెంచియు” — ఇందులో రెండు సార్లు "నెంచ" పునరుక్తితో ఉన్నది.

తాత్పర్యం:

“ నెంచియు” – ఒక పువ్వును నెచ్చగా, ప్రేమగా పసిగట్టి చూసినట్లు, తల్లిని కూడా మనసారా ప్రేమించాలి. నిస్వార్థంగా ప్రేమించు భావన.

“ చెట్టును నాశనం చేసే విధంగా కాకుండా, చెడు స్వభావాలతో తల్లిని హింసించకూడదు.

మాతృత్వం విషయంలో చింతన కూడా స్వచ్ఛంగా ఉండాలి.

“ మాలగా” – ఒక్కో అక్కె లతను (లతను - అమ్మ చేసిన ఉపకారాలను / గుణాలను) కలిపి మాల వలె అలంకరించాలి. తల్లి చేసిన కృషిని గుర్తుంచుకుని, ఆ కృతజ్ఞతను సజీవంగా ఉంచాలి.

“ భక్తి అన్నది మేఘాలపై చూపించే పొగలా కాకుండా ఉండాలి; బొగ్గులా కాకుండా — లోపలి చెలరేగిన అగ్నిలా కాకుండా, దహించేదిగా కాకుండా. మృదువైనది, శాంతియుతమైనది కావాలి. మాతృభక్తి ద్వేషం లేకుండా, హీనతలతో కలిసిపోకుండా ఉండాలి.

మొత్తం భావం:

తల్లి పట్ల ప్రేమ, భక్తి, కృతజ్ఞత అనే మూడు అంశాలను ఒక కవిత్వ రూపంలో మృదువుగా, చిత్తశుద్ధితో చూపించవలెనని ఈ పద్యం భావించిపోతోంది. సంతతిగా తల్లి మన జీవితాల్లో చేసిన సేవలను గుర్తుంచుకొని, వాటిని పూలమాలగా అలంకరించాలి. కానీ మన భక్తి బయట మాత్రమే కాకుండా హృదయపూర్వకమైనది కావాలి.

******

మాతృశ్రీ

నీలిమబ్బుల వెండి కాంతుల నీడలన్నియు నమ్మకం

 మాలికా కళ యంబరంబున మాయ మోహము సంబరం

 వాలుగా హరివిల్లు రంగులు వాశ్చ వమ్మగు వర్ణనం

తేలు తెమ్మర హావభావము తీవ్ర దాహము మర్మమం

 నీలి మేఘాలు,

చంద్రకాంతి లేదా మెరుపులు,

 వెలుతురు-చీకటి కలయిక.

ఇవి కలిస్తే, మన హృదయంలో నమ్మకంగా అనిపించేవి. అయినా, ఇవన్నీ స్థిరమైనవి కావు – అవి మాయ. కానీ మనం వాటిని నమ్ముతున్నాం – ఇదే భావములో అంతర్మధనం.

" పుష్పాల కవిత్వం లాంటి కళ – అనేక రకాల భావాల మాలిక.

 ఆకాశములో – మాయకి, ఆకర్షణకి, రంగుల సందడికి చిహ్నం.

అంటే, ఈ ప్రపంచం ఒక కళా రూపం వంటిది, అది ఆకాశంలో వేలాడే మాయామాలికలా ఉంది. దానిలో మోహించిపోతాం, కాని అది ఒక శూన్య సంబరం మాత్రమే.

"వాలుగా హరివిల్లు రంగులు" అంటే వాలిన తేవగా కనిపించే ఇంద్రధనస్సు రంగులు.

"వాశ్చ వమ్మగు వర్ణనం" అనగా ఆ రంగుల ప్రభావంతో వచ్చే వర్ణన అందంగా, ఆకర్షణీయంగా ఉంటుంది.

ఇది ప్రకృతి రంగుల విన్యాసాన్ని మాత్రమే కాక, జీవితం ఎలా ఆకాశంలో తేలిపోయే ఇంద్రధనస్సు లాగా మాయగా ఉంటుందో చాటి చెబుతోంది.

"తేలు తెమ్మర" అంటే చిన్న పునుగులు, కానీ ఆవేశభరితమైనవి.

"హావభావము" అంటే ఆవిర్భావాలను సూచించే రూపాలు, భంగిమలు.

"తీవ్ర దాహము" అంటే లోపల

"మర్మము" అంటే అంతరార్థం లేదా లోతైన సత్యం.

ఇక్కడ ప్రకృతి మాయలు అందంగా కనిపించినా, వాటి హావభావాలలో ఒక విషాద దాహం దాగుంది. ఈ లోకపు అందాలు మత్తుగా మాయగా ఉంటాయి గానీ, మన ఆత్మలో లోతైన దాహాన్ని నివారించలేవు — ఇదే అసలు మర్మం.

*****

మాతృశ్రీ

దారి కనులకు కనబడక తారు మారు

చేరు విధిగను భయమున చిత్త మౌను

మారు తనమయు కనలేక మంద బుద్ధి

మీరి భజనలను జనకజ మీద చెప్పె

పద్య విశ్లేషణ:

జీవన మార్గం స్పష్టంగా కనిపించక, కనులు తారు మారు అవుతాయి. ఇది దిక్కుతోచని స్థితిని, భ్రమను సూచిస్తుంది.

(బహుశః బహుళ దారుల్లో ఏది సరైనదో తెలియక మానసిక తారకదిలిపోతూ ఉండడం)

విధిని (దైవీయ లేదా సామాజిక నియమాలను) చేరడం చేత భయం కలుగుతుంది. చిత్తము మౌనమవుతుంది. ఇది ఆశ్రయహీనతను, ఆత్మవిశ్వాస లోపాన్ని సూచిస్తుంది.

మారుమూలమైన తనను, స్వరూపాన్ని గానీ, దారినీ గానీ తెలుసుకోలేకపోతాడు. ఇది బుద్ధి మందంగా ఉండటాన్ని, ఆత్మవిమర్శ శూన్యతను తెలియజేస్తుంది.

ఈ సమస్త భ్రమ, భయ, మౌన, మూర్ఖత్వం నుండి విముక్తి పొందేందుకు ‘మీరు’ (మాతృశ్రీ లేదా తల్లి) పూజించదగినదిగా (జనకజ) భజన చేయమని ఉపదేశించబడింది.

సారాంశ భావం:

జీవన దారిలో దిక్కు తెలియక, భయభ్రాంతులతో, అజ్ఞానంతో కలవరపడే మనిషికి, మాతృశ్రీ భజన మాత్రమే మార్గం.

ఈ పద్యంలో ‘జనకజ’ అనే పదం చాలా సున్నితమైన గౌరవార్థాన్ని కలిగిస్తుంది — తల్లి యని గుర్తు చేస్తుంది.

******

మాతృశ్రీ

బరువగు శాస్త్రమౌ మనిషి భావపు బంధముగా వినోదమున్ 

చెరువగు జ్ఞాన సంపదయు చిత్తము మోహము భారమేయగున్ 

కరువగు శాంతి సౌఖ్యముయు కాలము రీతి మనస్సు బర్వగున్ 

తరుణ శరీరమే బరువు తత్వ ము జ్ఞానము లేని జీవిగన్

శాస్త్ర విద్యను (సిద్ధాంత జ్ఞానాన్ని) కలిగిన మనిషి భావోద్వేగాలకు బంధితుడై విహితానంతరంగా ఆ జ్ఞానాన్ని వినోద వస్తువుగా మార్చుకుంటాడు. అది నిజమైన సాధనగా మారదు.

సంపూర్ణమైన జ్ఞానసంపద కూడా, మనస్సు మోహంలో ఉండి పోతే, శ్రమను, భారమును మాత్రమే ఇస్తుంది. ఆనందం కాని కర్తవ్యం కాని ఉండదు.

శాంతి, సౌఖ్యం లేనిదై, కాలానికి అనుగుణంగా మారుతున్న మనస్సు, దుర్బలతలతో నిండిపోతుంది. 'బర్వగున్' అనగా శక్తిలేని బరువుతో నిండిపోవడమని భావించవచ్చు.

నడుమ వయస్సులో శక్తి ఉన్న శరీరం ఉన్నప్పటికీ, తత్వజ్ఞానం లేకపోతే, జీవితం ఒక 'బరువు' అయిపోతుంది. అర్థ రహితంగా గడిచిపోతుంది.

సారాంశ భావము:

జ్ఞానం, శాస్త్రాలు, శక్తి ఇవన్నీ ఉన్నా... మనస్సు మోహాన్ని వీడి, తత్వబోధతో జీవించకపోతే, మనిషి జీవితం 'బరువైన' జీవన బంధమై, శ్రమలబంధంగా మారుతుంది. 

*****

మాతృశ్రీ

భాగ్యమె నీ కీస్మృతి గా

యోగ్యంబై యొప్పుచుండె,నొంటరి గానున్

రాగ్యము తప్ప దు గను,మా

రోగ్యము కాపాడుకొనుము రూకల తీరుణ్

ఇక్కడ ‘భాగ్యం’ అనేది దేవీ కృపతో సమానంగా చూస్తున్నారు. నీ కీస్మృతి (నీ జ్ఞాపకం/స్మరణ) అంటే దైవ స్మరణ – అదే నా అసలైన భాగ్యమని అంటున్నారు. ఇదొక పరమ మానసిక స్థితి.

ఇక్కడ భక్తుడు తనను యోగ్యుడిగా చేశావు, కానీ ఇప్పుడు నొంటరిగా (ఒంటరిగా) ఉన్నానని అంటున్నాడు. అంటే దైవ అనుభూతి లేకపోతే ఒంటరితనమే మిగిలిపోతుంది.

 = ఆశలు, అభిలాషలు. అవి తప్పవు, అందుకే వాటిని అధిగమించాల్సిన అవసరం ఉంది. అంటే అది ఒక అడ్డంకిగా ఉంది అన్న భావన.

ఇక్కడ భౌతిక ఆరోగ్యం కాకుండా మానసిక/ఆధ్యాత్మిక రోగ్యం అర్థంగా తీసుకోవచ్చు. "రూకల తీరుణ్" అంటే ఆర్ధిక/రూప ధర్మ సంబంధిత బంధాల వలన కలిగే భ్రమల నుంచి కాపాడుము అని ప్రార్థన.

******

మాతృశ్రీ

మన్నన కోరి చిన్నది సమాన భవమ్మును జూప కోర్కెగన్

సన్నిధి చేరి పక్కపలు సాకుల తీరున గుచ్చి వేడగా

చిన్నది చెంత కొచ్చినది చెప్పిన పోవదికేమీ చేయుదున్ 

పెన్నిధి మీర కుండగను పీయుష మవ్వక ప్రేమ జూపితిన్

పద్య విశ్లేషణ:

→ చిన్న పాప తన మనసులో ఏదో కోరికతో, తల్లి వంటి ఆత్మీయతను కోరుతూ చూస్తోంది. తల్లి ప్రేమను అన్వేషిస్తోంది.

→ తల్లిని ఆశ్రయించబోయిన చిన్నది, వివిధ చిన్న చిన్న సాకుల పేరుతో ఆమె పక్కన చేరి, హత్తుకొని వేడుకున్నది.

→ ఆ చిన్నదానిని విడిచి పోవమన్నట్టు తల్లి చెప్పినా, ఆమెను వదలకుండా ఏదో ఒకటి చేస్తానంటూ కూర్చుంది. చిన్నది తల్లిని విడిచిపెట్టటానికి సిద్ధంగా లేదు.

→ తల్లి తన ప్రేమను అపారంగా చల్లగా చూపించింది. అది అమృతానికి సమానమైన పీయుషం లాగా పులకరించగల ప్రేమ.

భావసారాంశం:

ఈ పద్యం మాతృత్వానికి మహోన్నత రూపం. చిన్నదానికి తల్లి పక్కన చేరడం, చిన్న చిన్న సాకులతో తల్లిని చుట్టుముట్టడం, ఆ మమకారాన్నీ ప్రేమాన్నీ తల్లి తన అమృతసమానమైన హృదయంతో చూపిన తీరూ అద్భుతంగా చిత్రితమయ్యాయి.

******

మాతృశ్రీ

మతిశార్దూళము కాగ 

చేష్టలుడికెన్ మానంబు మౌనంబుగన్

ప్రతిదీ చల్లగ వేడి లేని తనమున్ ప్రాధాన్య దేహమ్ముగన్

స్థితి చల్లంగన మోహ గతిగన్ తీ వ్రంబు దాహమ్ము తీ

వ్రత ధర్మంబున నామిషాశన సురాపానంబులం జేయుమా

👉 మతిశార్దూలము అనగా – అత్యుత్తమమైన, శ్రేష్ఠమైన, వికసితమైన బుద్ధి కలిగి ఉండటం.

ఇది మానవుని జ్ఞాన వికాసాన్ని సూచిస్తుంది. బుద్ధి గొప్ప సింహంలా, ధైర్యంగా ఉండాలి అని భావన.

👉 చేష్టలు అంటే చేష్టలు, ప్రవర్తనలు.

👉 మానము = గర్వము, స్వభిమానము.

👉 మౌనము = నిశ్శబ్దత, అంతర్ముఖత.

గర్వంతో కాక, మౌనంతో కూడిన ప్రవర్తన ఉండాలి అని చెప్పబడుతోంది.

👉 ప్రతి కార్యమూ “చల్లగా”, అనగా సమతా భావంతో, శాంతంగా జరగాలి.

👉 “వేడి లేని తనము” అనగా కోపము, ద్వేషము లేని స్థితి.

👉 అటువంటి స్థితి కలిగిన శరీరమే నిజమైన ప్రాధాన్యమైన దేహము.

👉 మన స్థితి చల్లగా ఉండాలి – అనగా మనస్సు సాంత్వనగలది కావాలి.

👉 మోహం (అవిద్య) వలన ఏర్పడే వేడి దాహం (అవసరాలు, ఆసక్తులు) తొలగించాలి.

👉 దీనివల్ల జీవిత మార్గం ప్రశాంతంగా మారుతుంది.

👉 వ్రత ధర్మములో, అనగా నిష్ఠతో ఉన్న ఆచరణలలో,

👉 నామిషాశన – మాంసాహారం

👉 సురాపానం – మద్యం సేవ

👉 ఇవన్నీ తగదు అని స్పష్టంగా నిరాకరణ చూపుతోంది.

మొత్తం భావసారం:

"బుద్ధి సింహముగా ఉండాలి. గర్వానికి బదులు మౌనం అలంకారంగా ఉండాలి. కోపం లేకుండా, చల్లని స్థితిలో జీవించాలి. వ్రత ధర్మానికి వ్యతిరేకంగా ఉండే మాంస భక్షణ, మద్యం సేవ వదలాలి."

******

 

*ప్రాంజలి ప్రభ*.. *శ్రీకృష్ణ వాణి*
శ్రీమద్ భగవద్గీత అనువాదం ...వృత్తపద్యాలు
భక్తి యోగం 12వ అధ్యాయము..

మ.గుణరూపంబుయు భక్తి శక్తిగనునే గుర్తౌను పూర్యోక్తమున్
గణ హృద్యమ్మగు భక్తియే భజనలన్ గమ్యమ్ము ధ్యానమ్ముగన్
ఋణమత్యంతము సచ్చిదా సదనమే రక్షా పరంబ్రహ్మమున్
మనసేవమ్మగు యక్షరమ్మగుట యేమార్గమ్ము లత్యుత్తముల్ (01)

తా.గుణం మరియు రూపం భక్తి మరియు శక్తిని కలిగి ఉంటాయి, ఇవి పూర్వకాలం నుండి గుర్తించబడుతున్నాయి.  భజనలలో హృదయాన్ని ఆకర్షించే భక్తి ధ్యానానికి దారి తీస్తుంది.  సచ్చిదానందమే అత్యంత పవిత్రమైన నివాసం మరియు రక్షించే పరబ్రహ్మం.  మనస్సు సేవ చేయడానికి సిద్ధంగా ఉంటే, అది అక్షరమవుతుంది (నాశనం లేనిది).  ఈ మార్గాలే అత్యుత్తమమైనవి.(1)

*****

శా.నాయందున్ సుఖ చిత్తమున్ నిలుపగా నాయాశ శ్రేయంబుగన్
నీయందున్ సహ పూజలే సలుప  నన్నేనిత్యసత్యమ్ముగన్
నాయోగమ్ములనుంగునీవిధి నిలన్ నాశక్తి యుక్తేయగున్
నేయుక్తమ్మగుయోగులేభజనలే  నీసత్త్వ సత్యమ్ముగన్ (02)

*******
తా.ఓ దేవుడా, నీవు నా హృదయంలో సంతోషం నింపేలాగు చెయ్యి. నీవు నా ఆశలను నెరవేర్చి, నాకు శ్రేయస్సును ప్రసాదించు. నేను నిన్ను ఎల్లప్పుడూ పూజిస్తాను. నీవు మాత్రమే శాశ్వతమైన సత్యం. నీవు నా యోగ్యతను పెంచుతావు మరియు నీ సేవ చేయడానికి నాకు శక్తిని ప్రసాదిస్తావు. నీవు యోగులకు ఆశ్రయం మరియు నీ సత్యం ఎల్లప్పుడూ నిలిచి ఉంటుంది.

చం..వారు ను యిoద్రియాల వశ వాక్కుసమర్ధతగాను నుండుటన్
వీరు ను భూతశక్తిగను విశ్వహితమ్మును కోరు చుండుటన్
వారును సర్వ జీవుల సహాయ సమానముఁ జూచు వారుగన్
వీరులు యోగులై మనసు విద్యను భోధనముక్తి కోరగన్ (03)

తా * చారులు: వేగులు, గూఢచారులు. వీరు తమ ఇంద్రియాలను అదుపులో ఉంచుకుని, వాక్చాతుర్యంతో ఉంటారు.* భూతశక్తిని నమ్మువారు: పంచభూతాల శక్తిని నమ్ముకుని, దాని ద్వారా విశ్వానికి మేలు చేయాలని కోరుకునేవారు.* సర్వ జీవులను సమానంగా చూసేవారు: అన్ని జీవులను సమానంగా చూస్తూ, వాటికి సహాయం చేసేవారు.* యోగులు: మనసును అదుపులో ఉంచుకుని, విద్యను అభ్యసించి, మోక్షాన్ని పొందాలని కోరుకునేవారు. (3)

******

ఉ.ఇంద్రియ నిగ్రహమ్ము తప మిచ్ఛను తీర్చమనోహరమ్ముగన్
ఇంద్రియ బుద్ధి సత్ఫలిత మీవిధి లాభము బాధ తీరగన్
ఇంద్రియ సర్వ భూతముల నిశ్చల నిత్యుడు బ్రహ్మ మే యగున్
ఇంద్రియ మేనుసత్యమున నీశ్వరు ధ్యానము భక్తితోయగున్ (04)

భావం:
ఇంద్రియ నిగ్రహమే తపస్సు. కోరికలను తీర్చుకోవడం మనసుకు ఆనందాన్ని ఇస్తుంది. ఇంద్రియాల ద్వారా పొందిన జ్ఞానం మంచి ఫలితాలను ఇస్తుంది. ఈ విధంగా లాభం చేకూరుతుంది. బాధలు తొలగిపోతాయి. ఇంద్రియాలు కలిగి ఉన్న అన్ని ప్రాణులలో నిశ్చలంగా ఉండేది బ్రహ్మమే. ఇంద్రియాలతో కూడిన ఈ శరీరమే సత్యమైనది. భక్తితో ఈశ్వరుని ధ్యానించాలి.(4)

******

ఉ...దేహమునందుయాదరణ దివ్య మనస్సగు పారవశ్యమున్
దేహము కర్మ చేయుటయు దీక్ష యహమ్మును మానివేయగన్
దేహము ప్రాప్తికష్టమగు నిత్య యుపాసన బ్రహ్మమేయగున్
దేహపు వాంఛలే వదలి దేహము మారిన దేవలమ్ముగన్ (05)

* : మనస్సు దేహాన్ని విడిచి దివ్యమైన స్థితిని చేరుకోవడం గురించి ఇక్కడ చెప్పబడుతోంది.
*  కర్మలు చేయడం, వాటిని ఆచరించాలనే దీక్ష, అహంకారం వంటివి వదిలివేయాలి.
* : ఈ శరీరం పొందడం చాలా కష్టం. నిరంతరం బ్రహ్మను ధ్యానించడం ద్వారానే మోక్షం లభిస్తుంది. * : శరీరం యొక్క కోరికలను విడిచిపెడితే, ఈ శరీరం దేవాలయంగా మారుతుంది.

ఈ పద్యం యొక్క తాత్పర్యం ఏమిటంటే, మనం మనస్సును దేహం నుండి వేరు చేసి, భగవంతునిపై దృష్టి పెట్టాలి. కర్మలు, అహంకారం వంటి వాటిని విడిచిపెట్టి, నిరంతరం బ్రహ్మను ధ్యానించాలి. అప్పుడు మన శరీరం పవిత్రంగా మారుతుంది.(05)